Er is momenteel heel wat te doen over het feit dat verhalen van schrijver Roald Dahl, zoals ‘Sjakie en de chocoladefabriek’ en ‘Matilda’, redactioneel worden herwerkt om ze wat politiek correcter te maken, meer woke, minder beledigend of kwetsend voor allerlei lange-tenen-groepen. Een legertje censoren, sensitivity readers genoemd, heeft zich in opdracht van uitgeverij Puffin en de Roald Dahl Story Company door de teksten geploegd om woorden als ‘lelijk’ of ‘dik’ te bannen, evenals de beschrijvende termen ‘zwart’ of wit’, maar ook om personages genderneutraal te maken, en zelfs passages toe te voegen die de soms groteske stijl van Dahl moeten ‘contextualiseren’.

Deze hysterische trend om alles af te vlakken lijkt zelf wel stof voor een Dahl-story. Om u een idee te geven: toen de verfilming van ‘De Heksen’ uitkwam, waarin de Grote Heks een paar vingers miste, moest producent Warner Bros zich verontschuldigen omdat een aantal paralympiërs en gehandicaptenverenigingen zich beledigd voelden. Roald Dahl overleed in 1990 en hoeft dit niet meer mee te maken.

Helaas hebben dode schrijvers ook geen zeggenschap over wat er met hun boeken gebeurt. De Roald Dahl Story Company, sinds twee jaar eigendom van Netflix, is een gezelschap dat zich tot doel heeft gesteld om de teksten van de auteur te fatsoeneren. Inclusief publieke mea culpa’s, verontschuldigingen onder meer voor uitspraken van de schrijver die als antisemitisch zouden kunnen geïnterpreteerd worden. De censuur is niet eens meer een overheidskwestie, ze wordt beoefend door lezers en literatuurkenners zelf.

Verboden boekjes

Het is uitkijken naar de dag dat de teksten van Nietzsche wordt ‘aangepast’, en de authentieke versies onder de toonbank worden verkocht

Van de woke-epuratie hebben we het laatste nog niet gezien. Dahl is een populaire schrijver van vooral jeugdliteratuur, maar het is wachten op de dag dat bijvoorbeeld ook Friedrich Nietzsche door een comité van sensitivity readers onder handen zal worden genomen om beledigend taalgebruik te schrappen. Ze zullen hun handen vol hebben, want elke frase bij deze filosoof-met-de-hamer is ‘beledigend’, wrang, cynisch-scherp en natuurlijk ook wel doorspekt met seksistische schimpscheuten. Er is al een precedent: in 2020 werd de 18de eeuwse filosoof David Hume gecanceld door de universiteit van Edingburgh, op verdenking van white supremacy-ideeën. David Hume, nota bene een icoon van de Europese verlichtingsliteratuur.

Hoe moeten wij, nazaten van deze verlichtingstraditie en virulente aanhangers van de vrije meningsuiting, tegen die verwoking aankijken? Eerlijk gezegd: het wordt steeds amusanter, naarmate de beweging karikaturaler wordt. En het is zoals Jantje en de pruimen: het verbod schept de goesting. Ik weet niet hoe het met de gecorrigeerde Dahl-boeken zal verlopen, maar ik weet wel dat de dag dat Nietzsche ‘herschreven’ wordt, er twee versies naast elkaar zullen bestaan: de officiële, gekuiste (eventueel academische), en de authentieke die onder de toonbank wordt verkocht. Dat is een interessant perspectief, waarbij een nieuwe leescultuur kan ontstaan, juist vanuit en tegen de censuur. Stel dat mijn kleinkinderen de propere Dahl-boekjes van de Sint krijgen, maar op een onbewaakt moment ook de originelen die opa in de badkamer onder een stapel handdoeken verborgen hield. Ik kan mijn plezier nu al niet op, en weet zo in wiens voordeel de vergelijking zal uitdraaien.

