Willen we de Green Deal-doelstelling halen om tegen 2035 alleen nog elektrische nieuwe wagens te verkopen in de EU, dan zullen we die massaal moeten importeren. Dat is de spijkerharde conclusie van een rapport van de Europese Rekenkamer. ‘Dit schuurt een beetje, maar we zetten hiermee het debat op scherp op basis van een objectieve analyse’, zegt auditeur Annemie Turtelboom. ‘Het is nu aan het Europees Parlement om hiermee aan de slag te gaan, want ik ben geen politica meer.’

Het Europees Parlement schaarde zich enkele maanden geleden achter het voorstel van de commissie om de verkoop van nieuwe personenauto’s en lichte bedrijfsvoertuigen met een klassieke verbrandingsmotor vanaf 2035 te verbieden. Wil de EU die doelstelling halen én tegelijk de Europese auto-industrie laten overleven, dan wordt de eigen ontwikkeling en productie van batterijen een strategische must voor Europa. In 2021 tekende China nog voor zomaar eventjes 76 procent van de globale productiecapaciteit van lithium-ion batterijen. De EU en de VS raakten niet verder dan elk 7 procent.

In 2018 pakte de Europese Commissie uit met een strategisch actieplan voor batterijen. Hoeveel geld werd er in de EU intussen al geïnvesteerd in dat traject? En van wie kwamen die investeringen dan?

Annemie Turtelboom (Europese Rekenkamer): ‘In totaal werd er al zowat 8 miljard geïnvesteerd. Vanuit verschillende Europese fondsen werd er 1,7 miljard euro ter beschikking gesteld, voornamelijk voor onderzoek en ontwikkeling. Daarnaast reikten een aantal lidstaten – in eerste instantie Frankrijk, Italië en Duitsland – ook nog eens zowat 6 miljard staatssteun uit aan hun eigen auto-industrie met het oog op de ontwikkeling van batterijtechnologie.’

U stelt in dit rapport nu vast dat ‘in het actieplan 2018 geen gekwantificeerde en tijdgebonden doelstellingen vastgesteld zijn. Bovendien heeft de commissie ook geen analyse gemaakt van de batterijproductie in de EU die nodig is om de tweeledige doelstelling van klimaatneutraliteit en het behoud van een concurrerende automobielsector in de EU te verwezenlijken.’ Bij zo’n aanpak vallen toch wel vragen te stellen?

‘In het voorstel om vanaf 2035 de verkoop van nieuwe wagens met een verbrandingsmotor te verbieden, vertrekt de commissie niet van recente data die aangeven hoe die doelstelling bereikt kan worden. Als het bijvoorbeeld over de beschikbaarheid van grondstoffen voor de productie van batterijen gaat, baseert men zich nog altijd op gegevens uit de periode 2016-2020. In een zo snel evoluerende markt zijn die data uiteraard grotendeels achterhaald. Daarom luidt de conclusie van ons rapport dat de Europese doelstelling alleen haalbaar is als we massaal elektrische wagens vanuit China gaan importeren.’

Dat is natuurlijk ook koren op de molen van critici die stellen dat de Europese Commissie beslist vanuit een ivoren toren, zonder voeling te houden met de realiteit en haalbaarheid op het terrein?

‘Ik durf niet beweren dat ze in een ivoren toren zitten. Ze hebben wel degelijk een heel duidelijke visie en ze weten waar ze naartoe willen, maar je moet natuurlijk ook onderzoeken hoe je zo’n plannen kan realiseren. De commissie besteedt terecht veel aandacht aan de noodzaak om bepaalde grondstoffen ook veel meer in Europa te gaan ontginnen. Een voorbeeld daarvan is lithium: zowel Frankrijk als Portugal beschikken over stevige voorraden. Alleen duurt het gemiddeld 12 tot 16 jaar vooraleer een nieuwe lithiummijn ook echt operationeel is. Tja, daar hoef ik geen tekening bij te maken. We zijn vandaag 2023, dus massaal meer lithium ontginnen in Europa tegen 2035 wordt quasi onmogelijk. En dus moeten we minstens bekijken hoe ver we al springen met de huidige lithiumproductie in Europa.’

