Sinds een maand worden de verkiezingsdebatten opgeluisterd met verwijzingen naar de evaluatie van de partijprogramma’s door het Federaal Planbureau. Dat sommigen hopen dat zo het niveau van het debat zou toenemen is een beetje aandoenlijk.

Herinnert u zich de vorige verkiezingscampagne? De oefeningen van het Planbureau gaven toen vooral aanleiding tot goedkoop opbod. Je voelde je op de markt waarbij de ene politieke partij kiezers probeerde te winnen van een andere partij door net enkele euro’s meer kinderbijslag te beloven.

Je kan hopen dat door die cijferanalyses partijen wat realistischer omspringen met de gevolgen van hun beloftes voor de overheidsfinanciën. Maar dat effect blijft toch beperkt. In de campagne van partijen die veel geld uitdelen, worden de gevolgen op de overheidsschuld verzwegen. Ze tonen alleen plaatjes van de impact op de lonen of de uitkeringen.

Korte termijn

Er zijn ook nogal wat beperkingen aan de gebruikte methodiek. Een van de meest relevante factoren om beleid te evalueren is de tijdshorizon. Veel beleid klinkt wel sympathiek en lijkt voordelig op korte termijn. Maar het kan erg schadelijk zijn op lange termijn.

Economisch gezien zijn daar talloze voorbeelden van te geven. Geld uitgeven maakt velen blij op korte termijn. Het kan op termijn een inflatiespiraal op gang trekken die noodlottig is. Het debat gaat momenteel vooral over de effecten in de eerste vijf jaar.

Structureel

Het is niet alleen de tijdshorizon die de zaken kan scheeftrekken. Ons land heeft op veel vlakken structurele hervormingen nodig. Voor de evaluatie daarvan zijn de modellen van het Planbureau minder geschikt. De effecten inschatten van een verhoging van een belastingtarief of van een diepgaande herinrichting van de fiscaliteit, dat is iets helemaal anders.

Het probleem ligt hier niet alleen bij het Planbureau. Sociaal wetenschappers tonen vaak te weinig bescheidenheid over domeinen waar het verkeerd is de indruk te wekken dat er stevige wetenschappelijke evidentie is terwijl dat niet altijd zo is.

Politieke partijen tonen zich terecht teleurgesteld als blijkt dat de impact van extra Kinderopvang op de productiviteit niet wordt meegenomen door het Planbureau. Hetzelfde geldt voor zaken als het effect van lagere uitkeringen op de activering of de schade aan de economie door hogere vermogenswinstbelastingen. Er is onderzoek genoeg dat aangeeft dat dit belangrijke effecten zijn. Ze opnemen in bruikbare modellen voor het doorrekenen van partijprogramma’s blijkt complex.

Spelletjes

Het is niet helemaal onterecht dat Open VLD klaagt dat het rekenmodel van het Planbureau voordeliger is voor partijen die extra belastingen invoeren dan voor wie bespaart. Daar speelt ook enorm het verschillend effect van de korte versus lange termijn. Zeker als rekening gehouden wordt met de onhoudbaarheid van de evolutie van de overheidsschuld in dit land. Modellen zijn nog heel slecht in het beoordelen van de impact van beleidsvoorstellen op armoede. Als alternatief wordt dan eerder de impact op de inkomensongelijkheid beschouwd. Maar dat is erg problematisch. Je kan de vraag zelfs stellen of we ooit echt werk kunnen maken van het reduceren van armoede als we in feite eerder beleid gebruiken gericht tegen ongelijkheid.

Tot groot ongenoegen van het Vlaams Belang of de PVDA rekende het Planbureau geen voorstellen door die buiten het huidige (grondwettelijk) kader treden, zoals een migratiestop of de nationalisering van de energievoorziening. Persoonlijk vind ik dat de verwachtingen over het werk van het Planbureau overtrokken zijn door zowel media als sommige experten. In het beste geval levert het wat meer hygiëne op inzake onbetaalbare beloftes. Ik denk dat ondertussen gezegd kan worden dat die belofte niet helemaal ingelost werd. Partijen doperen hun cijfers. Ze laten bewust de begroting verslechteren, om uit te pakken met mooie groei- en koopkrachtcijfers.

Dat is overigens niet verrassend. Ook Nederland, waar men dit al langer doet, kent deze problematiek. Partijen worden na een tijd erg bedreven om net die voorstellen in te dienen die goed ogen. Andere minder makkelijk te kwantificeren programmapunten zijn makkelijk erbuiten te houden. Zo plakt het Planbureau geen cijfers op CD&V-voorstellen als de afschaffing van het bankgeheim en meer armslag voor de Bijzondere Belastinginspectie. Veel Nederlanders hechten ondertussen weinig belang aan wat ze meer en meer als gemakkelijk te manipuleren “spelletjes” beschouwen.