Emmanuel Macron deed in maart 2019 in de Volkskrant een stoer verhaal over een centraal aangestuurd Europa dat een nieuwe verlichting moet inluiden. Helaas is de praktijk van zijn beleid geopolitiek gezwabber. Hij heeft hervormingen beloofd, om de Franse economie naar een Noord-Europese productiviteit op te stuwen, maar de waarheid is dat zijn volk vasthoudt aan verworven rechten en liever niet hervormt.

Zeker niet nu die hervormingen gelinkt zijn aan een megalomaan klimaatbeleid. Het gevolg van de klimaatmaatregelen is immers dat de lasten voor de middenklasse stijgen terwijl het duister blijft hoe de economische productiviteit ermee is gebaat.

Macron en Merkel kleden de middenklasse uit

Nu heeft Macron het geluk dat in Duitsland de mainstream conservatieven van Merkel het erg moeilijk hebben, dat Merkel aankijkt tegen het einde van haar politieke leiderschap en dat de Britten de EU hebben verlaten. Dit geeft Frankrijk de kans om het beleid van de EU te sturen – en Merkel sluit zich graag bij hem aan, om in Europa het momentum te vinden waar haar dit binnenlands niet lukt. Het risico is groot dat de Franse hervormingen worden afgekocht met Duits geld – of beter gezegd met geld van de Europese Centrale Bank.

Zo valt de Franse economische achterstand weg tegen een nivellerend ECB-beleid. Niemand lijkt dit te kunnen stoppen. Italië wordt wegens de eerdere populistische ramkoers van het land niet serieus genomen. Centraal- en Oost-Europese landen zijn het (nog) niet gewend om een leidende rol binnen de EU op zich te nemen. Wel blijven ze graag Europese subsidies ontvangen, die feitelijk door West-Europa worden bekostigd.

Neoliberale gerichtheid van de EU

Ondertussen houdt het geopolitiek gezwabber wel aan. De blijvende neoliberale gerichtheid van de EU laat geen enkele kans op verbetering zien. Terecht wees Thierry Baudet op de achilleshiel van dit neoliberale verhaal dat ook stand blijft houden in Nederland en de West-Europese natiestaten.

In een interview met Het Financieele Dagblad duwt hij op de weke plek: ‘Rutte is blijven hangen in 1992, toen Francis Fukuyama in zijn befaamde boek The End of History stelde dat het ideologische debat voorbij was en de westerse liberale democratie had gezegevierd. Rutte gelooft dat er een soort convergentie zal zijn van alle culturen en mensen en dat we toegaan naar een wereld waarin je het individu hebt en één wereldstaat.’

Top down versus bottom up

Met dit waanbeeld voor ogen moet Europa de geostrategische strijd aangaan met het centraal geleide, staatskapitalistische China.

China heeft een direct tegengestelde geschiedenis ten opzichte van het Westen. In het Westen zijn steden en regio’s van oudsher dominant. Macht komt van bottom-up in plaats van top-down. Elke staat die na de val van het Romeinse Rijk probeerde een nieuw, centraal Europees rijk op te zetten faalde, liep aan tegen volkeren en steden die autonomie eisten. De vrijheden zoals geclaimd in De Magna Carta, het Plakkaat van Verlatinghe, de Bill of Rights en de Blijde Inkomste, zijn vrijheden die van onderop werden verworven. Het zijn beroemde voorbeelden waarvan de oorspronkelijke geest zeker niet is weggedeemsterd in de Europese natiestaten.

Neo-imperialisme

De Chinese machthebbers echter zien ‘het volk’ als een loutere hulpbron om de nieuwe, zeg maar imperiale macht van de Volksrepubliek te vergroten; en ze zien ‘het volk’ geenszins als de verzameling individuen met ‘onvervreemdbare rechten’ die de liberale democratie veronderstelt. Dit ‘nieuwe China’ dus is, los van alle moderne snufjes en de komst van het communisme sinds halverwege de 20ste eeuw, simpelweg een voortzetting van het centralisme van zijn oude Keizerrijken. China vertegenwoordigt met zijn autoritarisme niet zomaar een rebellie tegen democratisering, nee China staat al legio eeuwen in deze millennia-oude traditie van centralisme, die het land vanuit één machtscentrum verenigde.

In het oude (én het nieuwe) China vereiste het voorzien van het achterland efficiënte coördinatie vanuit het centrum van het rijk, waardoor de centralisatie van de macht, de autoriteit van de Chinese keizers, dé succesformule voor het land werd; een formule die in zekere zin wordt verder gezet door het ‘communisme Chinese stijl’ van Xi Jinping.

