Nu Europa af wil van Russisch gas, kan men zich afvragen of het gas uit het Middellandse Zeegebied een goed alternatief zou kunnen zijn. Het korte antwoord is: ja en neen. Een overzicht van wat de verschillende mediterrane landen te bieden hebben.

Algerije

2/3 van het geëxporteerde gas van Algerije gaat al naar de Europese Unie. Algerije is overigens de grootste gasexporteur van héél Afrika. Eén van de problemen is echter dat veel gasbronnen zich in het zuiden van het land bevinden, in de woestijn, met nauwelijks een verbinding met de transportinfrastructuur.

Het land is vragende partij voor buitenlandse investeringen om de energieproductie en transport verder uit te bouwen en te moderniseren. Het meeste Algerijns gas dat Europa bereikt, passeert eerst via Marokko. Het eeuwige en steriele geruzie tussen Algerije en Marokko vergemakkelijkt de zaak er niet op.

Cyprus

Noble Energy, dat in 2020 werd opgekocht door het Amerikaanse Chevron, ontdekte in 2011 het gasrijke Aphroditeveld in de zee nabij Cyprus. In 2018 werd de exploitatie ingezet van Calypso 1 (in blok 6) door ENI, en van Glaucus 1 (in blok 10) door het Amerikaanse ExxonMobil. Een consortium gevormd door ExxonMobil en Qatar Petroleum hebben vorig jaar de rechten verkregen voor de exploitatie in blok 5.

Turkije verzet zich tegen de exploitatie van Aphrodite zolang er geen akkoord is met noord-Cyprus, dat sinds 1974 in handen is van de Turken. Zoals wel vaker voorkomt in de regio, moeten gasvelden gedeeld worden. Aphrodite ligt immers zowel in de Cyprische als de Israëlische territoriale wateren.

Egypte

In 2015 ontdekte de Italiaanse energiemaatschappij ENI het veld Zohr, een enorme gasvoorraad aan de Egyptische kust. Daarnaast zijn er nog de velden Nooros en Nour 1. Het Britse British Petroleum houdt zich bezig met de productie van het West Nile Delta Project. Dat gaat over de gasvelden Taurus, Libra, Giza, Fayoum en Raven, en de Atoll-voorraad. Ook British Petroleum en Shell zijn aanwezig in het land.

Voor Egypte, dat niet bekend staat als een klassiek gas- of olie-exporterend land, was de ontdekking door ENI een geschenk uit de hemel. Sinds 2019 werd het land een exporteur van gas, terwijl het voordien enkel gas importeerde. 25% van het geëxporteerde Egyptische gas gaat naar Europa. Eind 2020 beschikte Egypte nog over een slordige 2.100 miljard kubieke meter gasvoorraden.

Israël

Noble Energy ontdekte in 2009 het Tamarveld (240 miljard m3) in Israel, waar men de gasproductie startte in 2013, en Leviathan (500 miljard m3), dat ontdekt werd in 2010 en in werking is sinds 2019. Israël exporteert nu gas naar Jordanië en Egypte, tegen de zin overigens van vele Egyptische en Jordaanse critici, die niet graag zien dat hun landen afhankelijk zouden worden van Israël voor energie of water.

Israël wacht met ongeduld om gas te kunnen leveren aan Europa. Dat heeft voor haar het voordeel dat, als de Europese Unie zich in de toekomst te pro-Palestijns zou opstellen (en dat is een klassiek verwijt van Israël aan Europa), ze kan dreigen de kraan dicht te draaien.

Libanon

Aan de kust van Libanon bevindt zich een enorm gasveld, dat het land wel moet delen met Israël. Uiteraard zijn er meningsverschillen over hoe ver de Libanese en Israëlische porties van de gasvelden reiken. Het feit dat Libanon het bestaan van de Israëlische staat niet erkent, maakt de onderhandelingen er niet gemakkelijker op. Zoals de meeste dossiers, beheerde de Libanese regering ook het dossier van het gas op een amateuristische manier. Daarnaast mengde de sjiitische militie Hezbollah zich, wat de spanningen met Israël alleen maar kan verhogen.

