Zondag raakte bekend dat een duikboot, genaamd Titan, zoek is geraakt, op weg naar het wrak van de in 1912 gezonken Titanic. Het gaat om een commerciële excursie van het bedrijf OceanGate, met aan boord vijf personen, waaronder de bestuurder en een gids. Onder de drie ‘toeristen’ bevindt zich de Britse miljonair Hamish Harding.

De Noordelijke Atlantische Ocean tot op 3800 meter afdalen, om een glimp op te vangen van een berg verroest schroot (het is daar compleet donker) die ooit de Titanic was: het is alleen voor mensen met veel geld weggelegd. Hamish Harding is een steenrijke avonturier die fortuin heeft gemaakt in de luchtvaart. Hij vloog eerder al de ruimte in, nam deel aan verschillende poolexpedities en liet zich ook al eens afzakken tot op het diepste punt van de oceaanbodem, de Marianentrog nabij de Filippijnen. Een man van de wereld dus.

Des te meer intrigeert zijn verdwijning op weg naar het wrak dat het meest tot onze verbeelding spreekt. Naar men vreest werd dit de reis teveel voor de man die zoveel vertrouwen in de technologie uitstraalt. Een veeg teken? Kloppen de berekeningen toch niet? Het gebeuren is in meer dan één opzicht symbolisch.

Verstilde wanhoop

js

Titanic, de moeder van alle rampenfilms (1997).

De fascinatie voor de Titanic en zijn tragisch lot, heeft te maken met de tijdsgeest en het apocalyptisch bewustzijn dat overal in de aanbieding is. Het klimaat is om zeep, de beesten sterven uit, een komeet gaat de aarde vernielen, er is een nieuw virus op komst, nog veel dodelijker dan corona, de Chinezen gaan ons overspoelen of Poetin gaat Brussel bombarderen, en als het dat niet is, zal de migratie wel zorgen voor een totale omvolking, waarna de moslims iedereen een kopje kleiner maken die zich niet wil bekeren.

Ondergangsdenkers hebben er altijd bestaan, en het voorspellen van het einde van de wereld was/is een vaste tic van astrologen en koffiedikkijkers. Vandaag is het echter geen kwestie meer van een onheilsprofeet, het is in onze kleren gaan zitten. We zijn in een fase van de geschiedenis dat het doemdenken veel meer aanspreekt dan het oude vooruitgangsoptimisme dat zo goed als dood is, een paar fantasten zoals Elon Musk niet te na gesproken. We leven in een tijd van het uitgestelde einde en de verstilde wanhoop. De toekomst oogt gitzwart, de klimaatcatastrofe of de ondergang van het Avondland, kies maar.

De linkse en de rechtse ideologieën hebben zo elk hun versie van de apocalyps, er bestaat zelfs een politiek opbod in doemscenario’s die de angst levendig houden. Ze bestrijden elkaar daarin voluit en slaan mekaar in de ban, zoals het zeloten betaamt. Het netto resultaat is evenwel dat steeds meer mensen afhaken en er een ‘après nous le déluge’-attitude op nahouden. De wereld is om zeep, laten we er nog wat van genieten. Zo komen we in de ondraaglijke lichtheid terecht van wat men de massacultuur noemt, het voetbal, Tomorrowland, maar ook, jawel, meer elitaire escapistische fenomenen, zoals het cruisetoerisme waar, grappig genoeg, opnieuw Titanics rondvaren van haven tot haven, met alle mogelijke decadente luxe en verwennerij aan boord.

Het schip van plezier

A.Dürer

‘Das Narrenschif’, houtsnede.

Dat motief van de pleziervaart-ter-zee is interessant, net in een tijd dat de wereld om zeep dreigt te gaan. In 1494 verscheen de satirische vertelling ‘Het narrenschip’ van de hand van de Duitse humanist Sebastian Brant. Het gaat om een bende zotten die zich amuseren op een schip dat nooit ergens ter bestemming komt. Plato gebruikte het beeld al om de kakistocratie te beschrijven, het regime der dwazen. Vandaag lijkt de laatmiddeleeuwse gekkenschuit een nieuwe variant gevonden te hebben in het cruiseschip, een drijvend hotel met veel champagne en kaviaar. Ook op weg naar nergens.

