In de periode 1987-1993 schreef Maurits Coppieters (1920-2005) de vierdelige monografie Het jaar van de klaproos. Daarin beschreef hij de maatschappelijke, culturele en ideologische complexiteit rond zijn geboortejaar 1920. Deze maand herdenken we het honderdste geboortejaar van deze oud-voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging. Coppieters was ook oud-volksvertegenwoordiger voor de Volksunie en oud-lid en -voorzitter van de ‘Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap’, de voorloper van het huidige Vlaams Parlement. Doorheen zijn leven had hij steeds een duidelijke visie op de weg die zijn volk moest afleggen om het ideaal van Vlaams zelfbestuur te verwezenlijken. Inspiratie voor deze visie putte hij meermaals uit een naar mijn indruk ietwat nostalgische terugblik naar het Vlaanderen van 1920. Dit blijkt onder andere uit een interview met Doorbraak-auteur Jean-Pierre Rondas. Dat dient als basis voor de verdere inhoud van dit stuk.

Utopieën

In Het jaar van de klaproos behandelde Coppieters de utopieën die toen werden ontwikkeld. Die werden nadien, vanaf ’21-’22, uiteengeslagen. Of ze ontwikkelden zich tot linkse en rechtse utopieën en de groei van de Vlaamse beweging na de Eerste Wereldoorlog. Zo opperde Coppieters ‘dat er in 1920 een vuur was, dat helemaal niet liet veronderstellen hoe het later gegaan is. […] Maar het is ook duidelijk dat, als ge de klaproos kent, dat het maar een beetje drogerend heeft gewerkt en dat men de klaproos ook vlug heeft geplukt en verpletterd. En dat is bijna in het jaar ’20 gebeurd.’

‘Bijna’, zei Coppieters. Het ‘vaderlandse’ verleden had bepaald anders kunnen verlopen. Als de Vlaamsgezinden in 1920 maar de kans hadden gegrepen om een algemene, ongewapende, revolutionaire omwenteling tot stand te brengen. Eén gebaseerd op een droom van een andere, rechtvaardigere wereld. In de realiteit bleken de mogelijkheden voor het proletariaat in de korte nasleep van de oorlog echter al afgebouwd. Zo beschouwde hij de deelname van de socialisten aan de bestuurlijke macht in die jaren als een gemiste kans om het verdrukkende kapitalisme structureel te corrigeren. ‘Eigenlijk was er niks veranderd, maar met menselijker verhoudingen, met menselijker toestanden.’

Sociale eisen — zoals het algemeen stemrecht en de 8-uren werkdagen — werden na de oorlog relatief eenvoudig ingewilligd. De Vlaamse eisen, daarentegen, werden volgens Coppieters door het systeem plots gedoodverfd als schandalig en onmogelijk. Ter illustratie verwees hij naar de roep voor een eigen, Vlaamse universiteit in die tijd. ‘Dat werd met alle middelen bevochten en niemand herinnerde zich dat dat een eisenpakket was waarover de koning enzovoort eigenlijk zich tijdens de oorlog toch wel vrij positief hadden uitgesproken. Iedereen dacht dat dat ging meegaan, maar men heeft dat Vlaamse afgezonderd.’

Pluralisme

Om zijn punt te staven, verwees hij naar de strenge berechtiging van de activist Jef Van Extergem in juni 1920. ‘Van Extergem moest hangen, want hij ging verder, zeggen ze. […] Dat wat ze hem niet vergeven hebben, wat heel zijn straf bepaald heeft, is dat hij die revolutie, die Vlaamse zelfstandigheid bindt aan een andere maatschappijvorm.’ Verder wees hij erop hoe alle pacifisme in die jaren werd gelijkgesteld aan ‘defaitisme’. Hoe de terminologie van het front nog na de wapenstilstand in de vonnissen van activisten en frontsoldaten bleef verder leven. ‘Ge kon dan nog precies een deserteur of een defaitist zijn, hoewel de wapens zwegen. Zeer typisch.’

Ondanks de afstraffing ervan, maakten de waarden van Vlaams zelfbestuur, sociale rechtvaardigheid en pacifisme inherent deel uit van de in die jaren enigszins pluralistische Frontpartij. Die streefde volgens Coppieters naar het ‘wegwerken van oorlogsmachten, van de oorlog zelf. Van al wat verdrukkend is, dus onpassende staten zoals zij het noemden. België was voor hen iets dat niet ging, gewoon. Misschien niet zozeer om te haten, maar om vast te stellen, zoals van Severen het in Ter Waarheid doet in 1921: “Dat kan niet. Dat is een slechte constructie.”’ De onwil om een vrij beperkt pakket van eisen vanwege de Vlamingen in te willigen, was volgens Coppieters een van de redenen waarom de Vlaams-nationalisten als het ware samengedrongen werden in hun verweer tegen de Belgische staat. Ze wilden raken aan aangelegenheden die het systeem niet wilde afstaan.

Wat van alles

Nogmaals verwees hij daarvoor naar de verhoopte Vlaamse universiteit. ‘Die Vlamingen mochten wat van alles hebben, maar de denktank, het bindend element tussen de financies, de kerk en het bestuur, dat moest een Franstalige elite blijven. Daar hebben zij alles voor over gehad, ook al de leugens, tot en met het mandement van de bisschoppen in de jaren 60…’ In dergelijke aangelegenheden moest de Vlaming, de gewone man in de straat, niet meespelen. Integendeel dienden de Vlamingen beter en herderlijk geleid te worden.

Coppieters beschreef hoe de leidende kringen in België wilden dat de Vlaamse ontvoogding geen werkelijke ontvoogding was. Het was eerder een sociaal billijke behandeling. Het systeem hanteerde volgens hem nooit de idee dat de Vlamingen vanuit hun eigen cultuur, eigen wortels en eigen middelen zouden gaan denken. Er mocht iets goeds gebeuren in Vlaanderen, maar de top bleef altijd onbereikbaar. ‘Wat een prachtig ras die Vlamingen (…) en hoe dankbaar dat die moeten zijn, dat die opgenomen via de Franse cultuur eindelijk kunnen meespelen in de wereld.’

Het is te danken aan persoonlijkheden als Coppieters dat we heden minder met een dergelijke zienswijze worden geconfronteerd.

Binnenkort verschijnt bij Doorbraak de biografie van Herman Van den Reeck, die tegelijk een biografie is van een hele generatie die geen tegenstelling zagen tussen het door hen beleden internationalisme en hun betrokkenheid bij de Vlaamse ontvoogdingsstrijd. Reserveer alvast een exemplaar!

Lees ook het stuk Links & Vlaams van Karl Drabbe: wat blijft er over van de sociaal-flamingante stroming van Coppieters?

defaitisme

Honderd jaar klaprozen plukken