De voorbije week startte onder een goede gesternte. De Amerikaanse farmareus Pfizer kondigde aan dat het een coronavaccin had ontwikkeld waarvan de voorlopige testresultaten aangaven dat het een effectiviteit van 90 procent had. Dit is zeer hoog. De beurzen slaakten een kreet van opluchting, en de Bel-20 steeg met meer dan 11 procent (weliswaar vanuit heel lage niveaus). Sommige verliezers wonnen spectaculair terrein terug: het aandeel Kinepolis steeg met 50 procent.

Spectaculair

Dit toont aan hoe gespannen de sfeer was op de financiële markten. Positief was ook het nieuws van KBC dat, ondanks het algemeen verwachte financieel debacle als gevolg van corona, de financiële impact van de tweede lockdown nog meeviel. Slechts 29 procent van de klanten die al betalingsuitstel kregen, willen blijkbaar een verlenging van de verkregen betaalpauze.

Ook de faillissementen blijven binnen de perken. Volgens het handelsinformatiebureau Graydon zijn gedurende de eerste negen maanden van dit jaar 6.128 bedrijven failliet gegaan, een daling van 30,3 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar! Dit is heel spectaculair, en erg ongewoon. In 2019 hadden we wel een stijging van 10,29 procent gezien tot iets boven 11.800 ten opzichte van 2018, maar dit was vooral het gevolg van een aantal wetswijzigingen. Nu kunnen bijvoorbeeld ook vzw’s en vrije beroepen failliet gaan. Daarnaast maakten verschillende rechtbanken volop gebruik van de mogelijkheden die ze kregen om spookbedrijven (of zombiebedrijven) op te doeken. Zombies zijn ondernemingen die in feite niet meer levensvatbaar zijn, en waar geen toekomst meer in zit.

Met de twee voeten op de grond blijven

Het goede nieuws is natuurlijk een opsteker, maar men moet ook realistisch blijven. Zo zal de verspreiding van het vaccin grote logistieke uitdagingen met zich meebrengen. Miljarden vaccins moeten bij de patiënt geraken aan een temperatuur van minus 80 graden, anders is het definitief verloren. Het zal nog zeker tot eind 2021 duren vooraleer iedereen bediend is.

Het bruto binnenlands product (BBP) daalt dit jaar met 8,5 procent, en dat moet toch zijn gevolgen hebben. De bedrijven die opnieuw betalingsuitstel vroegen aan de bank hebben het dus moeilijk, en 29 procent die het verlengen is toch nog veel. Daarbij zullen veel ondernemingen de gelegenheid te baat nemen om drastische herstructureringen door te voeren. De grote olieconcerns zijn er al een tijdje mee bezig, en deze week geraakte bekend dat de zuivelgigant Friesland Campina 1.000 van zijn 24.000 banen (of 4,2 procent) zal schrappen. Dat is geen goed nieuws voor het consumptievertrouwen, de belangrijkste motor van economische groei.

Wanneer de conjunctuur achteruit gaat, dan volgt een stijging van de faillissementen normaal gezien met een vertraging van zes maand. Dit zou dus nu moeten zijn, maar we merken er niet veel van. Ook hebben studies in het verleden uitgewezen dat de faillissementen slechts omlaag gaan wanneer het BBP in een land met 1,5 tot 2 procent groeit. Het tegenovergestelde gebeurt nu.

Steunmaatregelen

De reden waarom het aantal faillissementen zo verrassend laag blijft is het enorme pakket overheidsmaatregelen dat al ongeveer 8 maanden in voege is. Het zijn er heel wat:

-tijdelijke werkloosheid voor werknemers van de getroffen bedrijven;

-betalingsuitstel voor vervallen bankkredieten: dit is het gevolg van de bankbazooka die de regering met de banken is overeengekomen. Dit uitstel was enkel mogelijk voor bedrijven die begin 2020, voor het begin van de coronacrisis half maart, nog gezond waren. De bedoeling was hierbij de creatie of instandhouding van zombiebedrijven te vermijden. Aanvankelijk gold het uitstel voor twaalf maanden, maar in juni werd het verlengd tot maximum 36 maanden;

-uitstel van betaling voor sociale zekerheidsbijdragen en bedrijfsvoorheffingen. De achterstand in de sociale zekerheidsbijdragen aan de RSZ (Rijksdienst voor Sociale Zekerheid) door een bedrijf is normaal gezien een van de eerste indicatoren die erop wijzen dat het in faling zou kunnen gaan. Maar vandaag is dat niet relevant door het uitstel;

-een moratorium op faillissementen voor de bedrijven die voor de coronacrisis financieel gezond waren. Het werd eerst ingesteld op 18 maart en verviel op 18 juni 2020. Maar ook tijdens de zomer waren er minder faillissementen, wat te maken heeft met het gerechtelijk verlof dat aanvangt begin juli en duurt tot begin september. De ondernemingsrechtbanken zijn dan niet heel actief. En deze week besliste de regering een nieuw moratorium op faillissementen in te voeren tot 31 januari 2021.

