De Joint European Torus in Culham, vlak bij Oxford, is ’s werelds grootste kernfusie-experiment. Het project kan cruciaal zijn voor de energietoekomst van Europa. Maar als de EU niet snel actie onderneemt, wordt het project stopgezet en gaan er miljarden aan investeringen en jaren aan expertise verloren.

Terugblik naar 1961. In volle ruimtewedloop met de Sovjet-Unie beloofde president John F. Kennedy dat de Verenigde Staten nog voor het einde van het decennium een astronaut naar de maan zouden sturen. Ook zijn opvolgers bleven het vele miljarden verslindende project steunen. Zouden ze dat niet gedaan hebben, dan was Apollo 11 sciencefiction gebleven.

De Amerikanen zetten gelukkig door, en op 21 juli 1969 sprak Neil Armstrong de legendarische woorden uit: ‘That’s one small step for a man, one giant leap for mankind.’

Kernfusie

We maken een sprong in de tijd naar Europa, 2024. Al sinds de jaren ’80 is JET (Joint European Torus) een baken van hoop voor duurzame energie uit kernfusie. Deze iconische installatie in het Verenigd Koninkrijk heeft met baanbrekende onderzoeken de Europese en wereldwijde energie- en wetenschapswereld vooruitgeholpen. Nu dreigt JET zijn deuren definitief te sluiten.

Niet door een gebrek aan potentieel, maar door een gebrek aan politieke daadkracht. Terwijl de wetenschap ons voorhoudt dat JET onmisbaar is voor onze energietoekomst, wijzen de Engelse en Europese beleidsmakers naar elkaar. Resultaat? Europa dreigt zijn leiderschap in fusie-energie te verliezen en in het slechtste geval zelfs uit handen te geven aan China. Zijn we werkelijk bereid om miljarden aan al geïnvesteerde euro’s én zo’n strategische troefkaart zomaar te laten verdwijnen?

De schuld doorschuiven

Bijna een kwarteeuw lang heeft de EU miljoenen geïnvesteerd in JET. Het project heeft ons kennis, technologische voorsprong en wetenschappelijke expertise opgeleverd die hun weerga niet kennen. Toch blijkt dat de toekomst hiervan nu, na de Brexit, op losse schroeven te staan.

Als Europarlementariër stelde ik vragen aan de oude en nieuwe commissarissen voor onderzoek en energie en klopte ik aan bij de Europese administratie en bij verschillende departementen. Velen blijken bevoegd, maar niemand voelt zich verantwoordelijk. Terwijl de administratie als een doolhof fungeert, tikt de klok ongenadig verder richting onomkeerbare stappen. Volgende week begint in het VK immers de ontmanteling. Dit terwijl de wetenschappelijke wereld het unaniem eens is over het belang van JET om de kernfusie-technologie verder te ontwikkelen en nieuwe generaties wetenschappers op te leiden.

Beslissende springplank

JET is cruciaal voor Europa’s ambitie om van kernfusie een werkelijkheid te maken. Die technologie, die veilige en duurzame energie kan leveren, is binnen handbereik. Met haar capaciteit om energie op te wekken zonder CO₂-uitstoot, kan fusie de kern vormen van onze toekomstige energievoorziening.

Maar fusie is ook complex, en de weg naar Iter – het internationale project om in het Franse Cadarache een commerciële kernfusiereactor te bouwen – is nog lang. JET vormt een noodzakelijke schakel in die keten en helpt ons aan de kennis die ITER straks nodig heeft. Het is de beslissende springplank naar fusie-energie.

Daarnaast is er ook nog het financiële aspect. De huidige waarde van de JET-infrastructuur en -kennis wordt geschat op meer dan 4 miljard euro. Gaan we dan echt zomaar instemmen met de ontmanteling van een onderzoekscentrum van die waarde? Sluiten we JET, dan verliezen we niet alleen decennia aan opgebouwde expertise maar ook een waar fortuin. Dit is een verlies dat Europa zich niet kan veroorloven. Niet vandaag en niet morgen.

We lopen achter

Terwijl Europa twijfelt, maakt China haast. Het land bouwt aan zijn eigen fusie-installatie en steekt fors geld in onderzoek. JET zou onze kennisbasis moeten zijn om de voorsprong op dit soort concurrenten te behouden. Gaan we echt zo’n waardevolle troef in de uitgestoken handen van China leggen? Het antwoord zou vanzelfsprekend moeten zijn voor iedereen die zich inzet voor Europa’s strategische onafhankelijkheid, competitiviteit en leiderschap.

Binnenkort start het ontmantelingsproces, en volgende week al worden de eerste essentiële componenten afgebroken. In Londen luidt het als volgt: ‘De ontmanteling van JET biedt ons een unieke kans om kennis te ontwikkelen over het ontmantelen van fusiereactoren.’ Wat een lichtvaardigheid. Als dit doorgaat, wordt een heropstart praktisch onmogelijk. Europa moet dus nú handelen.

Een gezamenlijke Europese en Britse aanpak kan een einde maken aan de patstelling. Hij kan ervoor zorgen dat JET blijft functioneren tot ITER klaar is om zijn rol over te nemen. In deze cruciale tijden mag de EU niet langs de kant blijven staan. We moeten actie ondernemen en onze technologische toekomst en energie-onafhankelijkheid veiligstellen. Falen is niet alleen een gemiste kans, maar ook en vooral een historische fout.

concurrenten

Britse plannen desastreus voor kernfusie in Europa