Bij haar aantreden beloofde Ursula von der Leyen dat ‘haar’ Europese Commissie een geopolitieke Europese Commissie zou worden. Dankzij de inval van Rusland in Oekraïne zien zij en andere leden van de EC hun kans schoon om dit in praktijk te brengen. Maar de vraag is met welk mandaat de Europese Commissie dit denkt te mogen doen, en waarom het ineens zo drastisch moet. De mogelijke gevolgen zijn onoverzienbaar.

EU-defensie parallel aan NAVO

De oorlog die Rusland als agressor in Europa startte, zorgt voor Europese eensgezindheid. Iedereen leeft terecht mee met het aangevallen Oekraïne. De EU lijkt plots in staat om eensgezind en in samenspraak met de Britten een economische oorlog te kunnen voeren tegen het regime in Moskou. Het zelfvertrouwen dat de EU daaruit put houdt echter gevaren in.

Een groot aantal EU-lidstaten is lid van het verdedigingsbondgenootschap NAVO. Ierland, Oostenrijk, Finland en Zweden zijn neutraal. Al staan de laatste twee landen steeds dichter bij het toetreden tot de NAVO. Ondanks de samenwerking van de EU met de NAVO en Von der Leyens openlijk geflirt met de NAVO (zoals bleek uit hoe de Atlantic Council haar recent fêteerde) is de intentie de Europese defensie parallel aan de NAVO uit te bouwen.

Buiten de bevoegdheid van de EU

Vorig jaar bestond die geopolitieke missie vooral uit het uitbouwen van een EU-leger. Een project dat al jaren tot de wensdromen van bijvoorbeeld Frankrijk en Spanje behoort. Dankzij de Russische inval kunnen de militairen binnen de EU nu alle plannen uit de lade halen en snel van de crisis gebruik maken.

De voorzitster van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, sprak tijdens een interview afgelopen weekend over tal van sancties tegen Rusland, het kopen van wapens voor Oekraïne en over het opnemen van Oekraïne in de EU. Allemaal zaken waar ze eigenlijk niet voor bevoegd is. Zelfs de preventieve censuur tegen Russische staatsmedia die ze aankondigde valt buiten de bevoegdheid van de EU. Enkel de individuele lidstaten kunnen dat, mocht het al een goed idee zijn (wat het overigens niet is aangezien censuur geen Europese waarde is).

‘Er moet positieve beweging zijn’

De hoge vertegenwoordiger voor Buitenlands Beleid en Veiligheid, de Spaanse socialist Josep Borrell, sprong uiteraard meteen op de kar. Zo tweette hij maandag dat ‘The military staff of the European Union have provided us with a value assessment of the situation, gathering all the intelligence information that the member states contribute.’ [‘De militaire staf van de Europese Unie heeft ons een waardebeoordeling van de situatie gegeven, waarbij alle inlichtingen zijn verzameld die de lidstaten aanleveren.’] De militaire staf van de EU is dus duidelijk bezig met oorlogsscenario’s. En dan gaat het om een militaire staf geleid door een Franse viceadmiraal in dienst van de Europese Commissie.

Zelfs de Eurocommissaris voor toetreding van lidstaten is erbij betrokken. Zo antwoordde maandag de woordvoerder van de Europese Commissie, over de weigering van EU-kandidaat Servië om de EU-sancties tegen Rusland over te nemen. Hij stelde: ‘We verwachten dat kandidaat-leden zich conformeren aan onze besluiten op buitenlands beleid, niet van de ene op de andere dag, maar er moet positieve beweging zijn.’

EU gooit olie op het vuur

Kritische stemmen waarschuwen echter dat de boude uitspraken van Von der Leyen en Borrell olie op het vuur dreigen te gooien en Rusland eerder zullen provoceren. De wapenleveringen voor een bedrag van 450 miljoen euro en het beloven van gevechtsvliegtuigen aan Oekraïne houden wel degelijk een risico in. De Hongaarse regering die voluit de kant koos van buurland Oekraïne besloot maandag daarom om geen transport van militair materieel over haar grondgebied toe te laten. De Russen moesten maar eens op het waanzinnige idee komen om die transporten te bombarderen.

