Eén Duitser op twee heeft vertrouwen in de Duitse regering. CDU/CSU zet sterke scores neer in de laatste opiniepeilingen. De aanpak van Merkel in de coronacrisis trekt aan. De rechts-populistische AfD lijkt haar zwanenzang te hebben ingezet. Niet enkel Merkels leiderschap heeft daar conto aan. Binnen de AfD is een strekkingenstrijd bezig, op het scherp van de snee.

Neonazi

Op 23 maart werd de extreemrechtse Flügel binnen de AfD opgeschort. Kopstukken Björn Höcke en Andreas Kalbitz zouden zich moeten voegen naar de partijlijn. Toenmalig co-partijvoorzitter Meuthen had een rode lijn getrokken: extreemrechts lossen om als conservatief-burgerlijke partij te kunnen groeien en stemmen weg te halen bij de Union. Maar na het lossen van de Flügel, onder impuls van Meuthen, werd die laatste losgelaten. Hij is nog steeds lid van het partijbestuur, maar moest een stap terugzetten. Maar Meuthen is slimmer dan dat.

De vrees bestond dat de Flügel weleens een eigen structuur buiten de partij zou kunnen uitbouwen. Het sterk op elkaar ingespeelde duo Höcke, de ideoloog-retoricus, en Kalbitz, de organisator, zou best kunnen timmeren aan een nieuwe partij. En dus sloeg Meuthen opnieuw toe, voor de tweede keer nu. Op zijn initiatief werd Kalbitz uit de AfD gezet. Reden? Zijn leugens over lidmaatschap van de neonazibeweging Heimattreue Deutsche Jugend (HDJ). Die jeugdorganisatie, waarbij Kalbitz als vlotte dertiger aansloot, geldt als Vorfeldorganisation van de neonazipartij NPD.

Bij de AfD circuleert er een lijst van ‘grondwetvijandige’ organisaties die ‘rechtsbuiten’ opereren. Wie daarbij was, kan geen lid worden van de partij. Kalbitz had de HDJ niet opgegeven toen hij in 2013 lid werd. De opeenstapeling van leugens werd Kalbitz te veel.

Rechtsgang

Ondertussen laat Kalbitz verstaan niet bij de pakken te willen blijven zitten. Zijn fractie in het regionale parlement in Brandenburg laat hem nog niet los, daar maakt hij voortaan als onafhankelijke deel van uit. En volgens een enquête, georganiseerd door RTL, vindt pakweg een kwart van de AfD-leden dat hij het bij het rechte eind heeft. Kalbitz kondigde daarom aan juridische stappen te zetten tegen zijn excommunicatie. Daarbij sluit hij niet uit naar de rechtbank te stappen. De interne rechtspraak zou tegen hem kunnen spreken; de partijrechtbank heeft immers al eerder extreemrechtse vertegenwoordigers uitgesloten.

Na zijn royering viel Kalbitz zwaar uit naar de ‘verraders’ in eigen rangen, daarmee vooral oud-voorzitter Meuthen viserend. Die laatste heeft immers de kogels bezorgd die de Bundesverfassungsschutz hem heeft aangereikt. Het partijbestuur heeft de trekker overgehaald (met 7 stemmen voor, 5 tegen en 1 onthouding). Daarmee staat Höcke, de ideoloog van de extreemrechtse Flügel min of meer alleen aan de top. En zonder Kalbitz, zo schrijven waarnemers, is hij niets waard.

Existentieel

Meuthen en medestanders — waaronder ook plaatsvervangend partijvoorzitter Beatrix von Storch — hebben er een broertje aan dood als ‘extreemrechts’ te worden bestempeld. Nog banger zijn ze onder ‘Beobachtung’ te staan van de Bundesverfassungsschutz, wat hun partij de kansen zou ontnemen om kiezers weg te halen bij centrumrechts. Dat kan maar als de extreemrechtse figuren letterlijk worden kaltgestellt. De AfD moet kiezen, stelde Meuthen in april formeel: een conservatief-liberale koers varen of een collectivistisch-nationalistische. Waarbij de eerste strekking veeleer in het Westen kans maakt, en de tweede in de voormalige DDR-Länder.

