Direct na het paasweekeinde bracht de Franse president Macron een staatsbezoek aan Nederland. Zoals een Franse president het verwacht, kwam hij per vliegtuig, begeleid door straaljagers, en werden bij aankomst saluutschoten gelost door kanonnen. In een dagblad wees een briefschrijver op het contrast met de in Oost-Nederland traditionele paasvuren, die nu vervuilend worden gevonden.

Niet op één lijn

Het vorige staatsbezoek door een Franse president was in 2000. In de jaren negentig verslechterde de verhouding tussen de twee landen. Veel media vermeldden dat de Franse kernproeven van halverwege dat decennium bij ons verkeerd vielen en dat omgekeerd president Chirac (1995-2007) Nederland vanwege het liberale softdrugsbeleid omschreef als ‘narcostaat’. Binnen de Europese Unie behoort Nederland consequent tot de zuinige noordelijke landen, terwijl Frankrijk het doorgaans opneemt voor de Zuid-Europese landen.

De invasie van Irak door de Verenigde Staten in 2003 werd niet genoemd. Frankrijk sprak in de VN-veiligheidsraad een veto uit, waarna Amerika op eigen houtje opereerde. Premier Balkenende (van het christendemocratische CDA) koos ervoor de kool en de geit te sparen door ‘politieke steun’ te verlenen: achter de Verenigde Staten blijven staan zonder troepen te leveren. Dit hielp ongetwijfeld om partijgenoot en buitenlandminister Jaap de Hoop Scheffer benoemd te krijgen als secretaris-generaal van de NAVO (2004-2009). Het weerhield Nederland en Frankrijk er niet van om hun nationale luchtvaartbedrijven samen te smelten tot ‘Air France-KLM’. Een constructie waarbinnen de Fransen, verzekerd van steun van ‘Parijs’, domineren. In 2019 kocht de Nederlandse staat extra aandelen, om de machtsbalans te herstellen.

In 2005 verwierpen zowel de Fransen als de Nederlanders per referendum de Europese Grondwet. Nederland is een stuk kleiner dan Duitsland of Frankrijk. Tijdens de banken- en eurocrisis moest Ierland van de EU een referendum overdoen omdat de uitslag niet beviel. Wat zou er gebeurd zijn, als Nederland toen geen ‘rugdekking’ had gehad van Frankrijk? Het Verdrag van Lissabon (2007) werd zonder referendum geratificeerd.

Rutte en Macron

De Franse president Emmanuel Macron was nog niet aan zijn tweedaagse staatsbezoek begonnen of diverse media berichtten over de persoonlijke band tussen hem en premier Mark Rutte. Afgelopen januari was Macron al op werkbezoek geweest. Het verschil tussen Franse grandeur en Hollandse nuchterheid: die avond aten ze in Ruttes favoriete Indonesische restaurant, op loopafstand van het Binnenhof. Tussen de andere restaurantbezoekers.

Macron staat niet bekend om bescheidenheid en evenmin om zijn soepele omgang met mensen (waarin Rutte juist excelleert). In 2019 voegde Macron zijn partij bij de liberale fractie in het Europese Parlement. Binnen die fractie heeft zijn partij meer gemeen met Guy Verhofstadt en het links-liberale D66 dan met Ruttes eigen VVD. Het was VVD-leider Frits Bolkestein die als eerste aanvoerder van een gevestigde Nederlandse partij vraagtekens plaatste bij een steeds hechtere eenwording. Waarom nu de toenadering?

De Franse regering heeft een zeker idee van Europa, maar ontbeert momenteel binnen de Europese Unie een belangrijke bondgenoot. Tussen Macron en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz verloopt de verhouding stroef. Nu Meloni premier is, valt Italië af. Dan maar toenadering zoeken tot kleinere landen. Daarvan is Rutte de langstzittende regeringsleider (ononderbroken vanaf 2010). Door Brexit verloor Nederland een belangrijke bondgenoot binnen de EU. Nederlanders zien Macron als een liberaal politicus, die op economisch terrein VVD-beleid voorstaat. Onze journalisten en opiniemakers volgen de Franse binnenlandse politiek niet. Niemand die het beeld bevestigt of weerlegt.

