Er is de triestige CRM-veiling van capaciteit die de bevoorradingszekerheid van energie moet verzekeren, door Elia die amper 53% kon garanderen. Daarbij komt de dogmatische sluiting van de kerncentrales in 2025 die minister Tinne Van der Straeten (Groen) kost wat kost wil doordrukken. De gemoederen laaien hoog op.

Eén stem blijft echter steeds ongehoord: de industrie. Nochtans gaat het om grote werkgevers zoals Borealis, Ineos, BASF, Lanxess, Covestro, Umicore, Nyrstar, Tessenderlo Group… Werkgevers van tienduizenden heel goed betaalde jobs. Bij de vraag om een interview over de explosieve stijging van de CO2-prijs verwezen ze steeds naar dezelfde man: Peter Claes.

Op alle vlakken thuis

Peter Claes is de Belgische autoriteit inzake energieprijzen. Als voorzitter van de organisatie van industriële gebruikers van energie Febeliec en als voorzitter van de internationale tegenhanger IFIEC, geeft hij vaak boeiende presentaties en lezingen, zoals onlangs voor de Ingenieursvereniging. Die opname is voor iedereen te bekijken op Youtube en gaat vooral over energieprijzen.

Claes studeerde toegepaste economische wetenschappen en begon in 1992 als directeur van het economische departement van wat tegenwoordig Essencia is. De chemische sector moest toen de protocollen van Rio en Kyoto verwerken. Sedertdien heeft hij vele COP’s meegemaakt.

Vanaf 2009 werd energie het grote thema en richtte hij zich fulltime op Febeliec. Claes spreekt onomwonden en gaat geen heilig huisje uit de weg. Zijn achtergrond als econoom komt goed van pas omdat het debat steeds meer verschuift richting het bekijken van de marktwerking voor energieprijzen.

Doorkruist door klimaatbeleid

‘Het streven voor de vrijmaking van de energiemarkt in 1996 wordt doorkruist door klimaatbeleid’, was een boeiende binnenkomer tijdens het interview. ‘Het oorspronkelijk idee achter de liberalisering was dat het zou leiden tot verbetering van de bevoorradingszekerheid’, aldus Claes.

Die bevoorradingszekerheid bestaat uit theoretische capaciteit die verschillende leveranciers garanderen.

‘Men is beginnen afwijken en het concept van capaciteiten gaan invoeren. Door de beschikbare capaciteit bij de energieleveranciers belangrijk te maken, kregen deze een hefboom. Plots konden die capaciteiten niet meer zonder subsidies verzekerd worden. De bevoorradingszekerheid verschoof. Concurrentie als beste manier voor marktwerking en prijsvorming kwam op de helling te staan en enkel en alleen omdat de overheid niet houdt van piekprijzen op momenten van schaarste, die normaal mensen aanzetten tot efficiënter gedrag.’

Hoe flexibel is die capaciteit?

‘Kerncentrales zijn heel onflexibel. Daarom ook dat het nachttarief en het licht op de autostrades bestonden. Nu met zon- en windenergie is het minder voorspelbaar. Bij hoge concentratie van hernieuwbare energie is het wachten op verbruik. Het aanbod moet dan geconsumeerd of het wordt te goedkoop of gaat verloren.’

Flop?

Ondertussen gaat de overheid wel 141 miljoen euro betalen aan veertig energieleveranciers (waaronder 5 capaciteitsproviders voor 15 jaar vanaf 2025), die aan de CRM-veiling van Elia meededen. Resultaat: twee nog te bouwen gascentrales van Engie, oude turbojets van Engie, een batterij bij Arcelor Mittal, …

Het enige positieve was dat al gesubsidieerde installaties geen tweede keer langs de kassa mogen passeren. Amper 53% gegarandeerd en de rest moet in 2024 op de tweede CRM-veiling een jaar voor de sluiting van de kerncentrales wel gevonden zijn.

Is de splitsing in transmissiebedrijf, distributiebedrijf en energieleveranciers eigenlijk een flop?

‘Men heeft ervoor gekozen om transmissie, distributie en verkoop te scheiden. Vooral om concurrerende transmissienetten te voorkomen. Logisch tussen Antwerpen en Brussel zal er altijd een kabel zijn, maar naar uithoeken van het land niet. Elia kreeg zo een natuurlijk monopolie. Hetzelfde gebeurde voor de distributie na enkele fusies met Fluvius. Alleen is een sterke regulator dan als tegengewicht noodzakelijk.’

