We weten dat mensen ongelukkig worden nadat ze zich in overmatige schulden hebben gewerkt. Zij die aan schuldbemiddeling doen ervaren dit uit eerste hand.

Universiteitsprofessoren die aanmanen om niet te sparen maar een wereldreis te maken met geleend geld omdat de rente zo laag is. Of universiteitsprofessoren die met stelligheid beweren dat meer schuld bij de overheid geen probleem is omdat de rente nul is. Allemaal gratuite beweringen die blijkbaar rechten krijgen omdat ze graag gehoord worden of omdat ze op een openbare zender worden geuit.

Verantwoorde schuldcreatie

Toch slagen die geruststellende boodschappen aan, zeker wanneer ze komen van mensen waarvan men vermoedt dat ze het beter weten. Maar, naast kennis en redeneervermogen is er ook nog oordelingsvermogen nodig, en, in opvolging van Plato, ook een zekere integriteit.

Verantwoordde schuldcreatie is schuld waarvan het inkomen dat er mee gegenereerd wordt een redelijke kans maakt om rente en terugbetaling te honoreren. Zoals bv. schulden om productief te ondernemen. Zo stelde de Amerikaanse centraal bankier Paul Volcker het in 1986. Hij vond toen al dat veel schuld daar niet aan voldeed.

Postkeynesianisme

Dit lijkt evident. Maar blijkbaar niet voor sommige economisten. Hun scholing is doordrenkt van zogenaamd Postkeynesianisme. Of economie in hoge mate gereduceerd tot het voeren van fiscale en monetaire politiek om de groei te stimuleren. Zijn ze gehersenspoeld? Zijn ze er echt van overtuigd? Of is het omdat ze daarmee veel bijval oogsten bij de media, bij het publiek en bij overheden waarvoor ze dikwijls werken en die hun meningen en impulsen graag ‘wetenschappelijk’ bevestigd zien. Hun eigen waarde en die van hun boodschap lijken bepaald door het aantal mensen die hun boodschap horen en delen. Daarenboven stellen ze zich geruststellend en optimistisch op, in tegenstelling tot zij die het niet met hen eens zijn. Echter, als iedereen hetzelfde denkt, is de kans groot dat niemand denkt.

Steeds toenemende schuld verhoogt weliswaar aan de marge de welvaart van vandaag, maar met als prijs minder groei op de langere termijn en netto minder groei over de hele periode. Ontlenen om een wereldreis te maken verhoogt het BNP vandaag. Maar in de volgende jaren moet men meer sparen om die lening terug te betalen. Dat drukt het toekomstig BNP. Eenmaal een kritisch niveau bereikt, transfereert schuld dus toekomstige welvaart naar vandaag. De prijs voor meer schuld vandaag is dan minder groei over de volgende jaren. En hoe meer schuld wordt aangegaan vandaag, hoe groter die toekomstige groeidaling.

Bij oplopende schuldcreatie is continu meer schuld nodig voor één eenheid meer BNP. Of, naarmate de schuld toeneemt daalt de capaciteit om met schuld inkomen te creëren. Overheden en centrale banken maken dan opnieuw schulden om dat groeideficit tegen te gaan. Dat zorgt voor een vicieuze cirkel van groeidalingen.

De weg naar immer toenemende schulden

Sedert 2009 daalt de groei in het Westen. De basis daarvoor werd gelegd sedert minstens de jaren negentig. De zeer expansieve monetaire politiek van 1999 om de dreiging van de millenniumwende te stuiten, stelde de recessie uit tot 2001. Vanaf het einde van die recessie in 2003 tot het ingaan van een nieuwe recessie in 2007 werd weerom uitermate veel schuld gemaakt. Zo ook na het uitkomen van die laatste recessie in 2009 tot het ingaan van de huidige recessie begin 2020.

Deze vicieuze cirkel ontstond door de onwil om de groei van de schuld te matigen na een recessie, wat maakte dat elke nieuwe recessie des te dieper en omvattender werd. Of, de intolerantie voor kleine crisissen leidde tot immer grotere crisissen.

Motivaties achter schuldaccumulatie

De drang om schulden aan te gaan maakt het leven even gemakkelijker. Dat gevoel overviel alle economische agenten: de overheden, de consumenten, de ondernemingen en de financiële sector. Zij keken naar mekaar om hun gedrag te bepalen. Emulatie. Imitatiegedrag. Groepsgedrag.

In de financiële sector kende men reeds vóór 2000 een stijgende schuldcreatie. Bij banken ging het eigen kapitaal gradueel een immer kleiner percentage voorstellen van de activa. Een proces dat o.m. leidde tot het faillissement van Lehman Brothers in 2008.

Consumentenkrediet kwam reeds lang geleden overgewaaid uit de VS. We leerden in Europa dat het niet nodig was te sparen alvorens te kopen. En zo worden nu meer dan 95% van de wagens met krediet aangekocht.

Beloftes financieren

Voor de ondernemingen waren de zeer lage rente en de fiscale aftrekbaarheid van intrestuitgaven stimuli om veel schulden te maken. Die schuldcreatie kwam niet zozeer de investeringsactiviteit van ondernemingen ten goede dan wel hun vermogen om eigen aandelen in te kopen om zo de prijs van hun aandelen op te drijven en dus ook de waarde van de uitgekeerde opties aan het management. Nooit was de relatie tussen de prestaties van aandelen en de onderliggende economie zo klein.

Voor overheden tenslotte was het aangaan van schulden vaak een manier om gemaakte beloftes te helpen financieren. Beloftes die veelal voortkomen uit electorale berekening en waarvan vele nooit kunnen worden waargemaakt.

Een bedreiging voor een performant systeem

Zoals geargumenteerd doet excessieve schuldcreatie de groei dalen. Maar er is een tweede en indirectere manier waarop excessieve schulden wegen op de toekomstige groei. Veel onproductieve ondernemingen zouden bij een normale, hogere rente niet bestaan. Bij een hogere rente, die er ooit zal komen, zullen die ondernemingen verdwijnen. Die zombie-ondernemingen wegen op de productiviteit, die samen met de hoeveelheid ingezette arbeid het BNP en de groei bepalen.

Het eindspel van deze schuldenorgie staat voor de deur in dit decennium. Hoe die er kan uitzien is een ander verhaal. Maar prettig zal het niet zijn.

centraal bankier

De nieuwste waanzin: schuld is onbelangrijk