Zeker nu is het zaak, aldus Meuthen en co, om een sterke eurokritische, nationaal-liberale stem te laten horen, nu Merkel een bocht genomen heeft en wil praten over transfers binnen de eurozone in de vorm van de zogenaamde eurobonds. En ook de protestbeweging tegen soms groteske coronamaatregelen wil de partij kapen, in naam van ‘de vrijheid’. Kansen genoeg, zo lijkt het, maar in plaats daarvan is de AfD bezig met zichzelf.

Bij elke stap die Meuthen zette om de Flügel uit de partij te duwen, slaat die laatste terug. Maar extreemrechts slaat minder hard terug, dan algemeen verwacht. Sinds de organisatie werd opgeschort, lijkt haar dynamiek verleden tijd. Tegen de uitsluiting van Kalbitz circuleerde een online petitie, maar die haalde amper een 500 handtekeningen op 36.000 leden. Tegelijk verlieten vele gematigde verkozenen en leden het bakkeleiende schip.

Opnieuw stelt de vraag zich hoe het verder moet. De conservatieve nieuwssite Tichys Einblick stelt in het toenemende conflict vast dat het om ‘die Existenz‘ gaat van de partij.

Discipline

Maar de ideologische koers is niet de enige die de partij verdeelt. Ook de organisatie wordt in vraag gesteld. Federaal parlementslid Hansjörg Müller is een actie opgestart om de basis meer aan het woord te laten. Hij noemt de AfD een oligarchie, die de gewone leden niet aan het woord laat. De partijdiscipline en het gebrek aan interne democratie komen ook aan bod in de ideologische strijd: laat de leden spreken, dan weten we waarheen met de partij. Als volksvertegenwoordiger staat hij nog alleen, al zou hij de steun hebben van 10 procent van de leden. De top werkt het initiatief tegen: ledencongressen (Massenparteitagen) vergen immers veel logistiek en geld.

Over dat laatste gaat het natuurlijk ook: geld. Elke partij in Duitsland heeft een aanleunende denktank die van de regionale en federale overheden tonnen geld krijgt om vormingswerk te verrichten. Studiedagen, boeken, brochures, webinars… Ook de AfD heeft zo’n paar organisaties, waaronder de Desiderius Erasmusstiftung. Nog maar een paar weken terug werd daar bestuurslid Erik Lehnert aan de kant geschoven. Lehnert komt uit de Flügel, waar hij deel uitmaakt van het Institut für Staatspolitik. Die laatste instelling haalde recent een nieuw bestuurslid aan boord met een verleden bij de al vernoemde Nationaldemokratische Partei Deutschlands (NPD): Thor von Waldstein. De man riep op tot sabotage van en geweld tegen asielcentra.

Het zwart van de Union

Lehnert royeren en de Erasmusstichting de conservatief-liberale lijn laten uitzetten, zoals Meuthen het wil, kan een garantie zijn om uit het vizier te blijven van de Bundesverfassungsschutz. Wat meteen een financiële kater van miljoenen euro’s doet vermijden.

Voorlopig lijkt Meuthen — ondanks het feit dat hij geen covoorzitter meer is van de AfD — aan de winnende hand. Of extreemrechts intern kan terugslaan, is maar de vraag. Of het dat wil ook. Volgens conservatieve bladen als Tichys Einblick en Junge Freiheit hangt een splitsing in de lucht. JF-hoofdredacteur Dieter Stein: ‘Politiek succesvol wordt de AfD maar als ze bij verkiezingen in het Westen groeit. Een geradicaliseerde, door de Verfassungschutz gevolgde “Lega Ost” heeft geen toekomst’ (22 mei). Veel zal afhangen van de volgende peilingen. Al lijken vele centrumkiezers het AfD-blauw opnieuw te hebben ingeruild voor het zwart van de Union.

collectivistisch-nationalistisch

Zwanenzang AfD? Bitse interne strijd, splitsing lonkt