‘Ik kondig u aan dat de dagen van verschrikking zijn gekomen! De hele wereld zal vergaan, en de overlevenden zullen sterven van honger en koude! Zij zullen ten onder gaan aan de pest, mazelen en cholera.’

Fans van Kuifje herkennen deze woorden van Philippulus, de onheilsprofeet met zijn lange witte baard uit De Geheimzinnige Ster, die gekleed in een laken hel en verdoemenis preekt, terwijl hij op een gong slaat. De jonge reporter ontmoet hem op een nacht die zo warm is dat de mensen op straat staan. Wetenschappers hadden het einde van de wereld berekend voor de volgende ochtend, door de inslag van een komeet. Maar er is een meetfout gemaakt. Er gebeurt niks. Later wordt Philippulus afgevoerd door broeders van een gekkenhuis, waaruit hij ontsnapt blijkt te zijn.

Het einde van de wereld voor 2010

In Frankrijk herleeft Philippulus al een jaar of tien in de beweging van de Collapsologues, de collapsologen, mensen die het ineenstorten van de samenleving nabij achten, door het opraken van eerste levensbehoeften als olie, water en voedsel.

Zeventiger en oud-minister Yves Cochet is collapsoloog van het eerste uur. Ooit wiskundeleraar, later in de Assemblée Nationale voor de Groenen, en in 2001 minister van Milieuzaken onder Chirac. In 2005 voorspelde hij het einde van de wereld voor 2010, u kent zo’n vergissing vast nog van Al Gore, de man die op een handvol stemmen na president van de VS werd.

Cochet gaf tenminste ruiterlijk toe dat hij ernaast zat. De oud-minister liet recent in verschillende media echter weten dat de ineenstorting toch echt in dit decennium zal plaatsvinden, of tenminste uiterlijk in 2030. Dat staat ook in zijn vorig jaar verschenen boek Devant l’Effrondement (Voor de Ineenstorting).

Meer migrantie

Yves Cochet was vorig jaar nog even in het nieuws omdat hij beweerde dat de onafwendbare catastrofe alleen af te remmen zou zijn door geboortebeperking op te leggen in het westen, en tegelijkertijd juist meer migranten toe te laten. Dat laatste om de schaarse bestaansmiddelen op aarde beter te verdelen.

Hij bleek een huis te hebben gekocht op een afgelegen plek, om het einde te kunnen overleven door autonoom te zijn. Met een meertje voor drinkbaar water, een bos voor energie en verwarming, en paarden voor transport. Die zullen volgens Cochet uiterlijk in 2030 nog het enige vervoersmiddel zijn.

Populairwetenschappelijke bestsellers

Amerika heeft zijn eigen Philippulus: professor Jared Diamond, een man die zelfs fysiek aan de onheilsprofeet van Hergé doet denken. Geograaf, antropoloog en auteur van verschillende populairwetenschappelijke bestsellers, waaronder Collapse uit 2005. Daarin geeft hij verklaringen voor de ondergang van vroegere beschavingen, en waarschuwt hij voor wat er nu allemaal mis kan gaan.

En inderdaad, het is geen toeval, de naam van voornoemde Franse beweging komt van de titel van dit boek. Al blijven veel collapsologues vanuit het voor Franse intellectuelen kenmerkende anti-amerikanisme stug volhouden dat hun geuzennaam uit het Latijn komt, wat in strikte zin natuurlijk juist is.

Alle bomen geveld

Voor het schrijven van Collapse bracht Diamond jaren door op afgelegen plekken, om daar tot volgens hem algemeen geldende inzichten te komen. Zijn research bracht de schrijver op een aantal milieuproblemen die onze beschaving de das om kunnen doen, waaronder de usual suspects: overbevolking en man-made klimaatverandering. Op het Paaseiland bijvoorbeeld, hadden de bewoners zelf alle bomen omgezaagd, waardoor de vruchtbare bovengrond de oceaan inwaaide en iedereen stierf van de honger, schrijft hij. Niet helemaal correct, er waren ook nog indringers in het spel – slavenhandelaren, maar never let the truth spoil a good story… Jared Diamond dringt aan op ingrijpende en pijnlijke maatregelen om onheil te voorkomen.

Daarmee zou je hem als de geestelijke vader kunnen beschouwen van wat wel een moral panic wordt genoemd: de hysterie van jongere generaties rond klimaatverandering, opgestookt door onder meer Greta Thunberg en Extinction Rebellion. Diamond is een fan van Thunberg, en schijnt zo nu en dan een telefoontje naar deze jeugdige Philippula te plegen — in blijde verwachting van een Nobelprijs — om haar een riem onder het hart te steken.

Voorloper van Yuval Noah Harari

In 1997, acht jaar vóór het verschijnen van Collapse, had Jared Diamond naam gemaakt met zijn postmodernistische Zwaarden, paarden en ziektekiemen, over de geschiedenis van grote beschavingen. Dat boek ging met miljoenen over de toonbank en was een voorloper van Yuval Noah Harari’s Sapiens dat 14 jaar later zou verschijnen. Het lijkt me niet overdreven om hem Diamonds tovenaarsleerling te noemen…

In zijn eigen boek vraagt Diamond zich af waarom de inwoners van één continent een groot deel van de rest van de wereld hebben gekolonialiseerd, en er bijvoorbeeld geen Afrikanen of Indianen naar Europa zijn gekomen om ons te onderwerpen… Oké, de Hunnen kwamen een eind en de Turken probeerden wat, maar zij hoorden net als de Chinezen formeel tot hetzelfde continent.

