Met de zwarte zwaan wordt in de economische wetenschap een onverwachte gebeurtenis aangeduid. Een gebeurtenis die niemand van tevoren had zien aankomen of voorspeld. Een dergelijke gebeurtenis ontwricht alle bestaande economische modellen. Ze kan zeer schadelijk voor de welvaart zijn. De paradox is wel dat in de huidige economische wetenschap het vroegtijdig opsporen van zwarte zwanen als het summum van risicobeheersing wordt gezien. Maar dit is praktisch onmogelijk. Economie is immers geen exacte wetenschap waarbij diverse sociale interactiefactoren een rol spelen.

De bedenker van de term, Nassim Nicholas Taleb van Libanese afkomst, heeft in zijn standaardwerk De Zwarte Zwaan (Black Swan: the Impact of the High Improbable), ook gewaarschuwd niet te proberen een zwarte zwaan te voorspellen. En hij heeft gelijk.

De term ‘zwarte zwaan’ is ontleend aan een historische expeditie onder leiding van de Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem de Vlamingh. Hij ontdekte per ongeluk in 1696 als eerste Europeaan zwarte zwanen aan de Zwanenrivier bij het hedendaagse Perth in Australië. Tot dan toe stonden zwarte zwanen in Europa bekend als voorbeeld van iets wat niet bestond. De ontdekking kreeg daarom spreekwoordelijke betekenis.

Voorbeelden uit het verleden

Het boek en de titel uit 2007 werden voor de eerste maal aangehaald naar aanleiding van de Amerikaanse subprime-hypotheken of rommelhypotheken. Die vormden de aanleiding voor de zware financiële en kredietcrisis in 2008. Maar men zou het ook kunnen toepassen op het virus covid-19 dat in 2020 de oorzaak is van de huidige economische malaise in de wereld.

De afgelopen weken was meer dan 12 percent van de wereldhandel geblokkeerd. Het containerschip de Ever Given van de rederij Evergreen was immers vastgelopen in het Suezkanaal. Het toont aan dat zaken snel kunnen veranderen. Maar tot een handelsinfarct zou dit niet gekomen zijn. Er is nog de mogelijkheid om rond de Kaap van de Goede Hoop in Zuid-Afrika te varen. Zoals dat ook gebeurde in de jaren 70. Toen werd het Suezkanaal niet bevaren als gevolg van het conflict tussen Egypte en Israël. Het enige nadeel daarbij is dat de reis langer zou duren, en ook duurder zou zijn. We kunnen dit geen zwarte zwaan noemen.

Quid met de schuldenberg?

Wel een ernstig probleem zou de schuldenberg in de wereld kunnen vormen. Veel opkomende economieën kunnen problemen krijgen als de Amerikaanse langetermijnrente verder stijgt. Deze is met een looptijd van 10 jaar het laatste jaar reeds gestegen van 0,56 procent naar 1,70 procent, of met meer dan een procent! Veel landen uit de derde wereld hebben immers schulden in deviezen aangegaan, voornamelijk USD. Dit omdat de rente in USD veel lager is dan die in hun munt. Wanneer de Amerikaanse rente stijgt, heeft dit een dubbel nadelig effect voor deze landen:

als het om financieringen in vlottende rente gaat, wat toch veel het geval is, gaat bij de tussentijdse vervaldag de rente omhoog. Zo ook de financieringskost;
door de hogere rente wordt de dollar aantrekkelijker voor investeerders. Die zal daardoor stijgen tegenover die andere munten uit de opkomende economieën. Die moeten dan meer van hun binnenlandse munt omzetten in USD om de lening terug te betalen. Het kan leiden tot terugbetalingsproblemen. Die worden dan nog verergerd door de kapitaalvlucht naar de aantrekkelijke dollar. Daardoor ontstaat een deficit op de lopende rekening. Dit scenario deed zich voor bij de financiële crisis in Zuidoost Azië anno 1997.

Maar de schuldenproblematiek is geen echte zwarte zwaan, omdat men er zich enigszins aan kan verwachten.

Grote bedreiging: cyberaanval

Een van de grootste bedreigingen uit onverwachte hoek op de stabiliteit van het economisch systeem kan komen uit de cyberwereld. Een cyberaanval is een aanval door cybercriminelen die een of meerdere computers gebruiken tegen één enkele of meerdere computers of computernetwerken. Het is elke poging om op kwaadwillige wijze computers te destabiliseren of uit te schakelen, te vernietigen, datagegevens te stelen of informatie te winnen via een ongeautoriseerde toegang tot of een ongeautoriseerd gebruik van andermans zijn systemen. Een gekraakte computer kan op zijn beurt gebruikt worden als startpunt voor een andere cyberaanval. Daarbij aansluitend is een cyberhacker iemand die methoden onderzoekt om de verdedigingsmechanismen te doorbreken en zwakke punten in een computersysteem of netwerk te misbruiken.

In een worst case scenario kan zo een schadelijk virus in de computernetwerken gelanceerd worden om ze uit te schakelen, of een soort losgeld op te vragen. Een computervirus is een vorm van schadelijke software (malware). Het is een computerprogramma dat zich in een bestand kan nestelen, bijvoorbeeld in bestanden van een besturingssysteem. Computervirussen worden als schadelijk beschouwd omdat ze schijfruimte en computertijd in beslag nemen van de besmette computers. In ernstige gevallen kunnen virussen binnen in de computer schade aanrichten, bijvoorbeeld het wissen en verspreiden van gevoelige gegevens. In zeer ernstige gevallen kan de gebruiker zelfs de totale controle over de computer verliezen. Dit is geen science fiction, want het is al een paar keer gebeurd.