En wat met kobalt, dat vooral uit Congo komt?

‘Vandaag is Europa goed voor zowat 19 procent van de wereldwijde kobaltproductie. Ook daar rijst dus de vraag: wat betekent dit dan voor het productiepotentieel van batterijen in Europa? En we moeten ons tegelijk ook de vraag stellen of we bereid zijn om dat kobalt uit conflictgebieden te blijven halen. Willen we onze doelstellingen voor 2035 halen, dan dreigen we ons grotendeels afhankelijk te maken van de Chinese markt. Vanaf 2030 worden fabrikanten in de EU geconfronteerd met een dreigend tekort aan grondstoffen voor batterijen, onder meer door de sterk stijgende vraag. Is zo’n strategische afhankelijkheid van andere landen wel een goede zaak? Nogmaals: ik ben geen politica meer maar een onafhankelijke auditeur bij de Rekenkamer. Het is dus niet aan mij om die vragen te beantwoorden, maar de oorlog in Oekraïne heeft de geesten op dat vlak misschien wel enigszins doen rijpen.’

Onvoldoende batterijcapaciteit betekent ofwel dat het onmogelijk wordt om tegen 2035 voldoende elektrische wagens te produceren om aan de explosief stijgende vraag te voldoen ofwel dat we ons massaal op niet-Europese producenten zullen moeten richten om aan de vraag te voldoen, in casu China. In beide gevallen komen we er eigenlijk bekaaid van af: in het eerste scenario verliest de commissie haar politieke geloofwaardigheid, in het tweede is de Europese auto-industrie de klos?

‘Daar komt het min of meer op neer. Het wordt een keuze tussen ofwel onze Green Deal-doelstelling niet halen ofwel massaal elektrische wagens importeren om ze te halen. Vrolijk word ik niet van deze boodschap, maar het is vandaag de realiteit.’

We zagen de voorbije maanden dat de VS de komende jaren stevig willen investeren in de verhoging van de eigen productiecapaciteit van batterijen. Nochtans botsen zij op vergelijkbare problemen als de EU, zoals de zeer beperkte toegang tot cruciale grondstoffen. Kunnen we iets leren van hun aanpak?

‘Ook zij hebben af te rekenen met een veel te kleine eigen productiecapaciteit voor batterijen. Ze kiezen nu voor een strategie waarbij ze massaal subsidies verstrekken, zowel voor bedrijven die batterijen willen produceren, als voor consumenten die een elektrische wagen kopen. Die offensieve houding – vanuit dezelfde bezorgdheid om té afhankelijk te worden van China – moet ons minstens aan het denken zetten. Ik stel daarnaast ook vast dat de steunmaatregelen die vandaag in Europa al op tafel liggen vaak te weinig gecoördineerd en te versnipperd zijn. Vaak heeft de commissie niet echt een volledig zicht op wat de lidstaten zelf al doen, maar ook vanuit de EU zelf komen de fondsen vanuit te veel verschillende potjes.’

Als Europese rekenkamer doen jullie niet aan politiek, maar de bedoeling van dit rapport is uiteraard wel de politiek te adviseren. Hoe luidt dit advies vandaag dan?

‘De 2035-doelstelling moet in lijn gebracht worden met wat we in Europa zelf kunnen produceren én met de beschikbare grondstoffen. Hoe de politiek met dit advies verder aan de slag gaat, daar kan en mag ik me niet over uitspreken. Ik merk uiteraard wel dat dit rapport enigszins schuurt, maar laat dit nu net ook de rol van een rekenkamer zijn.’

Chinese auto's

Daar komt CBAM: de CO2-importheffing die alles nòg duurder maakt

Annemie Turtelboom: ‘Green Deal is alleen haalbaar via massale import Chinese wagens’