Kapitale continentale assen

Daar ziet Diamond een belangrijke factor in de hiërarchie van beschavingen: de geografische oriëntatie van het continent waarop ze zich bevinden. Hij spreekt over ‘continentale assen’. Als de langste lijn door een continent van Oost naar West loopt – Eurazië – en niet van Noord naar Zuid -Afrika en de Amerika’s — zijn de autochtone bewoners van dat continent in het voordeel. Er is minder variatie in klimaat, de landbouw is overal zo’n beetje hetzelfde en er is meer interactie. Dat zou zowel de samenwerking als de culturele samenhang en de ontwikkeling van wetenschap en economie bevorderen.

Voor wie mocht denken dat de hegemonie van de westerse beschaving iets met intellectueel overwicht van een ras of individuele prestaties te maken heeft: Diamond zegt dat daar niks van klopt. Environment molds history, schrijft hij. Europa heeft het simpelweg beter getroffen met de geologische omstandigheden. En met paarden in plaats van lama’s of nijlpaarden. Daarom zijn industrialisatie en culturele ontwikkeling er sneller gegaan, en bestaan er Griekse filosofen, de Mona Lisa en de relativiteitstheorie.

Kritiek uit wetenschappelijke hoek

De New York Times maakte er destijds met enig sarcasme van: ‘Supply the right environmental conditions, and inevitably there will be a factory manufacturing jet engines.’ (‘Als de natuurlijke omstandigheden maar in orde zijn, komt er vanzelf een fabriek tevoorschijn die straalmotoren produceert.’)

Ondanks zijn immense populariteit in de politiek correcte goegemeente, kreeg Diamond kritiek uit wetenschappelijke hoek. Er verscheen een bundel van een aantal gerenommeerde wetenschappers met de titel Questioning Collapse. In hun ogen had de auteur niet altijd even correct geschreven over zaken die totaal zijn terrein niet waren, waarmee hij de geloofwaardigheid van de wetenschap bij het publiek had aangetast.

Voer voor televisie

Terug naar de collapsologues. Ze krijgen veel aandacht, hun bestaan spreekt de Franse media enorm aan. Zo luidde een titel in Le Monde van een jaar geleden: ‘Le succès inattendu des théories de l’effondrement’, (‘het onverwachte succes van ineenstortings-theorieën’).

L’effrondement is ook de titel van een onlangs op betaalzender Canal+ uitgezonden dramaserie, die de veronderstelde ineenstorting in beeld brengt. In deze dystopie zien we hoe Franse burgers verwilderen en tekeergaan als ineens de schappen van de supermarkten leeg zijn, de brandstof op is, en er niks meer uit de kraan komt. In het zesde deel bijvoorbeeld, pleegt een sociaal werker uit mededogen collectieve euthanasie op de bewoners van een bejaardentehuis, die in de steek zijn gelaten door de rest van het personeel. Dat is er met de laatste voorraden tussenuit geknepen, richting bossen.

Het laatste deel is een flashback van vóór de crisis, compleet met een gespeelde discussie op de televisie over het dan nog dreigende gevaar. Een van de deelnemers is een heuse collapsoloog, en wordt door een minister aan tafel niet erg serieus genomen. Uit de voorgaande delen blijkt dat dus een noodlottige vergissing te zijn… Ook op de Franse universiteiten rukt de ‘collapsologie’ op. De vraag werd gesteld of het een wetenschap op zich is. Op de universiteit van Cergy-Pontoise bij Parijs wordt collapsologie gedoceerd als ‘transdisciplinaire studie’. Je kunt er zelfs op afstuderen.

Vervuilingseenheden

Al een tijdje krijg ik post van gemeentelijke instanties waarin ik word aangesproken als vervuilingseenheid — aanslagen voor allerlei belastingen vinden plaats op basis van het aantal zogeheten ‘vervuilingseenheden’ per adres. Kinderen tellen voor een halve vervuilingseenheid.

Daar moet ik aan denken als ik Greta Thunberg tekeer hoor gaan, of de aanhang van Extinction Rebellion. In deze hysterie zijn mensen gereduceerd tot vervuilingseenheden, die bestreden moeten worden. Het liefst gingen ze terug naar het stenen tijdperk: er is geen enkel vertrouwen in menselijke creativiteit en vernuft, of in de kunst om te overleven. Het is een beetje de visie van Jared Diamond op de geschiedenis van de mens als speelbal van zijn omgeving.

Kernfusie?

Intussen wordt hard gewerkt aan methodes om tekorten in de toekomst op te vangen met schonere energie. Als ik moest kiezen zou ik inzetten op kernfusie: het samensmelten van lichte atoomkernen als waterstof, waarbij ongelooflijk veel energie vrijkomt. Het is de energiebron van de zon en andere sterren.

Kort door de bocht zouden 500 liter water en het lithium van drie batterijen langs deze weg genoeg energie opleveren voor een heel mensenleven. Zover is het nog lang niet, maar er wordt al geëxperimenteerd met een kernfusiecentrale — notabene in Frankrijk. Er liggen nog schijnbaar onoverkomelijke problemen op de weg, maar daar zijn wij mensen voor, om die op te lossen.

collapsologie

Collapsologie: de rage van de onheilsprofeten