De vorige jaren schreef ik meermaals over de zorgwekkende evolutie van de academische vrijheid aan de universiteit. Over dat onderwerp worden veel dovemansgesprekken gevoerd. Net zoals bij de discussie over cancelcultuur krijg je typisch van velen de reactie: ‘Er is toch geen probleem?’

Vooral wanneer ik weinig tijd heb, antwoord ik vaak: ‘Goed dat er voor jou geen probleem is.’ Maar het is niet omdat er voor veel professoren geen probleem lijkt, dat er geen bestaat. Want er speelt duidelijk een bepaald selectie-effect. In gesprekken met vastbenoemde academici treden velen me daarin bij. Velen onder hen zijn niet zo moedig. Een stelling die ik overigens ook handhaaf in het onderwijsdebat waar het draaien met de wind academisch ook erg opvalt.

Veel academici die nonchalant reageren in het debat hangen zelf nogal eens weinig radicale opvattingen aan. Ze voelen dus nauwelijks hoe smal de maatschappelijk aanvaarde bandbreedte van het debat is geworden. Daaraan werken is niet toevallig een van de missies van de net opgerichte Stichting Merito, waar ik de trekker van ben.

Elders

In de Verenigde Staten is de problematiek eenvoudiger te objectiveren. Aan veel Amerikaanse universiteiten bestaan er betrouwbare cijfers over de politieke oriëntatie van het academisch personeel. Zo weten we dat in bepaalde faculteiten (sociologie, onderwijskunde, …) altijd al het aantal progressieven een veelvoud was van conservatieven.

Zo weten we ook dat er vandaag Amerikaanse universiteiten zijn waar die verhouding van drie op één geëvolueerd is naar dertien op één. Terwijl bij die eerste ratio de meerderheid nog steeds openstaat voor kritiek en tegenspraak, is dergelijke openheid zelden mogelijk bij de recentere extreme verhoudingen. Dat is iets wat sociaal psycholoog Jonathan Haidt regelmatig heeft aangetoond. Er zijn, zeg maar, kritieke drempels die voor dergelijke openheid als knipperlichten dienen.

In eigen land

Bij ons klappen mensen minder snel uit de biecht. Dat er ook hier wel wat scheef loopt, is nochtans duidelijk. Nog niet zo lang geleden was er onvrede over ‘de keuze van sprekers’ bij een lezingenreeks over transgenderisme aan de Universiteit Antwerpen. Academici geven sinds de coronacrisis ook toe dat zij over bepaalde onderwerpen zwijgen uit angst voor ‘controverse’. Als administratoren van universiteiten oproepen doen om een bepaalde stelling te delen, is het interessant om te zien of er ook medewerkers aan die universiteit zijn die daar publiekelijk tegen in durven gaan.

In veel landen ontstond er tijdens de coronacrisis een klimaat met chilling-effecten en zelfcensuur, waarbij ook mensen met ernstige en onderbouwde, alternatieve visies zich ervan weerhouden zich uit te spreken. Het fenomeen van politieke correctheid is echt problematisch als het tot gevolg heeft dat sommige dingen niet meer publiekelijk gezegd worden en dus verdrongen naar de private sfeer. Het is essentieel dat we vermijden om mensen, die reële zorgen in de maatschappij verwoorden, al te eenvoudig monddood te maken.

Zijn diegenen die beweren dat er geen linkse dominantie bestaat aan universiteiten, in de cultuursector en in de media dan echt stekeblind? In het debat zie je als tegenargument wel eens: ‘Ja, maar Rik Torfs komt toch vaak aan bod?’ Alsof dat de lakmoesproef is om te spreken over een gezonde debat- of mediacultuur. Sommigen zullen het zonlicht blijven ontkennen tot ze erbij neervallen. Over confirmation bias gesproken. En uiteraard gebeurt er veel meer impliciet dan expliciet.

Ook wetenschappelijke tijdschriften

Steven Pinker bespreekt ook dergelijke praktijken bij wetenschappelijke tijdschriften. Tijdschriften die niet het waarheidscriterium hanteren, maar politieke correctheid. Praktiseren dergelijke tijdschriften ‘peer-review’ of dwingen ze eerder een bepaald politiek credo af? Er zijn wetenschappelijke tijdschriften die stellen dat auteurs ervoor moeten zorgen dat hun bijdragen ‘vrij zijn van stereotypen of culturele aannames’. Zijn ze dan echt het noorden kwijt? Want wat doe je als goede wetenschapper dan als onderzoek aantoont dat ‘stereotypen’ en ‘aannames’ in bepaalde gevallen gewoon statistisch juist zijn?

Jarenlang werd in Vlaanderen de bezorgdheid over diversiteit aan perspectieven aan de universiteit, als absurd van tafel geveegd. Feitelijk was er op veel plaatsen alleen maar hoon voor iedereen die daar gewag van maakte. En kijk, nu is er ineens wel aandacht in de media voor het boek Is links gewoon slimmer? van Andreas De Block. Misschien is het omdat de auteur professor filosofie is aan de KULeuven. Het zal ook helpen als hij zegt op sociaal-ethisch vlak links te zijn, hoewel hij op economisch vlak toch wat rechtse opvattingen durft te uiten.

In elk geval is het belangrijk dat iemand met zijn positie het debat aangaat. Bijvoorbeeld over de vraag of onderzoeksaanvragen aan de universiteit gemakkelijker beoordeeld worden met een linkse bril. Zoals ik eerder schreef over activisme van wetenschappers: het gaat er niet om dat een individuele professor niet ideologisch gedreven kan zijn. Wel dat het een probleem kan worden als de balans wel heel eenzijdig in één richting overhelt.

(Links-)liberaal

In Vlaanderen blijft het surrealistisch dat zelfs hooggeschoolde academici vaak nog opwerpen dat er geen probleem kan zijn want er zijn toch nog vaak bekende liberale professoren. Dat inzake onderwerpen zoals migratie het eerder om de breuklijn progressief versus conservatief gaat, blijft hen ontgaan. Om het eenvoudig uit te drukken: een debat tussen Bart Somers en Conner Rousseau over migratie als bewijs dat er een echt pertinent tegensprekelijk debat plaatsvindt in de televisiestudio is niet bepaald ernstig. Hetzelfde kan gezegd worden over veel andere onderwerpen waar ook Andreas De Block zichzelf ‘sociaal-ethisch links maar economisch rechts’ beschouwt.

De auteur heeft een punt als hij stelt dat conservatieve denkers zich vaak wat assertiever moeten durven uitspreken. Het is inderdaad zo dat te velen dan maar de gemakkelijkste oplossing kiezen om politiek geladen thema’s te mijden. We zijn wel erg verwijderd geraakt van het ideaal dat we ideeën moeten confronteren, bespreken, debatteren en zo nodig weerleggen.

Hoe moeten we reageren op hen die het bestaan van de zon blijven ontkennen? Mogen we besluiten dat ze onzin uitkramen of hypocriet zijn? Echt pluralisme wordt vaak met de mond beleden, maar veel te weinig werkelijk beoefend. Als er iets in beweging kan komen op dat vlak, kunnen we dat alleen maar toejuichen.

confirmation bias

Linkse dominantie

Degelijk boek dat indoctrinatie uitwasemt