Rutte is een meester in zich aanpassen aan nieuwe politieke verhoudingen. Waarschijnlijk beschouwt hij Macron als de partner waar hij nu het beste mee samenwerkt. Frankrijk verkiest het degene te zijn die de politieke verhoudingen bepaalt. Met als richtlijn: ‘La France d’abord’. Beseft Rutte waar hij aan begint?

Franse protesten in Nederland

Het moet gezegd worden: Macron deed zijn best. De eerste avond probeerde hij bij het galadiner Nederlands te spreken. Wanneer gij, Bouchez? Als hij hoopte de Franse protesten tegen zijn pensioenhervorming een paar dagen te kunnen vergeten, kwam hij bedrogen uit. Dinsdagmiddag werd zijn lezing in Den Haag verstoord. Woensdagmiddag, bij een bezoek aan de Universiteit van Amsterdam, probeerden twee betogers bij hem te komen. Den Haag was niet toevallig gekozen als locatie voor zijn lezing. In 1948 vond hier het Congres van Europa plaats. Macron hoopte zijn ideeën over strategische autonomie van Europa uiteen te zetten.

Weinig journaals lieten de volledige reactie van Macron zien toen diens lezing werd verstoord. De demonstranten riepen: ‘We zijn iets kwijt. Waar is de Franse democratie?’ Waarschijnlijk een verwijzing naar het buitenspel zetten van het parlement bij het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd. Het antwoord van Macron: ‘Wanneer je het oneens bent met de wet en je vindt dat je alles mag doen als je het oneens bent met de wet, dan breng je de democratie in gevaar. Van het Capitool tot Brasilia, daar zie ik het verschil tussen een dictatuur en een democratie.’

De lezing werd gegeven bij het Nexus Instituut, voor een publiek van hoogopgeleide wereldburgers. Wat als je het eens bent met de verhoging van de pensioenleeftijd – Frankrijk gaat nu van 62 naar 64 jaar, Nederland ging tien jaar terug van 65 naar 67 –, maar niet met de manier (per decreet, zonder dat volksvertegenwoordigers mochten stemmen) waarop het werd ingevoerd?

Franse reactie

Hoe denkt men in Frankrijk over Macrons diplomatieke offensief? In de uitzending van 11 april van het duidingsprogramma C’dans l’air kreeg het bezoek aan Nederland hooguit één zin. De aandacht lag op diens bezoek, een week eerder, aan China en op een kranteninterview van 10 april. Daarin liet hij zich ontvallen dat Europa niet betrokken moet raken bij een Derde Wereldoorlog tussen de Verenigde Staten en China, om Taiwan. Het Witte Huis liet de uitspraak voor wat het was. Republikeinse oppositieleden, vooral senator Marco Rubio, reageerden furieus: ‘Als Europa ons niet wil helpen met Taiwan, waarom Europa nog helpen met Oekraïne?’

Het panel zag verband met eerder diplomatieke versprekingen: in 2019 de NAVO voor hersendood verklaren en vorig jaar, drie maanden na de Russische invasie van Oekraïne, stellen dat Rusland ‘niet vernederd’ moest worden. Zij plaatsten het in dezelfde categorie als omstreden binnenlandse uitspraken (zoals tegen een werkloze jongere zeggen dat hij enkel de straat hoeft over te steken om werk te vinden). Zodra Macron vrijuit spreekt, maakt hij fouten. Niemand betwijfelt zijn intelligentie, maar zijn inlevingsvermogen en sociale vaardigheden laten te wensen over. Vanwege de uitspraak over Taiwan beschouwden de panelleden het huidige diplomatieke offensief voor mislukt. Het Nederlandse duidingsprogramma Nieuwsuur ging een stap verder. Macrons uitspraken over Taiwan waren een opsteker voor China, dat al langer probeert de VS en Europa uit elkaar te spelen.

Nut voor Nederland?

Als dat klopt, en Macron door zijn loslippigheid het Franse aanzien binnen het Westen verminderde, heeft Nederland weinig voordeel van de recente toenadering tot Frankrijk. Daags na het staatsbezoek berichtte De Telegraaf dat Franse bedrijven kerncentrales gaan bouwen in Nederland. De VVD is de afgelopen jaren voorstander geworden van kernenergie. Een partijstandpunt gerealiseerd. Met Nederlands belastinggeld naar Franse bedrijven.

Congres Van Europa

Emmanuel Macron op staatsbezoek in Nederland