Dat wekt veel afgunst en ergernis op. Steden als Brugge en Venetië zijn die groteske plezierboten beu, omdat de toeristen slechts een paar uur aan land blijven en te weinig geld opdoen. Dat is een puur economische redenering. Zuhal Demir is ertegen omdat ze te vervuilend zouden zijn en een te grote ecologische voetdruk achterlaat. Helaas is dat laatste nu net een deel van het apocalyptisch bewustzijn waar de cruisetoerist zich in wentelt en tegelijk verdringt: de vlucht in de luxe en het vertier omdat het toch gedaan is.

Het cruiseschip is dus een Titanic in drijvende status, even onzinkbaar. Laat de kurken dan maar knallen. Misschien spelen ze zelfs die film wel in de onderdekse bioscoop, dat zou grappig zijn. De rampenfilm is op het einde van vorig eeuw tot bloei gekomen – met de kaskraker uit 1997 als trendsetter -, maar het lijkt erop dat het genre steeds meer producenten boeit, in alle mogelijke scenario’s. Latere historici (als die er nog zullen zijn) zullen het zonder twijfel zien als een symptoom van millennialisme, het einde-van-de-wereld-voorgevoel dat in de drie grote boekgodsdiensten prominent aanwezig is. De apocalyps zal goed en kwaad van elkaar scheiden, en wie aan de goede kant staat zal gered worden.

De ééndagsvlieg

VRT NWS

Brussels Pride, 2022.

Helaas heeft het materialistische Westen dat eschatologisch perspectief (de leer van het einde en de heropstanding) opgegeven. Het einde is nabij, maar niemand zal gespaard blijven, ook de vromen niet. We zitten als ratten in de val van het algehele scepticisme, het geloof in niks. De laatste mens is prozaïsch, ongelovig of hoogstens bijgelovig, en heeft het bewustzijn van een ééndagsvlieg.

Des te meer is het kwestie van te genieten, zo veel mogelijk op zo kort mogelijke tijd, in het hier-en-nu. Eventueel passen we ons zelfs een nieuw lichaam aan, dat beter zit en meer genot toelaat. Dat is puur nihilisme, maar het wordt verkocht als welzijnsleer. De westerse mens heeft wel afscheid genomen van God, die voor dood werd verklaard, maar een levensfilosofie zonder God hebben we nauwelijks, al probeerde Friedrich Nietzsche er een te formuleren. Met weinig succes, hij werd krankzinnig en sleet zijn laatste jaren in complete mentale duisternis.

Dat alles komt me voor de geest, bij het nieuws van de vermiste miljardair op zoek naar het Titanic-wrak, een afdaling waar een klein fortuin voor moest betaald worden. 250.000 dollar om verpletterd te worden door de diepzeedruk. Geef toe: de waanzin kruipt uit de kieren en de spleten. Enige satire maakt dit draaglijk en zelfs amusant, waarbij altijd de verleiding bestaat om mee op te stappen in het Narrenschip. God mag dan wel dood zijn, de Kapitein in smetteloos wit pak met gouden knopen is er wel, en we horen zijn stem schallen: ‘ons reisdoel is in zicht, dames en heren!’

Waarna Francesco Schettino de Costa Concordia als eerste verlaat en 32 man laat verdrinken. Deze moest er nog bij, en dan hebben we de strafste zeemansverhalen gehad. Neen, op het moment van dit schrijven nog geen nieuws van de Titan. In afwachting dan maar deze luistertip:

The Beatles, ‘Yellow Submarine’ (1969)

cruise

De laatste (?) reis naar de Titanic: doel in zicht

Triangle of Sadness: de discrete charmes van de superrijken