Wie doet Donald Trump wat? Dat lijkt de vraag te worden in de aanloop naar de Republikeinse voorverkiezingen van 2023-2024. De oud-president blijft immers razend populair bij de partijbasis. Zijn steun of toorn kan de politieke promotie van partijgenoten, zeker in conservatieve districten en staten, garanderen of fnuiken. Te luid en te vaak kritiek op de man uitoefenen staat doorgaans gelijk aan het eigen politieke doodsvonnis tekenen. Vraag dat maar aan Liz Cheney.

Dick en Liz

Cheney was tot voor kort de nummer drie binnen de Republikeinse fractie in het Huis van Afgevaardigden (de zogenaamde Conference Chair), één van beide kamer van het Amerikaanse parlement (het Congres). Als parlementslid vertegenwoordigt zij er sinds 2017 het enige kiesdistrict van de staat Wyoming. Dat district stuurde van 1979 tot en met 1989 nog haar vader, Dick Cheney, naar Washington D.C.

Het was hij die de familienaam zijn beroemdheid en beruchtheid gaf. Dick Cheney was acht jaar lang de vicepresident van George W. Bush (2001 – 2009). In die rol werd hij door menig politiek observator gezien als het brein achter de militaire escapades van Bush in het Midden-Oosten. Het beeld van een poppenspeler die de Bush-handpop naar zijn pijpen liet dansen, was nooit veraf.

Militair spierballengerol aan de andere kant van de wereld heeft sinds het vertrek van Dick uit het Witte Huis echter sterk aan populariteit ingeboet in de Grand Old Party. Omwille van haar familienaam moest Liz dan ook van begin af aan uitkijken dat zij niet te nadrukkelijk in verband werd gebracht met het buitenlandbeleid van haar vader. Desondanks maakte ze razendsnel promotie binnen het Huis van Afgevaardigden. Als Conference Chair — een positie die haar vader eveneens had gehouden — moest ze slechts twee mannen boven zich dulden. Cheney werd zelfs getipt als toekomstig voorzitter (of Speaker) van het Huis wanneer de Republikeinen de controle over de kamer herwonnen.

Impeachment

Uiteindelijk waren het niet de Cheney-lijn inzake Midden-Oosten-politiek of haar pijlsnelle politieke promotie die Liz de kop kostten. Nadat op 6 januari een meute Trump-aanhangers het federale parlementsgebouw hadden bestormd, braken 10 van de 211 Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden met hun partij. Samen met de voltallige Democratische fractie keurden ze een tweede afzettingsaanklacht goed. Eén van hen was Liz Cheney.

Door haar leiderschapspositie moest Cheney plots een fractie leiden die het overweldigend oneens was over een fundamenteel punt binnen de hedendaagse Republikeinse Partij. Namelijk de loyauteit aan Donald Trump. Dat ‘loyauteit’ bijzonder eng gedefinieerd wordt blijkt onder meer uit het feit dat Cheney tijdens Trumps presidentschap met haar stemgedrag maar liefst 93 procent van de tijd Trumps posities in het Congres promootte. Haar parlementair werk sprak voor zich. Maar veel van deze arbeid blijft onder de radar. Een partijpolitieke paleisrevolutie steunen daarentegen, dat is geen Republikein ontgaan.

Bommengooier

Matt Gaetz, Republikeins enfant terrible en Congreslid voor het eerste district van Florida, trok na Cheney’s impeachment stem prompt naar Wyoming. In Cheney’s achtertuin organiseerde hij een bijeenkomst die, gelet op de dunbevolktheid van de staat en Gaetz’ betrekkelijk lage naamsbekendheid, druk werd bijgewoond. Hij loofde het prairie populisme van de cowboystaat. Ook maakte hij duidelijk dat er voor mensen als Cheney geen plaats was binnen de nieuwe Republikeinse Partij.

Gaetz liet ook optekenen dat hij voldoende stemmen had om de vervanging van Cheney als partijleider te forceren. Daarvoor diende meer dan de helft van de Republikeinse fractie haar vertrouwen in Cheney op te zeggen. De uiteindelijke stemming draaide op een fiasco uit voor de hoogmoedige bommengooier uit Florida. 145 van de 206 Republikeinse volksvertegenwoordigers betuigden hun steun aan Cheney. Voor korte tijd leek zij opnieuw stevig in het zadel te zitten. Matt Gaetz moest afdruipen.