Voor Libanon, dat zich op sociaal, economische en financieel vlak in een zeer dramatische situatie bevindt, zou de gasvoorraad in zee nochtans een plus kunnen zijn. De Verenigde Staten bemiddelen tussen Israël en Libanon. Blok 9 in de Libanese zee zou geëxploiteerd worden door TotalEnergies (40%), ENI (40%) en het Russische Novatek (20%). Het ziet er naar uit dat Israël de zone Karish volledig naar zich wil toetrekken en dat Libanon de Qana-zone volledig voor zich opeist.

Libië

2/3 van het geëxporteerde Libische gas gaat nu reeds naar Europa. 70% van de gasvoorraden bevinden zich echter in het oosten van het land, dat in handen is van de ‘rebellen’, en dus niet in handen van de officiële regering in het westen. Beveiliging van gas- en olie-installaties kost handenvol geld, en wegens de politieke en militaire chaos werd de opslag- en transportinfrastructuur niet goed meer onderhouden.

In 2019 richtte men het Gasforum voor de oostelijke Middellandse Zee op. Dat is een samenwerkingsverband tussen Cyprus, Egypte, Griekenland, Italië, Jordanië en Palestina. Er bestaan plannen om gaspijpleidingen te bouwen om productiesites tussen Cyprus, Griekenland en Israël te verbinden, maar die plannen worden gedwarsboomd door… de Verenigde Staten. Diezelfde Verenigde Staten verhinderen dat Iran gas exporteert naar Europa. ‘EastMed’ heet dat programma, ondertekend door de drie landen in 2020 en het zou het transport van 10 miljard m3 per jaar toelaten.

De Verenigde Staten willen dat Turkije betrokken wordt met dit project. Zij willen namelijk Turkije te vriend houden nu we met het Russisch-Oekraïens conflict zitten. Biden heeft het meer voor EuroAsia, een project dat het Israëlisch en Europees elektriciteitsnetwerk met elkaar verbindt. Op 15 juni dit jaar ondertekenden de Europese Unie, Israël en Egypte een protocolakkoord voor de levering van gas aan Europa. Egypte beschikt – in tegenstelling tot Israël – over LNG-installaties.

Levering van gas niet eenvoudig

Disputen rond territoriale wateren worden geregeld volgens de principes gestipuleerd in de Conventie van Montego Bay (1982). Een aantal staten, waaronder Israël, erkennen die Conventie echter niet. Toch is de levering van mediterraan gas aan Europa niet zo eenvoudig, en dat om verschillende redenen. We zetten ze even op een rijtje.

– De gasvoorraden in het Middellandse Zeegebied zijn uiteindelijk beperkt, en de gasbehoeften van veel mediterrane landen zelf stijgen omwille van demografische redenen (de Egyptenaren zijn ondertussen met meer dan 100 miljoen), en de industriële productie die heropleeft sinds het einde van de coronacrisis.

Zohr beschikt over 850 miljard m3 gas, Leviathan over iets meer dan 600 miljard, Tamar 280 miljard en Aphrodite over 130 miljard. Dat klinkt indrukwekkend, maar het oosten van de Middellandse Zee beschikt uiteindelijk maar over 2% van de wereldvoorraden, terwijl Rusland alleen al over 20% beschikt.

– De exploitatie is niet steeds eenvoudig, want men moet vaak heel diep in zee gaan om bij de gasvelden te kunnen komen, en vaak is er betwisting tussen buurlanden die een veld moeten delen. Het schoolvoorbeeld is natuurlijk de gasvelden in de territoriale wateren tussen Libanon en Israël.

– De beveiliging van olie installaties kost geld (vraag het maar aan de Libiërs), en de olie-infrastructuur kan het doelwit worden van terroristische aanslagen. Zo komt de gastoevoer uit Israël uit de buurt van havenstad Haifa, in het noordwesten van het land, vrij dicht bij de Libanese grens, wat betekent dat bij een nieuw conflict tussen Israël en Libanon, de sjiitische militie Hezbollah de gasinstallaties onder vuur kan nemen.

– Om gas te kunnen leveren aan Europa heb je voldoende transportcapaciteit nodig, en daar ontbreekt het wel eens aan. Zo beschikken Israël en Cyprus niet over gaspijpleidingen of LNG-tankers. Veel van de transportinfrastructuur is ronduit verouderd.

– De mediterrane landen hebben leveringscontracten lopen met x aantal andere landen (bijvoorbeeld China), die je niet zo maar kan opzeggen om de Europeanen een plezier te doen.

Conventie van Montego Bay

Kan gas uit het Middellandse Zeegebied Russisch gas vervangen?