Een computerworm (of kortweg worm) is een zichzelf vermenigvuldigend computerprogramma. Via een netwerk worden kopieën van deze worm doorgestuurd zonder een tussenkomst van een tussengebruiker. Een worm is geen computervirus, want hij heeft geen computerprogramma nodig om zich aan vast te hechten. Men kan stellen dat een worm schade toebrengt aan een netwerk, waar een virus een gerichte aanval op een computer doet.

Cybercriminaliteit

Ieder jaar doet PricewaterhouseCoopers (PwC) een onderzoek naar economische misdrijven en fraude bij bedrijven. In het rapport van 2020, dat het resultaat is van een onderzoek bij 5.000 bedrijven in 99 landen, bleek dat:

47 % van de bedrijven beweert het slachtoffer te zijn van economische misdrijven en fraude gedurende de 24 maand daarvoor. 35 % was toe te schrijven aan cliëntenfraude, 34 % aan cybermisdrijven en 31 % aan een verkeerde toe-eigening van activa;
13 % van de ondervraagden erkenden de afgelopen 2 jaar zo voor meer dan 50 miljoen USD verlies te hebben geleden;
71 % van de Belgische CEO’s beschouwen cyberaanvallen als de grootste bedreiging voor de groeivooruitzichten, waarbij 29 % zelfs ‘extreem bezorgd’ is over de cyberbedreigingen.

Datalekken

Zo was er WikiLeaks dat een internationale non-profitorganisatie is die nieuwslekken en geclassificeerde media van anonieme bronnen publiceert. De website, die in 2006 in IJsland werd opgestart door de organisatie Sunshine Press, beweerde in 2015 in de eerste 10 jaar 10 miljoen documenten online te hebben gepubliceerd. Julian Assange, een Australische internetactivist, wordt over het algemeen beschreven als de oprichter en directeur. Hij is sinds 2010 vogelvrij verklaard door de Verenigde Staten. Dit nadat tal van ultrageheime documenten van het Amerikaans leger werden gepubliceerd. In juni 2013 verstrekte de Amerikaan Edgar Snowden journalisten van de The Washington Post en The Guardian geheime documenten over geheime spionageactiviteiten van de NSA. Maar dit was bij ons weten geen computerhacking.

Een ander bekend voorval zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Daarop volgde een lange nasleep van onderzoeken naar Russische inmenging. Russische hackers stalen informatie van het Democratische partijkantoor en publiceerden daarover. De Amerikanen werden via de sociale media (Facebook) op grote schaal blootgesteld aan nepnieuws dat vanuit Sint Petersburg werd verspreid. Alle inspanningen waren er op gericht om Trump president van de Verenigde Staten te maken.

Strategische aanval

Eind vorig was er ‘Solar Wind Hack’, een grootschalige cyberaanval op onder meer elf Amerikaanse federale ministeries en een aantal bedrijven. Ze werd toegeschreven aan een groepering hackers die vanuit Rusland opereerde.

Recent waren de Verenigde Staten en andere landen het voorwerp van Chinese hackers. Die konden inbreken in e-mailsystemen en computerservers van honderdduizenden bedrijven, organisaties en overheidsdiensten wereldwijd. Het zou gaan om de groepering Hafnium, die doet aan spionage.

Maar als men kan binnen geraken in die systemen, is het maar een kleine stap om ook een erg schadelijke virus of worm daar te doen infiltreren dat veel schade kan toebrengen, en in het ergste geval de economie kan platleggen. Dit komt omdat in deze globale wereld alles praktisch met elkaar verbonden is.

Internetkabels

Het wereldwijde internetverkeer verloopt via honderden onderzeese kabels die alle uithoeken van de wereld met elkaar verbinden. Het merendeel is in handen van Amerikaanse bedrijven.

Deze onderzeese kabels worden stilaan een nieuw front in de techstrijd tussen de Verenigde Staten en China. Dit kwam vorig jaar al tot uiting, toen de Amerikaanse overheid zich verzette tegen het voornemen van Google en Facebook om hun kabel van de Verenigde Staten in Hongkong te laten aankomen. De route werd uiteindelijk beperkt tot Taiwan en de Filipijnen.

Maar ook de kabels onder de Atlantische oceaan tussen Europa en de Verenigde Staten zijn een zorg. Uit vrees voor een mogelijke aanval van Rusland daarop is vooral Groot-Brittannië bezig met een veiligheidsplan.

Het Centrum voor Cybersecurity (CCB) staat in voor de strijd tegen cybercriminaliteit. Maar ons land is daarvoor echter te klein. De dienst koopt zelf intelfeeds aan, wat stromen van actuele cyberbedreigingen zijn die continu worden geactualiseerd. Deze feeds worden verkocht door commerciële bedrijven, en ons land besteedt er 8,6 miljoen euro om ze via een derde partij aan te kopen. Dit is wel een klein bedrag.

Conclusie

We zullen in de toekomst met nog zwarte zwanen geconfronteerd worden. En het zal steeds een verrassing zijn. Maar een massale cyberaanval met virussen en wormen kan wel mogelijk het heel economisch systeem, of een groot stuk daarvan, platleggen. Een performante firewall bij bedrijven en overheid is daarom van cruciaal belang.

cyber security

Is cyberhacking de volgende zwarte zwaan?