Met het nieuwe document Spiritus Domini veranderde paus Franciscus canon 230 van het kerkelijk wetboek. In de toekomst zullen vrouwen ook een vaste aanstelling kunnen krijgen tot lector en misdienaar. Voorheen was enkel een tijdelijke aanstelling mogelijk, want het wetboek stelde dat alleen mannelijke leken vast aangesteld konden worden. Deze verandering kan gelden als een eerste doorbraak op vlak van gendergelijkheid binnen de katholieke Kerk.

Paus Franciscus streeft namelijk al langer naar meer erkenning voor vrouwen in de bestuurstaken van de kerk. Zet deze doorbraak de deur ook open voor de diakenwijding en later misschien de priester- of bisschopswijding van vrouwen, zoals dit in sommige protestantse gemeenschappen reeds gebeurt? Hieronder een korte theologische analyse en mijn persoonlijke bedenkingen of verwachtingen.

Lagere wijdingen

Voor het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) bestonden in de katholieke Kerk vier lagere wijdingen: ostiarius, exorcist, acoliet en lector. De eerste twee werden na het concilie afgeschaft en de acoliet- en lectorwijding gereduceerd tot een ‘aanstelling’. Deze aanstelling bleef toen beperkt tot enkel en alleen mannelijke leken, zoals dit ook in het wetboek te vinden was. Dit is nu net hetgeen paus Franciscus heeft afgeschaft. Hier zijn enkele redenen voor te vinden. Een eerste is dat in de praktijk ook al vrouwen lector en misdienaar zijn.

Dit was dan maar een tijdelijke aanstelling, wat in de praktijk vaak niet verschillend was van een vaste. Daarnaast zijn deze lagere wijdingen ook nergens terug te vinden in de Bijbel, wat hen dus een meer fluïde karakter geeft. Ze behoren niet tot het goddelijke recht. Als laatste is canon 230 een van de weinige plaatsen waar er een onderscheid bestond op basis van het geslacht. Dit is wat in tegenspraak met de rest van het wetboek dat zegt dat er een gelijkheid bestaat tussen alle christengelovigen.

Diakenwijding

De diakenwijding bestaat als sinds de vroege kerk, maar is in de middeleeuwen in onbruik geraakt in het Westen. Vaticanum II heeft het permanent diaconaat terug ingesteld als de laagste van de huidige drie wijdingen, maar uitsluitend voor mannen. Ook hier heeft paus Franciscus de deur op een kier gezet. De eerste keer was in 2016 toen hij een commissie oprichtte om te achterhalen of er in de vroege kerk ook vrouwen sacramenteel tot diaken gewijd werden.

Deze commissie is weliswaar niet tot een sluitend antwoord gekomen. Na de Amazonesynode (2019) heeft paus Franciscus opnieuw een commissie samengeroepen om dit te onderzoeken. Hiermee hoopt hij dat ze tot een positief antwoord komt en vrouwen sacramenteel tot diaken gewijd kunnen worden.

Bisschopswijding

Ik spring eerst even naar de bisschopswijding, want hier is er minder discussie mogelijk dan bij de priesterwijding. De bisschoppen gelden theologisch als opvolgers van de apostelen. Die eerste apostelen – ook wel ‘de twaalf’ genoemd – zijn gekozen door Jezus en waren volgens de evangelies allemaal mannen. Nochtans stond Jezus zeer open tegenover vrouwen en prostituees, en ook bij zijn apostelkeuze liet hij zich niet beïnvloeden door de toen geldende tijdsgeest.

Matteüs was namelijk een tollenaar, toen gezien als ‘uitschot’. Jezus heeft hier dus (bewust) gekozen voor mannen als zijn kerngroep. Ook behoort de bisschopswijding tot goddelijk recht wat verandering quasi onmogelijk maakt. De bisschopswijding voor de vrouw is vanuit theologisch standpunt dus niet wenselijk zonder afbreuk te doen aan de leer erachter.

Priesterwijding

Veel minder duidelijk is de priesterwijding voor vrouwen. De voorstanders baseren zich vooral op de persoon van Maria binnen de katholieke en orthodoxe traditie. Zij was de moeder van Christus en werd in de eerste oecumenische concilies gedefinieerd als de moeder Gods. Ook heeft Paulus VI haar uitgeroepen tot Moeder van de Kerk, wat opnieuw aantoont hoe belangrijk zij is voor de kerk, veel belangrijker dan de meeste apostelen. Een ander argument pro is dat er bij de 72 apostelen ook vrouwen zaten. De belangrijkste was Maria Magdalena, de persoon aan wie Jezus zich ook als eerste toonde op Pasen. Allemaal argumenten voor de priesterwijding van de vrouw.

Een belangrijk argument tegen is dat er in de geschiedenis van het christendom nooit vrouwelijke priesters geweest zijn. Waarom zou dat nu dus moeten veranderen? Daarnaast is er het beruchte apostolisch schrijven van paus Johannes Paulus II – Ordinatio Sacerdotalis – waar staat dat de onmogelijkheid van de priesterwijding van de vrouw tot de goddelijke ordening behoort en dit definitief is. Door de pauselijke onfeilbaarheid en goddelijke oorsprong van het priesterschap bevindt deze discussie zich nu op een hoger niveau. Ook zijn er in de Bijbel enkele passages die dienen om de theologie achter het priesterschap te bevestigen – in het voordeel van het mannelijk priesterschap – maar daar ga ik nu verder niet op in.

Een toekomstperspectief?

Persoonlijk vind ik het een goede eerste stap dat de aanstellingen tot lector en misdienaar opengemaakt worden voor vrouwen. Deze berusten namelijk niet op een harde theologische waarheid en zijn gemakkelijk te veranderen. Verder deel ik de hoop van paus Franciscus dat het diakenambt open kan staan voor vrouwen. Dit kunnen we zien als een bevestiging voor het harde werk dat vrouwen doen binnen de kerk, vooral op vlak van geloofsverkondiging en diaconie (de hoofdtaken van een diaken). Ook omdat dit weinig bijbelse wortels heeft (enkel in de Handelingen, dus niet ingesteld door Jezus zelf).

Vooral de traditie van de vroege kerk – waar er ook vrouwelijke diakens actief waren – maakt het plausibel dat er hier nog verandering in zal komen. Waar ik hier spreek ten gunste van de diakenwijding voor vrouwen, sluit ik de discussie van de bisschopswijding volledig uit. De bisschopswijding van vrouwen zou afbreuk doen aan de achterliggende theologie. Over de priesterwijding daarentegen wil ik dan ook geen standpunt innemen aangezien verder onderzoek hierbij meer dan noodzakelijk is. Mijns inziens wegen de argumenten tegen net iets sterker door, doch het is een thema dat voorzichtigheid vergt.

Dit toont nu net de gevoeligheid van het onderwerp. Naast wijdingen van vrouwen, kan er binnen de kerk ook creatief gekeken worden naar alternatieven ter bevestiging van het harde werk en geloof van vrouwen. Voorbeelden hiervan zijn een hernieuwd statuut van vrouwelijke religieuzen zoals voor Vaticanum II en in de oosterse kerken, of een versterking van historische vrouwelijke figuren die het statuut van kerklerares verkrijgen. Dit laatste ligt volledig in lijn met Johannes Paulus II en Benedictus XVI die vier vrouwen de titel hebben gegeven. Het is een discussie waar we niet al te vlug over mogen gaan, maar we moeten ze vandaag toch de nodige aandacht geven.

diaconie

Zet paus deur open naar wijding van vrouwen?

Bruno Aerts: ‘Door het coronavirus zijn mensen bang om nog naar de kerk te komen’