In De Morgen van 12/8 wijdt Mark Elchardus een interessante column aan de cancelcultuur op de Vlaamse universiteiten, die volgens die andere gezaghebbende Vlaamse krant, De Standaard, een puur verzinsel is van rechtse stemmingmakers. Maar Elchardus luidt de alarmklok rond de oprukkende woke-dictatuur. Ik citeer: ‘Er is dus wel degelijk een beperking van de academische vrijheid ten gevolge van een numerieke dominantie van progressieve wetenschappers die zich activistisch opstellen en hun conservatieve collega’s tot zelfcensuur bewegen’.

Diplomafabrieken

Ex-prof Mark Elchardus: ‘academische cancelcultuur rukt op…’

Voor u en mij is dat allemaal oud nieuws, het wordt al jaren gezegd in deze kolommen. Interessant is dan ook vooral dat het van Elchardus komt, en dat het in de Morgen verschijnt. De Morgen is een links-progressieve krant, en Mark Elchardus is een gewezen VUB-professor, ex-huisideoloog van de SP.A en voorzitter van de socialistische mutualiteit. Met zijn boek ‘Reset. Over identiteit, gemeenschap en democratie’ (2021) lijkt hij een grote bocht gemaakt te hebben. Dat is goed, al getuigt het van rijkelijk laat inzicht bij iemand die als emeritus niets meer te verliezen heeft.

De universiteiten en hogescholen moeten niet alleen diplomafabrieken zijn, maar ook oases van intellectuele vrijheid en diversiteit qua maatschappijvisie. Helaas, vooral in de menswetenschappen is er een enorm overwicht aan links-progressieve academici. Het leidt tot een monocultuur waarin censuur en zelfcensuur aan de orde van de dag zijn. De open wetenschappelijke geest maakt plaats voor een bubbel van gelijkgezinden, een pensée unique, zelfs een angstcultuur bij mensen die vooral hun job en positie willen veilig stellen, want het aantal plaatsjes is beperkt.

Van bovenuit wordt deze monocultuur dan nog aangewakkerd via allerlei charters, preambules, beginselverklaringen, verplicht te tekenen, zogezegd in naam van de inclusiviteit en de diversiteit. Terwijl de uitwerking net andersom is: een verschraling van de intellectuele polyfonie. Een studie die migratie kritisch tegen het licht houdt, bijvoorbeeld, of de nefaste invloed van de islamisering analyseert: elke onderzoeker weet dat dit intellectuele zelfmoord is.

Cultuuroorlog

Herman Brusselmans: gecanceld wegens te ‘wit’, te oud, te hetero…

Men kan die academische koudwatervrees echter niet los zien van een bredere mainstream van politieke correctheid, waarvan ook de culturele sector en de media deel uitmaken. Het zijn communicerende vaten. Het is bon ton in brede culturele kringen om smalend te doen over het Vlaams-nationalisme en het conservatieve gedachtengoed (beide overigens niet met elkaar te verwarren). Zie het scheldproza van Tom Lanoye.

Hij zet als kleine paus de toon voor heel de kerk van Vlaamse literatuurders en culturo’s, die vanuit hun loft aan het Antwerpse Zuid de ‘racistische’, fout stemmende Vlaming beschimpen. Deze elite schaamt zich voor haar afkomst. Belgicisme en zelfs eerbetuigingen aan de monarchie, beloond door lintjes en eretekens, behoren tot de vaste rituelen. Ideeën rond Vlaams zelfbestuur worden steevast geassocieerd met de collaboratie, een permanente reductio ad Hitlerum.

De Vlaamse pennenclub positioneert zich progressief en moreel superieur, om haar middelmatigheid te verbergen en zich toch van een vaste plek te verzekeren, aan de juiste kant van de geschiedenis. De kleine cultuuroorlog tussen links en rechts die daaruit volgt, is fataal voor het intellectueel klimaat in Vlaanderen. Alles wordt afgetoetst aan de ideologische vierkante meter waarop men zich heeft verschanst. Schrijvers of intellectuelen die zich ter rechterzijde positioneren, ondervinden wat de cancelcultuur betekent en zijn ten eeuwigen dage ‘verbrand’. Ontgoocheld stelt nu zelfs die andere oud geworden jonge god van de Vlaamse literatuur, Hermans Brusselmans, vast dat ‘de schrijvers zichzelf irrelevant hebben gemaakt’. Weliswaar pas nadat hij zijn column in Radio 1-Culture Club kwijt speelde omdat er voor ‘een oudere witte cisman geen plaats meer was’. Urbanus achterna.

Wat ons op de derde pijler brengt van de pococratie, na het onderwijs en de culturele sector: de media. Zij zijn de sluiswachters die beslissen over (on)zichtbaarheid en relevantie. Hun rol is het bedrijven van een zachte censuur, die maakt dat boven vermelde culturele kerk het monopolie op de beeldvorming behoudt. Uit de fichebak van de redacties, die praat- en duidingsprogramma’s zoals De Afspraak stofferen, komen altijd weer dezelfde namen tevoorschijn, zoals Hendrik Vos, Dave Sinardet, Marc Reynebeau, Kristien Hemmerechts en tutti quanti. Geeuw.

Volk zonder bovenlaag

Dat is de titel van een boek, gepubliceerd in 2005, van de vrijwel onbekende Joost Ballegeer (1938-2007). Hij beschrijft daarin nauwgezet hoe elke intellectuele bovenlaag in Vlaanderen onmiddellijk ingekapseld wordt in een Belgicistisch paradigma. Zijn discours heeft enig underdog-gehalte, want de Vlaamse elite laat zich ook vrolijk inkapselen, met subsidies van een Vlaamse overheid die sinds 1970 culturele autonomie heeft. En die haar onderwijs laat verloederen. Een en ander hangt misschien wel samen.

Voor een rijke regio is dat bizar. We doen het economisch goed, we houden zelfs de Belgische staat recht, maar een intellectueel-kritische massa, een echte zelfbewuste elite zoals men dat in Frankrijk en voor een deel in Nederland heeft, mankeren wij nog altijd in Vlaanderen. Daardoor krijg je zeurpieten als Lanoye, die zich naar aanleiding van de Antwerpse Pride in hun homo-zijn bedreigd weten door het Vlaams-nationalisme, terwijl ze goed weten dat de homofobie uit een heel andere hoek komt.

De conclusie van Elchardus is tamelijk simplistisch en kan samengevat worden als ‘Volhouden jongens, er komen betere tijden!’. Ik denk dat hij de sterkte van het links-progressieve bastion, dat hij toch zelf mee heeft groot gemaakt, onderschat. Filosoof Sid Lukkassen ziet als oplossing een ‘rechts-conservatieve zuil’ met eigen onderwijs, media, cultuurinstellingen. Dat isolationisme creëert echter weer bubbels, intellectuele zonnestelsels van mensen die elkaar allemaal gelijk geven. Heeft dat zin?

Naar mijn gevoel kunnen we het Ballegeer-syndroom beter bestrijden door intellectuele lobby’s op te richten, ook wel denktanks genoemd, die dissidente intellectuelen buiten de mainstream samenbrengen, thema’s op de agenda zetten en het debat aanzwengelen. Onafhankelijke kenniscentra wel te verstaan, geen verlengstukken van politieke partijen. We moeten de polemiek durven aangaan, de overzijde uitdagen. Wellicht kan Doorbraak als alternatief medium ook die rol op zich nemen. Maar het wordt een werk van lange adem, dat is zeker.

Culture Club

De Vlaamse cultuurelite schaamt zich voor haar afkomst