Pieter Omtzigt, voormalig CDA’er, lanceert zijn nieuwe politieke partij, Nieuw Sociaal Contract, een naam die aansluit bij de titel van zijn eerdere boek, uitgegeven in februari 2021. Het concept van het Sociaal Contract sluit aan bij de filosofen die nadachten over de natuurtoestand: Jean-Jacques Rousseau, Thomas Hobbes en John Locke.

Maar daar zal ik u niet mee vermoeien. In mijn lezingenserie bij De Blauwe Tijger ben ik er dieper op ingegaan. Belangrijker is de vraag: wat kunnen we van de oprichting van deze partij verwachten, en hoe ziet de weg voorwaarts eruit?

Pessimisme

Ik vrees dat het oude wijn in nieuwe zakken wordt. Omtzigt is een centralist. Maar hij is wel kritisch op de macht, wat je van andere middenpartijen niet kan zeggen.

In de video waarin Omtzigt zijn partij presenteert, spreekt hij over het invoeren van een grondwettelijk hof. Dus een instituut dat wetgeving die door het parlement is aangenomen, toetst aan de grondwet. Wat gaat het democratische mandaat zijn van zo’n grondwettelijk hof? Thorbecke, de maker van de Nederlandse grondwet, wilde dit bewust niet.

Zie de VS. Daar demonstreren mensen bij de Supreme Court. Een groot bedrijf met een lobbykantoor en juridische dienst kan zo’n hof beïnvloeden. Voor de doorsnee burger is een dergelijke beïnvloeding uitgesloten. Het staat of valt allemaal met wie je in die stoeltjes zet, wat onvermijdelijk leidt tot de politisering van een instituut dat zijn legitimiteit uit ‘onafhankelijkheid’ herleidt en dus niet onderhorig is aan de volkswil, oftewel aan verkiezingen.

Polarisering

Ik ben ooit gepromoveerd tot doctor om over dergelijke kwesties na te denken. Ik constateer een krimpende ruimte binnen het maatschappelijk debat voor inhoudelijke analyses. Dat Omtzigt partijen als FvD en PVV bij voorbaat van de hand wijst, belooft weinig nieuwe ruimte. De polarisering zal toenemen, de gifbeker zal helemaal moeten worden leeggedronken.

Omtzigt zegt dat hij de bestuurscultuur wil veranderen maar sluit nu al partijen uit. Terwijl hij nota bene zelf werd uitgesloten door de coalitie. Hoezo sluit hij partijen uit die samen met hem een constructieve analyse willen bieden?

Omtzigt loopt al een lange tijd aan tegen een informatieachterstand. Het kabinet speelt geen open kaart, houdt informatie achter, lakt stukken dicht. Vaak zijn media eerder van iets op de hoogte dan de Kamerleden. De Kamerleden zijn voor hun positie afhankelijk van de politieke partijen om een verkiesbare plek op een kieslijst te krijgen. De partijen willen hun bewindsleden uit de wind en in het zadel houden. Het is tekenend dat niet de Kamer aandrong op het vertrek van het kabinet, maar dat het kabinet van binnenuit het vertrouwen in zichzelf verloor.

Kansen tot herstel

Omtzigt wil een herstel van een systeem dat niet meer functioneert.

Maar is het wel te herstellen? Allerlei onderliggende condities zijn veranderd: de cultureel-demografische samenstelling van het volk, de globalisering van de economie, de digitalisering van de communicatieve condities.

Integriteit

Heel bot gezegd: vermoedelijk moet de boel eerst nog verder vastlopen en zal uit de as iets nieuws moeten verrijzen. Omtzigt denkt zo rigoureus via de bestaande structuren dat hij niet in staat is tot het vormen van een luchtballonperspectief op het grote geheel.

