De Pano-reportage over het nieuwe Deense integratiemodel heropende het debat over de te volgen koers in Vlaanderen. Moeten de Vlaamse socialisten het voorbeeld van Denemarken volgen? Deze zomer werd ik in De Standaard opgevoerd als de aanvoerder van het kamp dat het Deense migratiebeleid steunt, wat bij vele vrienden en medestanders vragen heeft doen rijzen. In deze column verduidelijk ik mijn positie.

Deep story

In de Pano-reportage werden enkele Denen op straat geïnterviewd. Wat me opviel was hoe ze spontaan een kantiaanse politieke ethiek vertolkten. Iedereen moet bijdragen en deelnemen aan de samenleving. Niet werken of participeren aan de samenleving is geen universaliseerbaar gedrag in een welvaartsstaat met gratis kinderopvang, onderwijs en gezondheidszorg en kan dus niet geduld worden. ‘Het is niet erg dat ze moslims zijn, maar ze moeten deelnemen aan de Deense samenleving’, zei een vrouw letterlijk. De geïnterviewden gaven daarmee uiting aan de Deense deep story^[1], het verhaal dat Denen over zichzelf en hun waarden vertellen. Die zou je als volgt kunnen schrijven:

‘We zijn trots en welvarend geworden door onze welvaartsstaat. Elke Deen heeft de plicht er aan bij te dragen zodat alle Denen er van kunnen genieten.’

En dus sturen ze kinderen vanaf 1 jaar verplicht naar de kinderopvang zodat de moeders tijd hebben voor opleiding en/of werk. Moeten nieuwkomers eerst bijdragen vooraleer ze volledige sociale rechten krijgen. En dus worden getto’s aangepakt om parallelle samenlevingen te vermijden. Over elk van die maatregelen kan gediscussieerd worden. Maar ten gronde hebben de Deense sociaal-democraten met hun koerswijziging opnieuw aansluiting gezocht bij de Deense deep story van de welvaartsstaat. Gratis kan, als iedereen bijdraagt. Door er consequent naar te handelen, hebben ze zich opnieuw in het midden van de politieke relevantie geplaatst in plaats van aan de zijlijn.

Meer Kant

Vlamingen zijn minder kantiaans dan de Denen. De Vlaamse deep story is meer een reflectie op een arm en cultureel verdrukt verleden. Je zou die kunnen schrijven als:

‘We zijn als Vlamingen welvarend geworden door hard werk en respect af te dwingen voor onze taal. Als meer mensen daarvoor hun best zouden doen, zouden we beter af zijn in België.’

Dat is uiteraard niet het volledige verhaal. Het echte Vlaamse succesverhaal bevat veel meer elementen: de sociale zekerheid afgedwongen door de arbeidersbeweging (niet in het minst de Waalse), de openheid voor buitenlandse investeringen, een sterk georganiseerd en geïnspireerd onderwijs- en zorgsysteem, de Europese Unie die vrede bracht. Maar het is de deep story die politiek het meest relevant is. Getuige daarvan zijn de steeds weerkerende discussies over de werkloosheidsuitkeringen en het niveau van het Nederlands in onderwijs, huisvesting en integratiebeleid. Of die voorstellen beleidsmatig al dan niet impactvol zijn, is ondergeschikt aan het feit dat ze recht naar de Vlaamse deep story gaan. Werk en Nederlands. Als iedereen daar eens ten volle zou voor gaan, we zouden er beter voor staan; dat lijkt de vaste overtuiging.

Migratie is nooit veraf in de discussies over werk en Nederlands. Migratie doet de werkloosheid en de marktongelijkheid stijgen en vraagt nog een grotere correctie door de welvaartsstaat. Het duurt volgens de OESO gemiddeld 20 jaar vooraleer vluchtelingen en migranten die via gezinshereniging naar de EU komen een vergelijkbare tewerkstellingsgraad hebben als de ingezetenen. België is nog meer dan een Denemarken een immigratie-land en we halen dat gemiddelde zelfs niet. Je hoeft niet elke Deense maatregel goed te vinden – dat doe ik ook niet – om het opvorderend karakter ervan te appreciëren.

Meer Deen

Ik ben in elk geval meer een Deen dan een Romein, om Shakespeare te parafraseren. In Italië ontstaat een parallelle samenleving van mensen zonder papieren en een ondergrondse economie die een al zwakke welvaartsstaat verder uitholt. We kunnen daar niet licht over gaan. Als sociaal-democraat wil ik onze welvaartsstaat nog krachtiger maken, naar Deens model, niet in het minst op vlak van kinderopvang, onderwijs, zorg en huisvesting. Nog belangrijker: ik wil het vertrouwen in de welvaartsstaat herstellen als antwoord op de diverse samenleving. Welnu, dat kan volgens mij niet zonder gecontroleerde toegang tot de welvaartsstaat en een activering voorbij de huidige praktijk. Dat vraag een sociale investering die niet zonder duidelijk engagement van nieuwkomers kan. Dat vraagt een sociale bescherming die duidelijk verdiend moet worden door werk.

In zijn boek Verbinden boven verdelen formuleert Mohamed Ridouani drie stappen om het vertrouwen te herstellen in de diverse samenleving na de aanslagen. Het begint met veiligheidsbeleid. Zonder veiligheid zijn de verdere stappen, solidariteit en verbinden, erg moeilijk. Welnu, vertrouwen herstellen in een solidaire en verbindende welvaartsstaat in een diverse samenleving begint bij veilige migratie. De steun voor onze niveau’s van herverdeling, sociale zekerheid en publieke dienstverlening is niet vol te houden onder de acute dreiging van ongecontroleerde migratie en een chronisch lage activiteitsgraad van nieuwkomers. Voor mij vullen het Leuvense en het Deense model elkaar dus aan in de betrachting om vertrouwen te genereren in de diverse samenleving.

Volwaardige participatie als antwoord aan rechts

Nieuwkomers moeten uitzicht hebben op volwaardige participatie. Daartegenover staat een engagement voor werk en taal. De Vlaamse deep story is net als de Deense verenigbaar met migratie, een diverse samenleving én sociaaldemocratie. Het is niet omdat anderen daar een racistische of xenofobe variant van maken, dat sociaaldemocraten van die deep story moeten weglopen. Meer dwingende stappen op vlak van participatie worden echter al te gemakzuchtig weggezet als ‘rechts’. Er lijkt meer energie te gaan in het bekampen van rechtse retoriek dan in het aanpakken van een hardnekkige realiteit.

Het is deze vergissing die links aan de marge van de politieke relevantie heeft gebracht in Vlaanderen. De kiezer lijkt alvast deze boodschap begrepen te hebben (sic) en dus domineert rechts vandaag het Vlaamse politieke landschap, niet in het minst bij de arbeiders. De weg terug begint bij het omarmen van de Vlaamse deep story. Er is geen relevante positie er buiten, tenzij als tegenbeweging. Een beweging die daarentegen wil verheffen en verbinden, zoals de socialistische, moet er zich op enten en er de betere versie van zijn.

^[1] Meer over deep stories hier

deep story

Meer Deen dan Romein