Begin september bleek uit een politieke peiling van het Franstalige blad Soirmag dat de twee Vlaams-nationalistische partijen ondertussen samen een ruime meerderheid aan zetels zouden binnenrijven in het Vlaams parlement. De kritieken op de huidige gang van zaken aangaande de Belgische regeringsformatie blijken aan te slaan. Toch behandel ik in deze bijdrage graag de gebreken van de hedendaagse nationalistische propaganda, die de vrijheidsstrijd van ons volk eerder lijkt op te dringen dan de volgelingen hierover zelf te laten nadenken.

Propaganda doorheen de decennia

Sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog leeft onze gemeenschap in een context waarin in de hoofden van de mensen het verschil tussen ‘vrede’ enerzijds en ‘strijd’ of ‘oorlog’ anderzijds steeds minder duidelijk wordt. De vroegere verzuiling en het ermee gepaard gaande wantrouwen onder de mensen mogen dan wel wegebben, toch bevinden we ons al decennia in een permanente polarisatie van de samenleving die niet meer kan ophouden aangezien deze zichzelf steeds opnieuw voortbrengt. Een belangrijke factor in dit kader zijn de politieke propagandamiddelen. Die bevorderen een mentaliteit van onderlinge strijd onder de bevolking. In deze propaganda speelt de versmelting van nationale gevoelens met ideologische standpunten van sociale en binnenlandse politieke aard een grote rol.

Hieruit vloeit een zogenaamde moderne vorm van de oude godsdienstconflicten voort, maar dan met dit verschil dat het vandaag in hoofdzaak gaat om gekende politieke ‘-ismen’ en ‘anti-ismen’. In het verleden kenden wij al de – nog enigszins voortlevende – fascistische en antifascistische ideeën voor en gedurende de Tweede Wereldoorlog en de communistische en anticommunistische ideeën in de nasleep ervan. Vandaag is onze samenleving, zoals de rest van de wereld, geëvolueerd naar een collectief dat steeds meer wordt gedomineerd door een nieuwe strijd tussen twee partijen: aan de ene zijde de voorstanders van een verregaandere globalisering en aan de andere zijde de patriottische tegenstanders ervan.

Het gevaar van het symbolisch denken

Ook in deze strijd dient de propaganda ertoe een bepaalde eenstemmigheid tot stand te brengen, die er in deze vooralsnog democratische samenleving toe in staat is een komend conflict succesvol te beëindigen. Dit is mogelijk door af te stappen van het wij-zij-idee tussen de Vlamingen onderling en te focussen op het gedeelde verleden, het heden en de toekomst van de Vlamingen in de vooralsnog bestaande Belgische staat.

Om dit te bewerkstelligen dient rekening te worden gehouden met een doorgeslagen regressie bij de massa, waardoor deze alleen nog theoretisch en symbolisch aan het denken gaat. In feite is dit niets anders dan het logische gevolg van een succesvolle propagandatechniek. De propagandisten gaan daarbij de massa zodanig beheersen dat er geen andere mogelijkheid overblijft dan totaal voor of tegen een bepaald figuur, een bepaalde gemeenschap of een bepaald standpunt te zijn. De omstandigheden in onze samenleving, waarin de Vlaming nog elke dag moet waken over zijn rechten en zich tegelijkertijd verdrongen ziet door andere gemeenschappen – voornamelijk dan in onze grootsteden – doen onze mensen in de eerste plaats ageren vanuit hun emoties, eerder dan door de ratio.

Hedendaagse propagandamiddelen

De hedendaagse strijdende Vlaamse beweging dient zich te behoeden voor de overmacht van het ‘gevoel’, dat het verstand mettertijd zal gaan domineren. In een televisiedebat aan het einde van de door wijlen BRT-journalist Maurice De Wilde verzorgde documentaire-reeks De Collaboratie stelde Jozef Deleu, de toenmalige hoofdredacteur van Ons Erfdeel, enigszins terecht: ‘Een Vlaamse beweging, die een gevoelsbeweging is, daar ben ik doodsbang van.’ Daarnaast verklaarde hij ‘dat er te veel ‘gevoel’ is in de Vlaamse beweging – sinds mensenheugenis zou ik bijna zeggen – en te weinig verstand. (…) Ik vind dat dat een zaak is, die we toch wel eens heel zelfkritisch moeten durven te bekijken.’

Wanneer het bovenstaande wordt gecombineerd met een duidelijke berichtgeving over incidenten die de massa danig opwinden, wordt het collectieve geheugen van een gemeenschap hoe langer hoe meer uitgeschakeld. De in het verleden gemaakte fouten, die vandaag tot nadenken moeten aanzetten, blijken dan al snel vergeten. Geen volk kan immers de inzet van de hedendaagse propagandamiddelen, meer bepaald de sociale media, lang weerstaan. Bij voldoende opwinding van de massa evolueert haat en wantrouwen naar angst en woede. Wanneer dit laatste stadium bereikt is, is er nog moeilijk een tegenhouden aan, aangezien de immunisering tegen tegengestelde gedachten en gevoelens volkomen is. Om vooruitgang te boeken in het kader van de Vlaamse natievorming heeft Vlaanderen nood aan beters.

Een verbindende boodschap

Natuurlijk is er niets verkeerds aan de uiting van de drang om te komen tot de vrijheid en de waardigheid van elk persoon, tot zelfregulering van elk volk, tot zelfbepaling van het gemeenschappelijk lot van een volk, kortom tot democratie in de ruimste zin van het woord. Het is echter van belang dat deze drang niet alleen wordt verspreid aan de hand van korte boodschappen die nooit lang blijven nazinderen en alleen bijdragen aan een algemeen gevoel van frustratie. Daarom volgen de Vlaams-nationalisten anno 2020 beter in zekere zin de boodschap van de progressieve flamingant August Vermeylen in zijn Kritiek der Vlaamse Beweging uit 1895. In zijn werk verklaart hij hoe de enige ‘zedelijke’ propaganda gevoerd werd en wordt, aangezien deze in directe verhouding staat tot het doel van de Vlaamse beweging: ‘De geesten omwoelen in alle standen van ons volk, buiten alle politiek om, het geweten wakker schudden, leren hoe elkeen zelf moet terugwerken op al wat zijn groei belemmert, en nemen wat hem nodig is’.

Het is dus verkeerd iemand de vrijheid op te dringen, aangezien iedereen door onze activiteit zelf een vrijheidsgevoel dient te ontwikkelen, zodat hij zichzelf daarop vrij maakt. De flaminganten mogen daarnaast niet al te zeer rekenen op de mogelijkheden, die de werkwijze van het parlementarisme de Vlamingen kan bieden. Zo stelde ook Vermeylen: ‘In verhouding tot de ontzaglijke wil die in werking gebracht wordt, schijnt de uitslag maar uiterst mager.’ Er lag en ligt meer voordeel te halen door de verspreiding van standpunten van mens tot mens in de dagelijkse omgang.

De Collaboratie

De Vlaamse beweging: meer gevoel dan verstand?