De vrije keuze voor de minst belaste weg is een hoeksteen van onze fiscaliteit. Dit belangrijk fiscaal principe houdt in dat iedere belastingplichtige het recht heeft om overeenkomsten af te sluiten om zijn belastingdruk te verlagen, op voorwaarde dat hij de gevolgen van die overeenkomsten respecteert en geen wettelijke bepalingen schendt.

De burger heeft met andere woorden het recht om belastingen te vermijden. Althans voorlopig, want dit recht staat vandaag onder stevige druk.

Grondwet

Dit fiscale grondrecht vindt haar oorsprong in enerzijds het legaliteitsbeginsel dat is verankerd in de grondwet en anderzijds het algemeen rechtsbeginsel van de vrijheid van overeenkomst. Vooreerst geeft de Belgische grondwetgever te kennen dat enkel de wetgever een belasting kan op- en vastleggen. Deze taak mag niet aan de uitvoerende macht, de regering overgelaten worden.

Voorspelbaarheid van belastingen is essentieel voor burgers en ondernemingen. Dit houdt ook in dat men op de wettelijke bepalingen mag afgaan om belastingen te vermijden. De vrijheid van overeenkomst houdt in dat partijen mogen contracteren volgens de wijze die hen het voordeligst lijkt. Inzake belastingen mag men dus kiezen voor het voordeligste stelsel. Voor de fiscale administratie is dit principe al lang een doorn in het oog. Tot op vandaag springt de rechtspraak nog altijd in de bres om de keuze van de minst belaste weg te beschermen.

De minst belaste weg

De fiscus hoopt juridische overeenkomsten opzij te kunnen schuiven om belastingen te kunnen heffen op grond van de zgn. economische realiteit. Maar in 1990 oordeelde het Hof van Cassatie dat zelfs rechtshandelingen die alleen worden gesteld om de fiscale druk te verminderen geoorloofd zijn.

Na dit arrest pleitte de administratie voor de introductie van een algemene antimisbruikbepaling. De regering luisterde en voerde in 1992 het artikel 344 van het Wetboek Inkomstenbelastingen (WIB) in. Daarmee kon de belastingplichtige niet langer aanvoeren dat zijn handelingen dienden om minder belasting te betalen. De belastingplichtige mocht nog wel de minst belaste weg bewandelen als deze ook economisch verantwoord was. De belastingadministratie kon de overeenkomsten bovendien zelf herkwalificeren. Opnieuw werd de overheid door Cassatie teruggefloten.

Di Rupo

In 2013 voerde de regering-Di Rupo een nieuwe antimisbruikregeling in. Het feit dat de Eerste Minister op zoek was naar 720 miljoen euro om de begroting te stutten, was hier wellicht niet vreemd aan. Luidens de nieuwe misbruikbepaling was er sprake van fiscaal misbruik als een overeenkomst als hoofddoel had belastingen te ontwijken en ingaat tegen het doel van de fiscale wet.

In 2021 beperkte het Hof van Beroep van Antwerpen de algemene reikwijdte van de antimisbruikbepaling drastisch. Het Hof wees op de onzorgvuldigheid van de wetgever. Het is immers schering en inslag dat de wetgever amper verantwoordt waarom een bepaalde fiscale regelgeving wordt ingevoerd.

Derde maal, zelfde steen

Omdat de huidige regering in het kader van de strijd tegen de fraude 1 miljard euro extra in de begroting heeft voorzien, werd in 2021 een ministerieel comité opgericht waarin alle overheidsdiensten vertegenwoordigd zijn. Dit comité formuleerde onlangs diverse aanbevelingen waaronder de invoering van, u raadt het al, een algemene antimisbruikbepaling.

Om het probleem van de gebrekkige verantwoording van de fiscale wetten te omzeilen wordt het begrip fiscaal misdrijf volgens de Tijd als volgt omschreven: ‘het opzetten van een constructie die kunstmatig is en louter bedoeld is om een belastingvoordeel te krijgen dat het doel of de toepassing van het toepasselijke belastingrecht ondermijnt’.

En men gaat nog een stuk verder. Enkel geldige zakelijke of economische redenen die de economische realiteit weerspiegelen kunnen aangehaald worden door de belastingplichtige. Deze maatregel poogt niets minder dan de economische werkelijkheid te doen zegevieren op de juridische werkelijkheid.

Fiscalist Pierre François Coppens waarschuwde hier eerder voor: ‘Eenmaal de kier van de economische interpretatie wordt geopend moet worden gevreesd dat ze in werkelijkheid aanleiding zal geven tot een verregaande rechtsonzekerheid’.

Fiscaal misdrijf

Elk bewandelen van de minst belaste weg kan dus in vraag worden gesteld en worden bestempeld als een fiscaal misdrijf. De fiscale controleurs kunnen de antimisbruikmaatregel ook als drukkingsmiddel gebruiken, aangezien een bezwaar van de belastingplichtige tegen een bijkomende heffing al snel vele jaren in beslag neemt. De burger die op zijn centen moet letten zal dus gedwongen worden te kiezen voor de meest belaste weg, uit schrik voor de lange bezwaartermijnen en de boetes.

In plaats van voor een algemene antimisbruikbepaling (met veel rechtsonzekerheid als gevolg) had men beter gekozen voor een drastische vereenvoudiging van het hele belastingstelsel. De belastingplichtige zal immers altijd de weg van de minste belasting proberen bewandelen, zeker als de wetgeving door haar complexiteit zelf daartoe de mogelijkheden biedt.

De te hoge belastingdruk en de complexiteit van de fiscale wetgeving zijn het echte probleem. Maak werk van een stabiel belastingklimaat, schrijf duidelijke belastingwetten, vereenvoudig drastisch de wetgeving en zet in op belastingverlaging. Stop met de rechten van de belastingplichtige te miskennen en de fiscus tegen de wet in te bevoordelen om onrealistische begrotingsdoelstellingen te halen.

complexiteit

Rechten belastingplichtige stevig onder druk door nieuwe antimisbruikmaatregel