Traditie van centrale controle

Daarbovenop heeft China de technologische middelen om de traditie van centrale controle tot een toppunt te voeren. Naast een enorm gecentraliseerde economie en bureaucratie in China, is hightech totalitarisme beslist mogelijk en zelfs waarschijnlijk. Anno 2021 is het simpeler dan ooit om het denken en doen van een potentieel dissident bevolkingsdeel te beïnvloeden en te controleren. En zoals het Westen via globalisering sommige niet-westerse markten openbrak en democratie tot het enige juiste staatsmodel bombardeerde, kan China nu op zijn beurt ook zijn eigen centraal geleide doctrine en autoritaire model verspreiden.

China is voor de Europese Commissie een ‘economic rival’. Het oude Athene bewees al dat geopolitieke invloed toeneemt wanneer een staat zijn economische machtsbasis internationaal versterkt. China kan straks niet alleen heel veel geld verdienen aan de westerse wereld, maar ook zijn visie op de machtsverdeling én staatsinrichting verspreiden. Terwijl de eurocraten denken dat deze kwestie puur om neoliberaal geld verdienen gaat, ziet China het zonder meer als een 21ste eeuwse vorm van empire building.

Het antieke Athene als voorbeeld

We worden in het Westen niet getraind om na te denken over de psychologie van globale ambities, en over de middelen om ze te verwezenlijken. Laten we daarom kijken naar de antieke staatsman Solon, die op het keerpunt tussen de zevende en de zesde eeuw voor Christus zijn stempel drukte op de politiek van het oude Athene. Hij deed tal van constitutionele hervormingen en speelde een cruciale rol bij de democratisering van Athene. Ook voerde hij economische hervormingen door: onder Solon werden vaders gestimuleerd hun zonen een ambacht te leren, om zo hun oude dag te garanderen. Ambachtslieden van buiten Athene kregen burgerrechten als ze zich met hun familie in de stad vestigden.

Solons focus op productie was succesvol. Zo werd bijvoorbeeld de machtige aardewerkindustrie van Korinthe snel ondergeschikt aan die van Athene. De Atheense fixatie op productie had uiteindelijk geopolitieke resultaten. Met de kapitaalstromen die vanuit heel de Griekse wereld naar Athene kwamen kon de stadstaat een machtige vloot opbouwen, waarmee hij Griekenland zou domineren.

Dreigende suprematie

Twee-en-een-half millennium later zien we iets soortgelijks. China probeert via zijn productiecapaciteit en handelsoverschotten de wereldeconomie volledig in te pakken. Het verhaal van gewezen president Trump, die in Amerika waarschuwde tegen China, blijft in het geheugen hangen: ‘They’re killing us on trade’. Maar ook met de EU heeft China een handelsoverschot dat de Aziatische reus jaarlijks 185 miljard euro oplevert.

En toch slaagt de EU er maar niet in een gezamenlijke politiek economische vuist te maken tegen de dreigende suprematie uit het Verre Oosten… Wat de EU met haar natiestaten dus te doen staat, is haar ganse economische politiek op een eurocentrische manier te hervormen waarbij bepaalde vormen van zelf-protectionisme niet mogen ontbreken.

Een Europees ontwaken?

De slotconclusie is dat China een indrukwekkende, bedreigende macht is voor het Westen. Niet alleen economisch, maar zeker ook geopolitiek en cultureel. Het enige antwoord dat EU-politici bieden op deze dreiging is de bekende roep om an ever closer Union. Maar zelfs als dat Europa kan verenigen en de liberale democratie filosofisch kan versterken – wat nog maar sterk de vraag is gezien de impopulariteit van een verregaande Europese eenwording – is het de vraag of dat genoeg zal zijn. Het handelsbeleid van China blijft immers staan als een huis. Zijn maakindustrie is nog altijd extreem succesvol en daaruit komt grotendeels de meeste geopolitieke invloed voort.

Mijn grote zorg gaat dieper: het Westen is psychopolitiek en filosofisch uiterst verzwakt. De negatieve consequenties van de globalisering – zoals immigratie en outsourcing van banen – maken veel Europeanen en Noord-Amerikanen zeer kritisch over het Hosanna-liberalisme dat in de jaren 90 nog oppermachtig leek. Daarnaast is de gehele linkerflank van het liberale Westen de weg kwijt vanwege de implosie van het communisme, dat door links altijd verdedigd werd. Links trekt zich daardoor terug in identiteitspolitiek en cultuurrelativisme. De polarisering binnen het Westen wordt zo nog groter, wat meer en meer afbreuk doet aan de legitimiteit van de liberale democratie.

Een meer autoritair, maar vooral minder liberaal model van staatsinrichting wordt zo ook in het Westen voor velen aanlokkelijker.

U kunt Sid Lukkassen volgen via Telegram, zijn nieuwsbrief en BackMe.

de Bill of Rights

Europa en het Chinese centralisme