Op 29 juni 1080 voorspelt paus Gregorius VII, geboren als Hildebrand van Sovana, voor een bisschoppensynode in Rome de spoedige dood van zijn aartsrivaal, keizer Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk. Hij voegt er aan toe dat als zijn profetie niet zou uitkomen, er op goede gronden mag worden getwijfeld aan de waarachtigheid van het christelijke geloof. De paus sterft in 1085, de keizer in 1106.

Vanwege zijn belang voor de kerkhervormingen van de 11de eeuw, die na hem ook wel ‘Gregoriaanse’ hervormingen worden genoemd, aanziet men Gregorius VII als een van de belangrijkste, maar ook – zelfs al tijdens zijn leven – als een van de meest controversiële pausen in de kerkgeschiedenis. Petrus Damiani, zijn trouwe vriend en wapenbroeder, beschrijft hem zowel waarderend als verwijtend als ‘heilige Satan’, ‘de tuchtroede van God’ en ‘het hellevuur’, vergelijkt hem met een tijger of roofzuchtige wolf, en beschouwt weerstand tegen Gregorius als zinloos.

De ambtstermijn van deze paus (1073-1085) mondt uit in de zogenaamde Investituurstrijd tussen keizer en paus: wie benoemt wie, wie heeft voorrang op de andere? In 1075 had Gregorius VII zijn 27 leidende principes, het Dictatus Papae, vastgelegd waarin hij onder meer het primaat van de spirituele macht over seculiere heersers benadrukt. De keizer legt dat naast zich neer en betwist het ten gronde. Daarop worden keizer Hendrik IV en zijn volgelingen door Gregorius VII in de ban geslagen, wat de politieke orde in het Rijk op zijn grondvesten doet daveren. De paus wil zelfs de Alpen oversteken om samen te spannen met de Duitse tegenstanders van de keizer.

Om zijn Rijk te redden, reist Hendrik naar Italië en wil de paus ontmoeten. In Canossa (Emilia) willen ze elkaar treffen. De paus laat Hendrik eerst drie dagen voor de deur wachten, in boetekledij. Uiteindelijk trekt hij op 28 januari 1077 de ban in. Maar de strijd duurt in allerlei vormen voort, ondanks een poging om een eind aan de Investituurstrijd te maken met het Concordaat van Worms (1122).

De rivaliteit tussen paus en keizer domineert de hoge middeleeuwen. De tegenstelling wordt uiteindelijk pas opgelost na de Reformatie (16de eeuw) en de Verlichting (18de eeuw). Ze leidt tot de scheiding van kerk en staat. Die is inmiddels gebruikelijk in alle westerse landen.

Concordaat van Worms

Vandaag 1080: uitspraak paus Gregorius VII leidt ongewild tot twijfel aan het christelijke geloof