Tegen dan zou er volgens De Standaard een nieuw wetsontwerp voor de procedure van gerechtelijke organisatie zijn voor ondernemingen in moeilijkheden, ondanks het feit dat in 2017 reeds een nieuwe wet gestemd is geweest. Deze procedure heeft tot doel bedrijven tijdelijk te beschermen tegen schuldeisers, zodat men ondertussen een herstelplan kan uitwerken. Maar nadere details ontbreken ons.

Juist evenwicht vinden

Dit is allemaal heel goed om bedrijven in deze moeilijke omstandigheden te ondersteunen. Voorlopig zijn veel van deze maatregelen al verlengd tot begin 2021. Maar eens moet er een eind aan komen. Ze kosten immers veel geld, en de zakken van de overheid zijn niet eindeloos diep. In België komt daar nog bij dat er tussen de gewesten en de federale overheid een soort opbod van maatregelen heerst. Als deze situatie nog lang duurt riskeert ze ernstige macro-economische gevolgen te hebben. De Belgen zouden dan opnieuw geconfronteerd kunnen worden met serieuze besparingen.

De normale marktwerking mag ook niet te lang verstoord worden. Als je de markt te veel neutraliseert (cf. onlogische daling faillissementen dit jaar met 30 procent), dreigt de bom des te harder tot ontploffing te komen. Zoals arbeidseconoom Ive Marx onlangs zei riskeer je eveneens opnieuw zombiebedrijven te creëren die je artificieel in leven houdt, en België had met negen procent van het totaal aantal bedrijven reeds de hoogste zombiegraad. Deze bedrijven blijven dan productiemiddelen opeisen, die beter ergens anders ingezet worden en dus de productiviteit benadelen.

Het komt er dus op aan het juiste evenwicht te vinden, maar ook selectiever te zijn met de steunmaatregelen. Bij ons geldt het systeem van tijdelijke werkloosheid voor iedereen, terwijl Nederland bijvoorbeeld veel selectiever is, en het daar voor minder sectoren geldt. Men moet eveneens rekening houden met de omvang van het bedrijf.

De ene sector is de andere niet

De coronacrisis heeft niet alle sectoren op dezelfde wijze getroffen. Sommige sectoren hebben er zelfs bij gewonnen, zoals heel wat technologiebedrijven. De grote verliezers zijn duidelijk: de horeca, de reisbureaus, de evenementenbureaus en bioscoopzalen, … De steunmaatregelen zouden vooral hier naartoe moeten gaan, ten minste voor instellingen die het echt nodig hebben. Zo vroeg reisorganisatie Neckerman, waarvan de werknemers vorig jaar reeds het faillissement van de Engelse moeder Thomas Cook te verwerken kregen, eind oktober de bescherming tegen schuldeisers of de gerechtelijke reorganisatie aan.

De horeca is in België klassiek de sector met de meeste faillissementen (bijna 20 procent van het totaal). Het feit dat de restaurants en cafés nu reeds maanden de deuren moet sluiten (na een tussenpauze in de zomermaanden) zal zeker negatieve gevolgen hebben, daar heel wat kosten in principe blijven doorlopen (bv. de huurgelden).

Respect voor ondernemerschap

De huidige crisis wijst er opnieuw op dat het voor een ondernemer niet gemakkelijk is, en dat hij respect verdient. Vooral nu. Een bediende blijft gedurende de lockdown het geld op zijn rekening zien komen, en dat geldt zeker voor de vast benoemde ambtenaren bij de overheid. Een ondernemer moet naar creatieve alternatieven zoeken om toch het hoofd boven water te houden in moeilijke tijden. Daarbij tracht hij in de mate van het mogelijke de tewerkstelling te handhaven, en zo op een duurzame manier welvaart te creëren.

Als het toch verkeerd afloopt, en het bedrijf gaat failliet door de langdurige lockdowns, dan is dit grotendeels toe te schrijven aan pech. Vooral wanneer het bedrijf nog jong is en veel investeringen heeft moeten doen. Het faillissement is hier geen gevolg van onbekwaamheid. Deze ondernemers verdienen zeker een tweede kans, niet alleen van de rechtbank maar van de ganse gemeenschap. Men moet dan ook vermijden dat de gefailleerde in zulke gevallen gestigmatiseerd wordt, zoals vroeger al te veel het geval was. Dit in tegenstelling tot zij die fraude gepleegd hebben, of onbekwaam zijn om te ondernemen.

consumptievertrouwen

Faillissementen: stilte voor de storm?