De feestdagen liggen achter ons, de champagnekurken hebben ongetwijfeld overal ter wereld massaal geknald. Niet erg, want die voorraad wordt snel weer aangevuld. Of niet?

In de media verschenen de afgelopen weken paniekerige berichten over het ontstaan van schaarste in champagneland. Om te begrijpen of dat klopt, duiken we even in de productie van champagne de afgelopen jaren en ontcijferen we de invloed van de covidcrisis op de markt.

Goede jaren komen in trio

Wijnbouwers overal ter wereld geloven graag dat goede wijnjaren in trio’s voorkomen. In Champagne is dat slechts zelden het geval. 2018-2019-2020 is daarop een uitzondering, al moet nog blijken of deze drie jaargangen groot, groots of top zullen zijn.

Nog een wetmatigheid die in Champagne anders uitdraait dan in vele andere streken, is het samengaan van kwaliteit en kwantiteit. Gewoonlijk betekent een kleine oogst hogere kwaliteit en vreest de wijnbouwer overvloedige jaargangen, want dan is de kwaliteit minder. Niet zo in Champagne: het noordelijke, wisselvallige klimaat maakt dat uitbundige oogsten juist wel hoge kwaliteit in het glas opleveren. Het zijn namelijk de jaren waarin de weersomstandigheden gunstig zijn en die komen maar een paar keer per decennium voor.

De jaargang 2004 is een goed voorbeeld: men kon zonder problemen 2.000 kg druiven per hectare extra oogsten bovenop het toegestane rendement van 12.000 kg/ha en toch prima kwaliteit binnenhalen.

Reservewijnen als redding

Meer oogsten dan wettelijk toegelaten? Dat klinkt niet koosjer. Toch kan het en dat zit zo.

Al eeuwenlang slaat de wijnbouwer in Champagne een deel van zijn jaargangwijnen op als stille wijn, om die in volgende oogsten te gebruiken zodat hij zich verzekert van kwaliteit, maar ook een zekere huisstijl kan nastreven. Dit systeem heet het gebruik van reservewijnen.

Het Comité Champagne, dat de belangen van de Champagnestreek behartigt en regels uitvaardigt waaraan alle champagneproducenten zich dienen te houden, heeft dit niet enkel toegestaan maar zelfs uitgebreid. In goede jaren is het de wijnbouwer toegestaan, extra druiven te oogsten, er wijn van te maken en die op te slaan als ‘geblokkeerde reserve’: een stille wijn, gewoonlijk opgeslagen in inox vaten met temperatuurcontrole.

Valt het jaar tegen, dan kan het Comité Champagne besluiten een deel van die reservewijn vrij te geven: hij mag dan gebruikt worden om champagne mee te produceren. De matige jaargangwijn, gewoonlijk gedomineerd door hoge aciditeit, krijgt een stevige scheut rijpere en vollere wijn wat hem aangenamer en sneller drinkbaar maakt.

Toen de jaargang 2020 zich als uitstekend aankondigde, wreven de wijnbouwers zich dan ook in de handen: ze zouden weer een mooie portie reserve kunnen aanleggen voor een eventuele moeilijke oogst de komende jaren.

Covid keldert de vraag

Maar dat was buiten een venijnig virus gerekend, en vooral de politieke reactie erop. Door de reisbeperkingen en de sluiting van de horeca was de vraag naar champagne anno 2019-2020 immers gekelderd… Velen spraken van dalingen met ongeveer een derde: van 300 miljoen flessen naar 200 miljoen, met bovendien een aanslepende onzekerheid uitgedrukt in tweede, derde en vierde golven.

Onder druk van de grote huizen, die kost wat kost een neerwaartse prijsspiraal wilden vermijden, besloot het Comité Champagne dan ook om geen ‘geblokkeerde reserve’ toe te staan, en meer zelfs: om een gebruikelijke oogst van 10.000 kg/ha met ongeveer een kwart te verminderen. Het ongeloof bij de wijnbouwers was groot: zouden we nu echt per hectare vier ton perfect gezonde en rijpe druiven laten rotten aan de stok? Toen bleek dat het Comité Champagne niet op die beslissing zou terugkomen, maakte het ongeloof plaats voor regelrechte woede. “Il y a les cons, et il y a le roi des cons” zei een middelgrote producent me onverbloemd.

De oogst 2021: miserie troef

Maar toen moest de grootste ramp nog komen. Na een voorjaar met veel vorstschade volgde een enigszins normale start van de zomer, maar spoedig was het regen wat de klok sloeg. Het gevolg laat zich raden: slechte afrijping van de druiven en veel problemen met echte en valse meeldauw en andere schimmelziekten.
Hoewel het weer vlak voor de oogst iets opklaarde, was het kalf op de meeste plaatsen al verdronken. Nogal wat percelen werden niet geoogst omdat er van de druiven toch geen wijn gemaakt kon worden, en verschillende producenten openden zelfs hun pershuizen niet. Waar wel geoogst werd, was de opbrengst aanzienlijk lager dan normaal en moest er ook nog eens streng geselecteerd worden. Het rendement bleek een vijfde tot de helft van normaal*.

Covidmoeheid

In het najaar van 2021 hielden de Champenois het hart vast: zou de zwakke eindejaarsverkoop van 2020 zich herhalen? Het zou een ramp na een ramp betekenen. Maar toen voltrok zich een fenomeen dat ik begin 2021 voorspeld had: iedereen in de wereld was covid zo beu als koude pap en hunkerde naar ‘de bevrijding’: elkaar weer kunnen ontmoeten, een feestje bouwen, het glas heffen. Dat daarbij niet op de centen gelet zou worden, stond in de sterren geschreven. Geld dat gewoonlijk ging naar reizen of culinaire avonturen, was beschikbaar om andere luxe mee te kopen.

Een bevraging van enkele bevriende producenten bevestigde mijn vermoedens: in november was er sprake van een enorm gestegen vraag naar champagne. Wereldwijd. “De meerverkoop is +25% ten opzichte van het beste jaar ooit, het jaar 2000”, zegt een producent me. Een andere noteert een gestegen vraag van +40% ten opzichte van een normaal jaar. Van een derde krijg ik een folder in de brievenbus met het aanbod: van de zeven cuvées zijn er zes uitgeput… Bij nog een andere koop ik voor een event de laatste flessen van de rosé. Een wijnvriend die verantwoordelijk is voor de wijnrayon van een plaatselijke supermarkt bevestigt dat het niet enkel de kleine producenten zijn die met stocktekort worstelen. Eén van de grootste huizen heeft hen vlak voor kerstmis laten weten, dat de voorraad voor België op is.

Twee keer mis

Zoals het er nu naar uit ziet, gaat de vraag naar luxegoederen zoals champagne niet dadelijk liggen. Dat terwijl het aanbod slinkt wegens een misoogst en een misvatting. De schaarste is er, al blijft de vraag of ze even lang zal aanhouden als de inflatie.

* Er zijn uitzonderingen, zoals bij voorbeeld in de Côte des Blancs, waar de meeste percelen van de voorjaarsvorst en de zomerregens gespaard bleven. Hier kondigt zich een jaargang aan die vergelijkbaar is met het mooie jaar 2016.

Comité Champagne

De industrialisatie van de champagnemethode

Dreigt er schaarste voor champagne?