Geweten van de partij

Na haar overwinning op Gaetz en de zijnen positioneerde een gesterkte Cheney zich steeds uitdrukkelijker als het geweten van de partij. Ze zag zichzelf als een tegengewicht voor de invloed die Donald Trump nog steeds had (en heeft) op de Republikeinse kiezers en verkozenen. In tegenstelling tot het merendeel van haar collega’s leek Cheney niet klaar om de gebeurtenissen van 6 januari achter zich te laten. Ze opperde onder meer dat Trump strafrechtelijk vervolgd kon worden voor zijn rol in de bestorming van het Capitool. Ze verkondigde ook meermaals dat hij niet langer een rol had als partijleider en liet weten dat zij niet op hem zou stemmen indien hij in 2024 opnieuw de Republikeinse vaandeldrager zou zijn in de strijd om het Witte Huis.

Daarmee schoot Cheney de officieuze strategie van de partijleiding aan flarden met het oog op de tussentijdse verkiezingen van 2022. Dit houdt in dat de rechtstreekse confrontatie met Donald Trump koste wat het kost uit de weg gegaan wordt. De partij maakt volgend jaar immers een goede kans om huidig voorzitster Nancy Pelosi, de Democratische partijleidster en huidige Speaker, op politiek pensioen te sturen. Als een verenigd front naar de kiezer te trekken is daarvoor evenwel essentieel. Partijprominenten die over de straatstenen rollen kan Kevin McCarthy, de Republikeinse leider in het Huis van Afgevaardigden, dus missen als kiespijn. Het is immers hij die begin 2023 Pelosi wil aflossen als Kamervoorzitter. En daarvoor moeten Amerikanen die in de eerste plaats loyaal zijn aan Donald Trump en pas in ondergeschikte orde aan de Republikeinse Partij, volgend jaar massaal naar de stembus trekken.

Lakmoesproef

Vandaar dat McCarthy Cheney, in tegenstelling tot tijdens de eerste poging om haar uit haar functie te zetten, niet langer de hand boven het hoofd hield. Meer nog, hij moedigde zijn collega’s uitdrukkelijk aan om haar te vervangen door Elise Stefanik, een Republikeinse uit New York. Het is in zekere zin ironisch dat Cheney omwille van een gebrek aan loyauteit aan oud-president Trump vervangen wordt door Stefanik. Die laatste volgde als Congreslid immers opvallend minder vaak de Trump-lijn. Zoals vermeld stemde Cheney maar liefst 93 procent mee met de president. Stefanik deed dit slechts 78 procent.

Maar hoewel Stefanik het vaker oneens was met Trump stond zij wel aan zijn zijde tijdens de bestorming van het Capitool en de daaropvolgende poging tot afzetting. Ook was ze een prominent verdediger van de president tijdens zijn eerste impeachment proces. En dat is de lakmoesproef binnen de hedendaagse Republikeinse Partij. Ontrouw aan de persoon van Donald Trump wordt gelijkgesteld met ontrouw aan alles waar hij voor stond en vocht. Daardoor kan een politica die hem in het Congres meer in de weg legde, toch de Trump-mantel claimen. Een luidkeelse, publieke verdediging tijdens een ‘door de Democraten opgezette heksenjacht’ is de beste garantie voor de steun van ‘zijn’ kiezers.

De GOP een personencultus rond The Donald noemen, gaat ongetwijfeld te ver. Maar het is op zijn minst opmerkelijk te noemen dat Republikeinen die acht jaar lang hun ogen rolden bij de verering van Barack Obama door Democraten en de media, nu een van sociale media verbannen, twee keer aangeklaagde, electoraal verslagen ex-president niet kunnen of willen vervangen als de facto partijleider.

Bush, Clinton en Cheney

Inclusief Republikeinen uit Wyoming. In een recente peiling liet meer dan de helft van de bevraagde Republikeinen uit Cheney’s thuisstaat weten tijdens de Republikeinse voorverkiezingen van volgend jaar hoe dan ook niet voor de voormalige Conference Chair te zullen stemmen. Amper veertien procent is vandaag van plan om haar voor een vierde ambtstermijn naar Washington D.C. te sturen. Rampzalige cijfers voor een zittend volksvertegenwoordiger.

En zo rijgt Donald Trump een nieuwe politieke dynastie aan zijn zwaard. In 2016 maakte hij een einde aan de resterende invloed van de familie Bush in de Republikeinse Partij door Jeb, zoon van George H.W. en broer van George W., niet enkel te verslaan, maar, met de woorden van Kristof Calvo, ‘op te eten’. De volgende op het menu was Hillary Clinton, vrouw van president Bill Clinton en presidentskandidaat voor de Democratische Partij. Vijf jaar later duwt hij, zij het met veel minder moeite, opnieuw een politieke familie naar de uitgang. Opmerkelijk voor een man die de laatste vier maanden voornamelijk golfend doorbracht.

Conference Chair

Cheney out, Trump (nog steeds) in