Daar komt bij dat hij niet zelf de premierkandidaat is van zijn nieuwe partij. Zijn unique selling point is zijn integriteit. Hij zal dus een kandidaat naar voren moeten schuiven die minstens zo integer is als hijzelf. In de Kamer zal die integriteit stapsgewijs glans en luister verliezen als hij straks, na de verkiezingen, zijn eigen bewindspersonen zal moeten verdedigen in de politieke spelletjes die onvermijdelijk zullen volgen. Of hij zal hen moeten opofferen om zelf integer te blijven. De bestuursleden die hij naar voren schuift zitten niet in een benijdenswaardige positie.

Grondwettelijke herstelling

Omtzigt is eigenlijk wat we in Nederland kennen als de ‘grondwettelijke herstelling’. Een reactieve beweging op een maatschappij die onvermijdelijk veranderde als een gevolg van de veranderde positie van Nederland in de wereld.

De Grondwettige Herstelling van Nederlands Staatswezen (1784-1786) is een hervormingshandboek dat de doelen van de patriottenbeweging in Nederland uiteenzette. Met de Grondwettige Herstelling wilden de patriotten de macht van de stadhouder beperken. De patriotten wilden het herstel van alle oude rechten en privileges waarmee burgers invloed konden uitoefenen op de macht. Oftewel: lokale autonomie boven bestuurlijke centralisatie. Zeggenschap over je eigen omgeving, herstel van oude vrijheden.

Omtzigts ‘Grote Verhaal’

Het Grote Verhaal van Omtzigt komt neer op het volgende: ‘Naar het volk wordt niet geluisterd en de parlementaire principes van de scheiding der machten, worden niet consequent gevolgd.’

Het is alleen niet duidelijk hoe zo’n grondwettelijk hof bijdraagt aan deze problemen. Zo’n hof zal eerder de macht van ‘onafhankelijke’ experts versterken dan dat het volk meer greep krijgt op de gang van zaken in dit land. De verantwoordelijkheid voor impopulaire beslissingen kan door de gekozenen worden afgewimpeld op dit hof.

Dit is wat ik bedoel met logica van legitimiteit. Oftewel volkswil, bestuurlijke efficiëntie, onafhankelijkheid en onpartijdigheid. Het zijn allemaal zaken die in het huidige bestuur tekortschieten, waar mensen zich boos over maken en waar Omtzigt op inspeelt. Maar ze staan op gespannen voet, omdat ze hun legitimiteit betrekken uit andere, botsende, bronnen.

Ik ben dus Ph.D om deze zaken te overdenken en publicist om er maatschappelijke discussie over los te maken. Nu is er domweg geen ruimte meer in het maatschappelijke debat om dit te doen.

Tot besluit

X (Twitter)

Nieuw sociaal contract?

Deze afbeelding van X laat meteen de tekortkomingen van alles zien.

In plaats van een traktaat te schrijven waarin ik Omtzigt zou analyseren en duiden in de context van Oswald Spengler (De ondergang van het avondland, red.), de verschillende en concurrerend logica van legitimiteit, en de eerdere pogingen tot grondwettelijk herstel — en dat zo’n traktaat dan op een site uitkomt met een groot bereik en discussie losmaakt — zitten we nu met een achterban op het niveau van ‘is Omtzigt een WEF-marionet?’

Daarmee wil ik overigens niet zeggen, dat het WEF geen deel van de discussie mag zijn, want ook dáár valt wat over te zeggen. Met name het verder verplaatsen van ‘greep op ons bestuur’ richting transnationale elites en instituties. Verdere versterkingen van expert-logica boven democratische logica. Dat is waarover mensen zich zorgen maken en dat is waarom we zoveel over WEF horen in rechtse kringen. Maar ook deze discussie zal door, neem nu, AIVD (Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst Nederland, red.) en NCTV (Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid Nederland, red) weer worden doodgegooid onder het mom ‘complotdenken’.

Maar u begrijpt mijn punt.

De Grondwettige Herstelling van Nederlands Staatswezen

Omtzigt bouwt zijn partij op tegenstrijdigheden