Het is de schrik van elk censuurapparaat: het overleven van de parallelle, authentieke versie die onder de matras wordt bewaard en gretig geconsumeerd. Het ontstaan van een samizdat-circuit, genoemd naar de clandestiene literatuur in de sovjettijd. Vandaag bevatten het internet en eventueel zelfs the dark web uithoeken waar deze gecancelde geschriften een onderkomen vinden. De leugen kan nog zo sterk opgedrongen worden via allerlei indoctrinatiemechanismen, maar net het taboe scherpt de nieuwsgierigheid aan. Anders las u Doorbraak niet. Om Nietzsche te parafraseren: ideeën die niet doodgaan, worden sterker.

Voortschrijdend inzicht

Mark Elchardus, de man die zegt wat anderen al decennia vóór hem zegden, en daarvoor werden verketterd

Dat geldt zeker ook voor politieke analyses die in de marge ontstaan en soms decennia lang als politiek incorrect verketterd worden. Dat de bekeerde socialist Mark Elchardus nu waarheden uit zijn mouw schudt die anderen al lang voor hem hebben gezegd en geschreven, en voor ons overkomen als enorme open deuren (genre ‘media behandelen ons als kinderen die heropgevoed moeten worden’) is een realiteit die we sportief moeten aanvaarden als een overwinning van het gezond verstand. Je hebt nu eenmaal pioniers en de voorhoede, en daarachter het groot leger met de generaal die de decoraties krijgt.

De aan de rechterzijde nu bejubelde Elchardus is, met alle respect, professor emeritus, riskeert niets meer, en kan alle banvloeken van oude linkse broeders naast zich neerleggen. Dat was wel anders in zijn actieve carrière als hoogleraar sociologie aan de VUB en huisideoloog van de sp.a.

Dit soort vertragingseffecten maakt het tragikomische van de geschiedenis uit. De waarheid is een laat geboren kind. En het toppunt is dat de mainstream media daarin een cynische rol spelen. Wat als de politieke en intellectuele elites dertig jaar geleden al hadden erkend dat massamigratie een maatschappij doet desintegreren, het sociaal weefsel kapot maakt? Dat het gedogen van de islam neerkomt op het omarmen van een totalitaire ideologie? Wat als Elchardus in zijn hoedanigheid van socialistische ideoloog in de jaren ’90 al had verkondigd dat onderwijs er niet is om leerlingen op hun gemak te stellen, maar om ze intellectueel uit te dagen? Wat als expert Dirk Van Damme, die onder een socialistisch beleid de fatale hervorming mee heeft uitgetekend, toen al had geroepen: ‘Ola, stop jongens, dit loopt fout?’

‘Als ik door Molenbeek rijd, voel ik me niet in België’.’ Dat Conner Rousseau nu met de glimlach uitspraken doet die vroeger alleen uit de stinkende bek van het vermaledijde Vlaams Blok/Belang kwamen, moet Filip Dewinter vast wel met een dubbel gevoel opzadelen. Een aantal decennia verketterd worden als de baarlijke duivel zelve, en dan op je oude dag zien dat een socialistisch konijn je uitspraken overneemt. Gelijk hebben is één, gelijk krijgen iets anders.

Om weer bij Roald Dahl en de nieuwe censuurmaatschappij uit te komen: het origineel is meestal beter dan het afkooksel, maar er zit iets irrationeels en suïcidaals in onze zogenaamde vrije samenleving, waardoor de leugen steeds weer een voorsprong krijgt. Voor een columnist is dat een goede zaak, want zonder leugen is er geen waarheid. In de spanning tussen individu en mainstream moet deze laatste steeds weer uitgedaagd, in twijfel getrokken, euh… met onvervalste haattaal bekampt worden. Dat levert dan weer censuur en exclusie op, maar zoals gezegd, dat houdt ons scherp. Tot binnen dertig jaar, bij leven en welzijn.

clandestiene literatuur

Roald Dahl, nu ‘gecorrigeerd’: gaan we naar een nieuw Samizdat-tijdperk?