MR-partijvoorzitter Georges-Louis Bouchez probeert enkele wilde ideeën ingang te doen vinden in een vastgeroest Belgisch systeem. Tegen de tweehonderdste verjaardag van België, in 2030, hoopt de Franstalige liberaal iedereen een universeel basisinkomen (UBI) van 1.000 euro te kunnen aanbieden. Zo wil Bouchez de sociale zekerheid redden. Of afschaffen, volgens sommigen.

De klok staat stil op vijf voor acht, in het grote auditorium van de Condorcet-Hogeschool, in Montignies-sur-Sambre.

De voorstad van Charleroi is niet toevallig gekozen voor de eerste debatavond die Georges-Louis Bouchez organiseert over enkele thema’s waarmee hij België wil redden in 2030. Grauw is het er niet. Al kan de ontluikende lente daarin meespelen. Volks, dat wel. Kinderen spelen er nog op straat. De ijskar stopt er. En de mensen zeggen elkaar er nog vriendelijk goeiedag. Ook vreemdelingen, zoals verdwaalde journalisten.

De lokale MR-afdeling is er goed vertegenwoordigd. Een mix van jong en oud. Iedereen is op zijn paasbest. Bouchez op zich maakt al een interessante affiche. Nog beter wordt het wanneer hij een afgevaardigde van de socialistische mutualiteiten, Ecolo-coryfee Philippe Defeyt en de voorzitter van de Waalse Middenklasse-belangengroep UCM tegenover zich plaatst op het podium, om met hem te debatteren.

Thema van de avond: het universeel basisinkomen, waar Bouchez al lang voorstander van is. ‘De huidige sociale zekerheid werkt niet meer’, meldt Bouchez. ‘Ze is duur en inefficiënt. De werkgelegenheid wordt er niet door gestimuleerd, zeker niet in Wallonië. In een vergrijzend land vind ik het beter om iedereen vanaf 18 jaar een basisinkomen van 1.000 euro te geven en het huidige zekerheidsstelsel af te schaffen.’

Zo begint ’s voorzitters ronde van België, genaamd ‘Belgium 2030’. Niet in het centrum. Niet in de Henegouwse hoofdstad. Maar in een voorstad van een voormalige industriestad, waar niemand veel lijkt te verwachten. Zelfs niet de Messias.

Vergrijzing

‘Een 18-jarige is meer met een som geld dan wanneer je zijn ouders kindergeld geeft’, probeert Bouchez een beetje provocerend. ‘Tegen 2030 bereikt de vergrijzing in België haar hoogtepunt. Ondertussen blijven we leven alsof we een rijk land zijn, terwijl we in de praktijk bij blijven lenen om onze levensstandaard te bekostigen. In België kan wie niet werkt, nog altijd een inkomen krijgen. Wie dat niet gelooft, nodig ik uit in mijn straat in Mons. In mijn stad werkt de helft van de mensen niet. De sociale zekerheid heeft zijn bestaansreden. Maar ze is veel te groot geworden. In verregaande mate wordt de sociale zekerheid ook steeds meer ondersteund door wie wél werkt en sociale bijdragen betaalt. Dat veroorzaakt een kloof in de samenleving.’

‘Tegelijkertijd vinden we het in deze samenleving niet kunnen dat mensen honger hebben of op straat moeten leven. Terecht. Na eeuwen vooruitgang moet het mogelijk zijn om die problemen op te vangen. Maar niet door een bijdragesysteem dat op is. Ik wil graag de logica omdraaien: je geeft iedereen vanaf 18 jaar onvoorwaardelijk 1.000 euro, op de gepensioneerden na die meer krijgen. En je stopt met het huidige ingewikkelde systeem van voorwaarden, sociale bijdragen en veelvuldige inefficiënte en ontmenselijkende controles.’

‘In 1945 wist men ook niet hoe men het exact ging aanpakken met de sociale zekerheid, hoeveel het zou gaan kosten. Maar als een samenleving blijft steken in details en niet af en toe voor een utopisch klinkend idee gaat, dan beweegt er niets. En dat kunnen we ons nu niet meer permitteren.’

Ecolo en de vermogensbelasting

Maar dan. Hoewel hij zegt voorstander te zijn van het principe, vult de aanwezige Ecolo’er Philippe Defeyt (partijvoorzitter tijdens de regering-Verhofdstadt-I, en tot 2016 OCMW-voorzitter in Namen, red.) het UBI op een geheel eigen manier in. ‘De min-30-jarigen zijn het zwarte gat in onze sociale zekerheid’, zegt Defeyt. ‘Zij zijn het moeilijkst te activeren met het huidige systeem. Ook worden ze niet ondersteund wanneer zij een onderneming willen starten. Aan de andere kant van het spectrum zijn er enorme ongelijkheden in de pensioenen van mensen. Daarom lijkt het UBI mij een erg goed idee onder de vorm van een ‘belastingskrediet’, dat aan mensen kan uitbetaald worden wanneer zij bijvoorbeeld zonder werk komen te zitten, of dat als een korting fungeert wanneer zij wel werken. Zonder dat zij aan tal van voorwaarden moeten voldoen en regelmatig worden gecontroleerd. We moeten er ook over durven nadenken om daarom vermogen meer te belasten.’