Die gevechtsvliegtuigen moeten trouwens van ergens komen. Omdat de Oekraïense gevechtspiloten enkel ervaring hebben met Russische MIG’s is het onwaarschijnlijk dat de beloofde vliegtuigen andere toestellen zijn dan bestaande MIG’s van Oost-Europese EU-lidstaten.

Loze beloftes

Een aantal van de sancties van de EU zijn afgelopen maandag al door de COREPER-II goedgekeurd. COREPER is de vergadering van vakministers en administraties van de regeringen van de EU-lidstaten, die binnen de Raad van de EU vergaderen.

Alle andere beloftes van Von der Leyen zijn echter de bevoegdheid van de Europese Raad (van regeringsleiders) en onderhevig aan unanimiteit. Zo ook het EU-lidmaatschap dat ze Oekraïne aanbood. De Oekraïense president Zelenski tekende al trots een aanvraag die hij op Twitter als foto deelde. Leuke propagandaplaatjes, maar in de praktijk een weinig realistisch verhaal. De status van kandidaat-EU-lidstaat, echter, kan wel steun en fondsen vrijmaken. Het momentum voor die aanvraag is goed, maar praktisch komt er zoveel meer bij kijken.

De oorlog biedt kansen

De sterke profileringsdrang van Von der Leyen en de Europese Commissie draait natuurlijk volledig rond het momentum dat ontstond door de Russische inval. De pirouette die de Duitse bondskanselier Olaf Scholz afgelopen weekend maakte door de investeringen in defensie met 100 miljard euro op te trekken, doet de voorstanders van een EU-leger likkebaarden.

Op zich is die beslissing van Scholz niet uit de lucht komen vallen. Al in september beloofde Scholz de uitgaven voor defensie op te trekken om aan de norm van de NAVO te voldoen. De Europese militaire industrie ziet dit budget liever naar een EU-leger gaan dan naar de NAVO, waar de wil bestaat om het aantal defensiesystemen drastisch te reduceren. Dat zou dan weer Amerikaanse constructeurs ten goede kunnen komen.

Au fond heeft de oorlog in Oekraïne daar heel weinig mee te maken. Voor Scholz biedt de oorlog een kans om zijn groene coalitiepartners te overtuigen voor uitgaven aan defensie. Voor de Europese Commissie biedt de oorlog kansen om die investeringen Europees te houden. Never waste a good crisis, als het ware.

Gevaarlijk amateurisme

Door in het gat te springen dat de NAVO bewust laat uit de angst voor een escalatie, ziet de Europese Commissie haar kans schoon om haar geopolitieke rol uit te breiden. Niet Rusland is hier de tegenstander, maar de NAVO.

Eén gevaar is echter niet denkbeeldig. Het amateurisme van Von der Leyen, Borrell & co. staat haaks op de jarenlange ervaring van de NAVO qua relaties met Rusland. De fameuze rode lijnen met Moskou bewezen keer op keer hun nut. De Russische militaire top heeft daarentegen geen kijk op, noch ervaring met, het voortvarende EU-leger in opbouw. De risico’s op misverstanden zijn niet verzekerd door procedures en rechtstreekse lijnen.

Daarom zou het verstandiger zijn dat de Europese Commissie zich toelegt op economische sancties en het geopolitieke aan de Europese Raad (van regeringsleiders) overlaat en ophoudt voor haar beurt te spreken. Zo niet, dan dreigen ze de NAVO nog in een Derde Wereldoorlog mee te slepen omdat het EU-leger vooralsnog enkel bestaat uit 1500 man.

COREPER-II

Met welk mandaat daagt Ursula Moskou uit?