‘De kerntaak van een Transmissions and Systems Operator (TSO) is: zorgen dat het net voldoende onderhouden en uitgebouwd is en evenwichtig blijft. Maar de overheid heeft Elia veel extra opdrachten gegeven. De minister wil graag dat Elia dat doet omdat haar administratie dat niet kan. Men vergeet wel dat Elia niet neutraal is. Elia haalt haar rendement op kabels en verbindingen. Gemeenten zitten in de aandeelhoudersstructuur. De CREG is een goede regulator en gaat ver in het proberen intomen van Elia. Bovendien is het de vraag of een aantal kosten die Elia maakt wel noodzakelijk zijn. Heb je helikopters nodig om hoogspanningslijnen te gaan bekijken?’

Elia is beursgenoteerd, maar de meeste kritiek krijgt Fluvius omwille van de vele zitjes in de raden van bestuur met zitpenningen en verloningen voor schepenen en burgemeesters enerzijds. En dividenden aan de steden en gemeenten anderzijds. Dat zit allemaal in de mensen hun energiefactuur.

‘Fluvius is veel meer gepolitiseerd. Guido Camps (oud-directeur CREG) heeft jaren proberen grip te krijgen op het distributienetwerk. Toen de materie geregionaliseerd werd is een fusie onder druk van de regulator (VREG) doorgedrukt.’

Het klimaatbeleid dat de marktwerking doorkruist

Het ETS of emmissiehandelssysteem van de Europese Unie (EU) krijgt uit groene hoek veel kritiek omdat het ‘gratis’ CO2-rechten uitdeelt aan de industrie. De klimaatlobby wil dat de industrie zoals de energiebedrijven de CO2-rechten moeten kopen bij de Europese Unie. Bijna als straf voor CO2-uitstoot. Nu is er een markt waar die rechten verhandeld worden en kunnen bedrijven die CO2-rechten kopen en verkopen.

Recent komt de kritiek op ETS dan weer van bedrijven en consumentenorganisaties die de prijs zagen stijgen van jarenlang 10 euro per ton CO2, naar 30 euro in april 2021 en plots op enkele maanden tijd tot 72 euro per ton CO2.

Dat de prijs stijgt lijkt logisch omdat elk jaar het aantal rechten enkele procenten afneemt om de bedrijven te dwingen de CO2 te reduceren. Of speelt hier meer?

‘De ETS-discussie is begonnen toen klimaatbeleid werd uitgebouwd. De Europese Commissie wou een CO2-taks invoeren. De industrie was daar niet gelukkig mee. Het leverde concurrentieel nadeel op. Jos Delbeke (medewerker van de Commissie) besloot dat dus niet te doen. Het resulteerde in twee stukken: ETS en niet-ETS. ETS zorgde voor een emissiereductie daar waar dat kon tegen een laagst mogelijke kost. Dat werkte goed en ondertussen verminderden de rechten. Daarnaast heeft men wel twee beschermingsmaatregelen ingevoerd.’

‘Ten eerste tegen carbon leakage. Ofwel maak je de prijs wereldwijd dezelfde, ofwel gaan bedrijven delokaliseren. Die lek van tewerkstelling en industrie moest gedicht worden. Dit kon door sommige bedrijven, die konden delokaliseren gratis CO2-rechten te geven. Een eerste beperking was het invoeren van een benchmark. Wie meer CO2 uitstootte dan de benchmark moest bijkopen. De tweede beperking was grandfathering. Bedrijven kregen die gratis CO2-rechten ten belope hun behoefte van de vorige jaren.’

De CO2 prijs

Is dat dan geen rem op de groei?

‘Dat was een poging om het volume onder controle te houden. Meer produceren betekende dus: bijkopen.’

Maar bij steeds hogere prijzen voor CO2-rechten wordt het soms interessanter om enkel te handelen en winst te pakken en de productie plat te leggen. Dat klinkt als ‘degrowth’?

‘De Europese Commissie is zelf de oorzaak door vast te houden aan grandfathering. Het draaide goed. De tweede beschermingsmaatregel bestond uit compensatie van CO2-emissies. Bedrijven die zeer elektrisch intensief zijn krijgen immers in hun energiekosten een deel van die CO2-prijs al doorgerekend. En dat is een internationaal concurrentieel nadeel. Neem bijvoorbeeld een elektrolyse-eenheid. Voor de extra kosten is maximaal 75% compensatie die weer afhangt van alweer een benchmark waarbij vergeleken wordt met de beste bedrijven in de sector.’