Pierre-Frédéric Nyst, de voorzitter van de Union des Classe Moyennes (UCM), pikt daar op in. ‘Eerlijk gezegd, Philippe, je maakt me bang met jouw belastingkrediet. Want hoe kan je in godsnaam pleiten om komaf te maken met het huidige systeem van inefficiënte controles en tegelijk voorstander zijn van een belastingkrediet? Hoe ga je immers controleren of iemand zijn krediet kan gebruiken? Door te controleren, inderdaad, elke maand zelfs. Een andere manier om iemands vermogen en inkomsten te schatten is er niet. Je wil het huidige systeem gewoon vervangen door iets dat nog erger is, waardoor de overheid nog meer zal controleren.’ Het applaus in de zaal barst los.

Een in de zaal aanwezige vertegenwoordiger van de christelijke vakbond maakt van de gelegenheid gebruik om nog meer op de rem te staan. ‘Ik ben geen voorstander van een liquidering van de sociale zekerheid, waar dit UBI wel erg op lijkt. Wel ben ik het eens met de filosofie dat werken niet alles is in het leven, en dat het streven naar minder werken een eerbiedwaardige doelstelling is voor een samenleving. Voor jongeren interesseert het idee van een soort ondersteuningsinkomen ons daarom wel. Het staat hen toe om betere professionele keuzes te maken.’

114 miljard euro

‘Ik ben tegen het UBI’, zegt François Perl, de afgevaardigde van de studiedienst van de socialistische mutualiteiten in Franstalig België, die op het podium naast Bouchez zit. ‘Een UBI zoals u vooropstelt zou 114 miljard euro kosten. Dat is meer dan de huidige omvang van de sociale zekerheid (93 miljard euro in 2020, red.). Ik ga wel akkoord met het feit dat het huidige systeem aan herziening toe is. Zelfstandigen mogen van mij bijvoorbeeld meer genieten van sociale rechten dan ze nu doen. Er zijn ook toegangsproblemen van bepaalde doelgroepen. In enkele Brusselse gemeenten kunnen vele jonge mensen niet zo makkelijk toegang krijgen tot de arbeidsmarkt omdat ze gediscrimineerd worden.’

Waarop Bouchez repliceert: ‘Bij mij in Mons zijn er ook jonge mensen die geen toegang hebben tot de arbeidsmarkt. Dat zijn geen allochtonen. Voor hen is evengoed de sociale zekerheid te knus. Eerlijk gezegd begrijp ik niet waarom er in Molenbeek problemen zijn, terwijl men tien kilometer verderop in Zaventem smeekt om arbeidskrachten.’

‘De werkgelegenheidsgraad in Wallonië is gewoon veel te slecht. In Vlaanderen niet’, vervolgt Bouchez. ‘Als we daarentegen in België een werkgelegenheidsgraad van 80% zouden hebben, dan zou dat 26 miljard euro aan meerinkomsten betekenen. U mag me geloven, want dit zijn berekeningen van de PTB. Er is in dit land gewoonweg geen positieve sfeer rond werk. Werken is nog altijd in het belang van de samenleving. Maar dat discours bestaat vandaag niet. Misschien moeten we ons de vraag stellen of de vakbonden in dit land wel efficiënt zijn in het activeren van mensen.’

Morgen beter?

En vervolgens leidt hij de aanwezigen opnieuw naar zijn onderwerp: ‘Het UBI zorgt ervoor dat mensen altijd inzetbaar zijn, maar evenzeer individuele rechten blijven hebben op een menswaardig bestaan. Het maakt komaf met de controle van mensen, waar niemand echt beter van wordt. Nu moet iemand die aanspraak wil maken op sociale zekerheid eerst aan een resem voorwaarden voldoen. Dat is een eerste controle. En dan volgt er nog de jaarlijkse belastingbrief – nog een controle op de controle. Met het UBI heeft iedereen onvoorwaardelijk recht op sociale zekerheid. Zonder al dat wantrouwen.’

‘We weten niet welke samenleving we morgen zijn. Maar ik weet wel dat er momenteel veel spanningen in de samenleving zijn. Het idee dat morgen beter zal zijn dan vandaag, is weg. Zo’n samenleving gaat niet meer vooruit. Als Frankrijk op Marine Le Pen zal stemmen, is dat niet omdat het racistisch is, maar omdat mensen denken dat het morgen niet beter zal gaan. Dat wil ik tegengaan.’

Zo plant Bouchez het zaadje. Van hem aanhoort de zaal meer dan van de aarzelend-oudere intelligente vertegenwoordigers van het Belgische sociale overleg. De grote vragen worden echter uit de weg gegaan: wie gaat dat betalen? En: geeft zo’n UBI niet vooral erg veel macht aan de overheid? Ontzettend veel macht? Wie kan immers de verleiding moeilijker weerstaan om voorwaarden te creëren, dan de overheid?

‘Net niet. Als u elke maand sowieso blind 1.000 euro krijgt, wat er ook gebeurt, dan bent u machtiger dan wanneer u vandaag van die overheid afhangt voor tal van sociale voordelen’, zegt Bouchez.

Condorcet

Bouchez: ‘Het idee dat het morgen beter zal gaan dan vandaag, is weg’