Wie gedacht had dat de AfD een Oost-Duits fenomeen is, mag na zondag zijn mening bijstellen. Bij deelstaatverkiezingen in Beieren en Hessen behaalden de rechts-nationalisten zilver, de christendemocraten van respectievelijk CSU en CDU wel nog altijd goud. Geen twijfel mogelijk: de AfD is ‘im Westen angekommen’, zoals dat heet.

Politici en analisten keken met spanning uit naar de stembusresultaten. De verkiezingen in Beieren (13,4 miljoen inwoners) en Hessen (6,3 miljoen inwoners) golden als een eerste serieuze test voor de regering van bondskanselier Olaf Scholz. De sociaaldemocraat staat nu al bijna twee jaar aan het hoofd van de ‘Ampel’, de verkeerslichtcoalitie van sociaaldemocraten (SPD), liberalen (FDP) en groenen.

De populariteit van rood-geel-groen heeft met 37 procent een diepterecord bereikt (tegenover samen 53 procent bij de Bondsdagverkiezingen van 26 september 2021). Een ontspoord migratiebeleid, een zwakke buitenland- en defensiepolitiek in het kader van de Russisch-Oekraïense oorlog, het uitvaardigen van klimaatmaatregelen die de modale burger veel geld gaan kosten, een economisch beleid dat bedrijven het land uit jaagt, en maatschappelijke hervormingen zoals het vergemakkelijken van geslachtsverandering om het jaar, al die zaken tezamen stralen negatief af op de ‘Ampel’ als een sectaire club van verbeten wereldverbeteraars.

Effectieve schok

De AfD is al een paar maanden aan het klimmen. In verschillende Oost-Duitse deelstaten haalt ze bij opiniepeilingen rond de 30 procent – dat belooft voor de deelstaatverkiezingen in Thüringen, Sachsen en Brandenburg in de herfst van volgend jaar.

De Duitse goegemeente kreeg een eerste effectieve schok te verwerken toen Robert Sesselmann (AfD) eind juni tot ‘Landrat’, een soort districtsbestuurder, in het kleine Sonneberg (Thüringen) werd verkozen. En op zondag 8 oktober 2023 sleepte de AfD in de West-Duitse deelstaten Beieren en Hessen respectievelijk 14,6 procent en 18,4 procent van de opgedaagde kiezers in de wacht, een winst van respectievelijk 4,2 procent en 5,3 procent tegenover 2018.

Alleenheerschappij voorbij

De christendemocraten blijven er verder de touwtjes in handen houden: in Beieren is dat de CSU van minister-president Markus Söder met 37 procent en in Hessen de CDU van zijn collega Boris Rhein met 34,6 procent (een winst van 7,6 procent). De CSU, de Beierse zusterpartij van de CDU (die in de vijftien andere deelstaten opereert), leed weliswaar een minimaal verlies, toch is haar resultaat het slechtste sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

De alleenheerschappij van de CSU is niet meer. Ze regeert sinds de vorige deelstaatverkiezingen met de liberaal-conservatieve Freie Wähler (‘Vrije kiezers’) van Hubert Aiwanger. De 51-jarige politicus kwam begin september geleden in een mediastorm terecht omdat hij 35 jaar geleden een antisemitisch pamflet zou hebben opgesteld, of op zijn minst er in het bezit van was geweest. De heisa deed geen afbreuk aan zijn populariteit. De ‘Freie Wähler’ (FW) boekten met 15,8 procent een winst van 4,2 procent; 140 000 kiezers stapten van de CSU over naar de FW. Aan de AfD verloor de CSU slechts 80.000 kiezers.

De vraag is of Markus Söder, minister-president van Beieren en voorzitter van de CSU, met zo een – naar CSU-normen – mager resultaat aanspraak kan maken op de nominatie van kandidaat-kanselier van de ‘Union’, het kartel van CDU en CSU. De CDU van Hessens minister-president Boris Rhein deed het dan weer wel goed. Ze klom van 27 procent naar 34,6 procent. Een opsteker voor nationaal CDU-voorzitter Friedrich Merz. Of hij de gedroomde kandidaat-kanselier van de christendemocraten is, valt echter ook af te wachten, gelet op zijn weinig overtuigend oppositiewerk in de Bondsdag en sommige ongelukkige uitspraken (die wat graag door de media en de politieke tegenstander worden uitgebuit).

Symbool van niet-willen-luisteren

De partijen van de ‘Ampel’ kregen zwaar op hun donder in Beieren en Hessen. De SPD daalde in Hessen van 19,8 procent naar 15,1 procent. Federaal minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser had de SPD-lijst in Hessen getrokken en is in hoge mate persoonlijk verantwoordelijk voor het debacle van haar partij. Tot tweemaal toe weigerde ze hautain in de Bondsdag vragen te komen beantwoorden over haar rol in het ontslag van een vals beschuldigde hoge ambtenaar. Kritiek dat haar beleid de illegale migratie zou versterken, ketst op haar af. Faeser staat symbool voor een regering die niet naar de burger luistert, zelfs niet naar gemeentebesturen die steen en been klagen omdat ze niet meer in staat zijn de vele asielzoekers en vluchtelingen – ‘Geflüchtete’ (‘gevluchten’) of ‘Ankommende’ (‘aankomenden’) in nieuw-Duits – op een behoorlijke manier op te vangen.

In Beieren boerde de SPD licht achteruit (van 9,7 procent naar 8,4 procent), maar daar heeft ze traditioneel nooit sterk gestaan. De Groenen behaalden in Beieren en Hessen respectievelijk 14,4 procent en 14,8 procent een respectievelijk verlies van 3,2 procent en 5 procent. De federale regeringspartij FDP vervult de verwachtingen van haar achterban niet: ze slaagt er niet in om in ‘Berlijn’ als centrumrechts correctief voor sociaaldemocraten en groenen op te treden. De afstraffing volgde zondag. In Beieren sukkelde ze onder de kiesdrempel van vijf procent, in Hessen geraakte ze met de hakken over de sloot.

Boodschap

De AfD kan zegedronken uitkijken naar komende verkiezingen op deelstatelijk, federaal en Europees niveau. De mensen die haar hun stem geven, zijn niet alleen meer proteststemmers. Onder haar kiezers zijn er meer en meer die uit volle overtuiging voor haar programma als ‘alternatief’ voor het ‘officiële’ Duitsland gaan.

Intussen likken de partijen van de ‘Ampel’ hun wonden. Onder hun politici is er toch een die zich niet aan de gebruikelijke struisvogelpolitiek bezondigt. Kevin Kühnert, secretaris-generaal van de SPD, noemt het succes van de AfD ‘eine Botschaft an die Ampel’, een boodschap aan de verkeerslichtcoalitie.

deelstatverkiezingen

AfD zegedronken na verkiezingen in Beieren en Hessen