Het was één van de speerpunten van Meloni’s verkiezingscampagne: met haar aan het roer zou de illegale migratie voorgoed gestopt worden. Om haar doel te bereiken, moesten vooral ngo-schepen, die volgens de regering-Meloni een aanzuigeffect creëren, het ontgelden. Daarom werd hun werking op zee aanzienlijk bemoeilijkt. Tegelijk werd de regering met de grootste scheepsramp en de hoogste migratiecijfers in jaren geconfronteerd. Afgelopen dinsdag riep de Italiaanse regering zelfs de noodtoestand uit.

Eind februari van dit jaar brak een visserssloep met 150 tot 250 opvarenden in volle zee in tweeën. Vier dagen eerder was het drijvend gevaarte vanuit de Turkse stad Izmir vertrokken, op zoek naar een nieuw leven in Europa. Slechts enkelen slaagden erin de kust van Calabrië te bereiken. Voor tweeënnegentig onder hen kwam alle hulp te laat.

De scheepsramp bij Cutro, de grootste in jaren, plaatste het migratievraagstuk opnieuw bovenaan de politieke agenda. In de Italiaanse media weerklonk algauw de vraag hoe deze tragedie vermeden had kunnen worden.

Aanzuigeffect

Meloni’s antwoord liet niet lang op zich wachten: de gewetenloze mensensmokkelaars zijn de ware schuldigen van de bootramp in Zuid-Italië. Samen met de reddingsoperaties van ngo-schepen zorgen ze voor een aanzuigeffect waardoor steeds meer migranten en vluchtelingen de oversteek wagen, aldus de voorzitter van Fratelli d’Italia.

Die redenering was al gangbaar in 2018, toen huidig coalitiepartner Matteo Salvini (Lega) binnenlandminister was. Toen liep de illegale migratie fel terug, omdat de situatie in de vertreklanden, en dan vooral Libië, te gevaarlijk was om de oversteek te wagen. Dat bleek uit het rapport ‘Sea rescue NGOs : a pull factor of irregular migration?’ van de Italiaanse onderzoekers Matteo Villa en Eugenio Cusumano van het Europese University Institute. Zij zagen dat de deal tussen de Italiaanse regering en de Libische kustwacht en de politieke instabiliteit in Libië het aantal oversteken beïnvloedde. Een correlatie tussen het aantal reddingsschepen en het aantal oversteken werd niet gevonden.

Sluwere aanpak

En toch bleef Meloni het leven en werk van ngo-schepen zuur maken. In januari bekrachtigde haar regering een nieuw veiligheidsdecreet. Onder het bewind van Matteo Salvini kregen ngo’s voor hun reddingsacties monsterboetes opgelegd of werd hen de toegang tot de Italiaanse havens ontzegd. Meloni is opvallend subtieler en sluwer in haar aanpak: ze zadelt ngo’s vooral op met administratieve belemmeringen. Zo worden schepen geconfisqueerd die te weinig toiletten aan boord hebben. Ook krijgen schepen steeds vaker de opdracht om in verder gelegen havens, zoals Ancona of La Spezia, aan te leggen.

Ook worden de vertreklanden in de migratiepolitiek van Meloni betrokken. Begin dit jaar reisde Meloni naar Libië om het omstreden akkoord met de Libische kustwacht te verlengen. In 2017 bereikte toenmalig premier en huidig Eurocommissaris Paolo Gentiloni een akkoord met de Libische kustwacht om bootmigranten tegen te houden en terug te sturen. Wie teruggestuurd wordt, komt vaak in kampen terecht waar verkrachting en foltering geen uitzondering zijn.

Onvoldoende voor Europa

Meloni’s maatregelen konden evenwel niet verhinderen dat steeds meer migranten over zee Europa willen bereiken. Volgens cijfers van het Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) legden in de eerste drie maanden van dit jaar al meer dan 27.500 bootmigranten op de Zuid-Europese kusten aan. Onder hen zijn er opvallend veel zwarte migranten uit Tunesië. Zij ontvluchtten het land nadat president Kais Saied hen had omschreven als ‘horden clandestiene migranten die de demografie van Tunesië willen veranderen’. Vorig jaar waagden in dezelfde periode 16.000 migranten de oversteek.

Net als Italië zoekt Europa al jaren tevergeefs naar antwoorden om de smokkel van migranten te bestrijden. Nochtans bleek in 2016 de fameuze ‘Turkije-deal’ te werken. Turkije beloofde in ruil voor financiële steun uit Brussel de mensensmokkel richting Europa te beteugelen. Enkele maanden later werd – met minder succes – een soortgelijke deal met de Libische kustwacht gesloten.

In 2018 kwam Europees voorzitter Tusk daarom met een nieuw plan: aan de noordkust van Afrika moesten asielcentra opgericht worden, waar men economische migranten van vluchtelingen zou scheiden. Alleen zagen de Noord-Afrikaanse landen het niet zitten om voor Europa de kastanjes uit het vuur te halen.

Tegelijk nam de voorbije jaren het draagvlak af om grootschalige reddingsoperaties op zee uit te voeren. Na de scheepsramp voor de kust van Lampedusa rolde Italië in 2013 een jaar lang de reddingsoperatie Mare Nostrum uit. Twee jaar later startte de EU de missie Sophia om de mensensmokkelaars aan banden te leggen en migranten op zee te redden. In 2020 werd Sophia vervangen door de militaire operatie Irini en kwam de focus te liggen op het naleven van het VN-wapenembargo tegen Libië. Het ontmantelen van de mensensmokkelaars én het redden van mensen op zee was vanaf dat ogenblik geen prioriteit meer.

Rondje zwartepieten

Dat bleek klaar en duidelijk tijdens de scheepsramp bij Cutro. Het Europese grensbewakingsagenstschap Frontex had de boot de avond voordien opgemerkt, maar verder niet ingegrepen. Wel gaf het agentschap aan de Italiaanse autoriteiten te hebben ingelicht. Die wezen iedere verantwoordelijkheid van zich af, omdat Frontex niet gemeld zou hebben dat het schip in de problemen zat. Niemand, behalve de mensensmokkelaars, heeft baat bij dit zoveelste rondje zwartepieten.

Cutro

Harde aanpak Meloni stopt migratiestroom (nog) niet