U zei zelf in uw lezing onlangs dat de verdubbelde CO2-prijs geen weerspiegeling van de realiteit meer is omdat de Europese Commissie de CO2-prijs is gaan sturen.

‘Twee zaken zijn fout gelopen. De Europese Commissie vond dat het niet genoeg was. Je kan de efficiëntie verbeteren tot een bepaald punt. Bijvoorbeeld het maken van ammoniak zit in België tegen het chemisch optimum. Dat valt niet meer te verbeteren. Tenzij met een ander technologie die nog moet uitgevonden worden. De fout was de lat steeds hoger te leggen en het vaste aantal CO2-rechten extra te verlagen. ETS kan je niet als middel gebruiken om technologie in te voeren want dat laatste duurt jaren. Gevolg te weinig CO2-rechten voor bestaande installaties.’

‘De tweede fout van de Commissie was dat ze vonden dat de CO2-prijs niet hoog genoeg was. Die CO2-prijs zou eigenlijk de kost moeten zijn waarbij de marginale kost om CO2 te reduceren loont. Bij die CO2-reductie kan je die rechten dan uit het systeem te halen.’

Manipulatie

Dus manipuleert de Europese Commissie de CO2-prijs die ondertussen een tweede element is in de stilaan astronomische energieprijzen van de consument en bedrijven?

‘De Commissie manipuleert die prijs. Door rechten terug te trekken, te reserveren of achter te houden. Gevolg de prijs explodeert. Frans Timmermans weigerde pertinent onderzoek te doen naar de marktwerking ook op CO2-prijs.’

Ziet u andere factoren in de prijsstijging van de CO2-prijs?

‘Traders zoals Morgan Stanley interesseerden zich ook en dat leidde tot prijsmanipulatie. Partijen die CO2-rechten duur kopen om ze nog duurder met winst door te verkopen. Pure speculatie.’

Wat is de rol van hernieuwbare energie in dit verhaal?

‘Er zit perversiteit in door de gigantische subsidies voor hernieuwbare energie. Terwijl ETS de prijs van hernieuwbare energie naar beneden duwde, deden subsidies dat ook voor hernieuwbare energie. Subsidies zijn deel van het probleem.’

Zoals u in de lezing zei: Soms is een negatieve prijs door steun nog winstgevend. Zo kan het dat met een prijs van -58€/MWh windmolenenergie nog winst oplevert. U zei ook dat gas- en kolencentrales respectievelijk uit 24 € en 48€ van de 60€ per ton bestaan uit de CO2-prijs. Dat het ondanks alles dus met hoge gasprijzen toch nog interessant bleek om elektriciteit te maken met steenkool.

U citeerde daar een analyse van de CREG betreft de correlatie tussen gasprijs en elektriciteitsprijs en CO2-prijs en elektriciteitsprijs.

‘De correlatie tussen CO2-prijs en elektriciteitsprijs wordt veroorzaakt door de prijsvorming op de markt. De spotprijzen zijn gebaseerd op gascentrales. Maar daar komt verandering in. Spanje vindt dat in de prijs die energieleveranciers die met kerncentrales of windmolens produceren een te hoge prijs krijgen. In die prijs zit een stuk CO2-prijs in die ze niet hebben dus moeten die ze terugbetalen.’

Met een prijs van 2€/MWh zijn zon- en windenergie erg goedkoop. Die moeten geen CO2-rechten kopen. Is dat de reden dat grote spelers via purchase power agreements (PPA’s) de goedkope hernieuwbare energie opkopen?

‘PPA heeft een keerzijde. Vanuit oogpunt van een leverancier is het eenvoudig. Ga maar eens bij een bank een lening vragen voor windmolens. Met de volatiele prijzen en het feit dat als het waait iedereen stroom maakt en die dus spotgoedkoop is gaat dat niet lukken. Wanneer je dan een contract voor de afname van je stroom voor vaste prijs kan voorleggen wordt het financieren een stuk gemakkelijker. Dat spanningsveld tussen verkoper en koper heeft een dynamiek.’

‘Toch zien we daar ook al evoluties: stel als een bedrijf een PPA tekent dan moeten ze een back-up bij een andere leverancier hebben die uiteraard duurder is en een hogere prijs zal vragen dan wanneer je vaste volumes bij hem afneemt. Dat model staat onder druk door de rest die duurder is. Uiteindelijk zou het even duur of duurder kunnen uitvallen. Hier spelen andere doelstellingen. Die bedrijven willen telkens een grote component hernieuwbare energie voor hun reputatie.’

CO2-prijs

Europese Commissie manipuleert CO2-prijs