De Bund in Shanghai is een indrukwekkende klif van kantoren in Art Deco. Twee joodse families, afkomstig uit Bagdad, waar zij woonden van in de Babylonische tijd, bezaten en bouwden daar onder meer het Cathay Hotel en de Hongkong and Shangai Banking Corporation (HSBC), een wereldbank. De Kadoorie’s en de Sassoons moderniseerden China. De roden verdreven hen. Ze zijn terug. Niet alle joden zijn diamantairs.

De Bund is een magneet

Tientallen paartjes, jonggehuwden, toeristen uit het binnenland schuiven aan bij de fotografen die gelegenheidsfoto’s schieten. De Bund is een magneet. De indrukwekkende buildings met hun marmeren binnenmuren, opulente kroonluchters en liften met schuifhekken aan de Blauwe Rivier zijn, na decennia van ontaarding tot grauwe communistentorens, opnieuw een promenade van toparchitectuur. Ze zijn een etalage van 70 jaar gesteggel tussen maoïsten en kapitalisten plus de speelplaats van de Chinese elite en de mercantiele liberalisering van China. De tingeltangel en de schmink in de nasleep van de joodse geldtovenaars zijn terug.

Vlamingen zien joden als diamanthandelaren. Dat zijn zij, in Antwerpen, maar die activiteit is traditioneel een kleine specialiteit. Joden hebben een breder eeuwenoud talent voor geldhandel, grondstoffen, vastgoed, alcohol, energie, film en wereldhandel. Brussel, met traditioneel meer liberale joden dan de Scheldestad, kent Israëlieten die bancair en financieel actief waren. De wortels van de Brusselse vermogensbank Degroof Petercam —via de fusiepartij Degroof— zijn joods.

Wallis Simpson

Vlamingen van oudere leeftijd herinneren zich de paters van Scheut en de missietentoonstellingen waar grote ivoren ballen met daarin tientallen uitgesneden miniglobes de trekpleisters waren. China was en bleef voor hen Scheut, wat aftands is. Daarom dit stuk om twee redenen: een recent bezoek aan Shanghai met zijn steeds sterkere kosmopolitische inslag én de joodse dynastieën Kadoorie en Sassoon die naar de voorgrond rukken in de Chinese economische geschiedenis van de voorbije eeuw.

De Amerikaanse sociale streber Wallis Simpson leerde haar seksuele techniekjes, waarmee zij de Britse vorst Edward VIII weglokte van de troon, in Shanghai. Victor Sassoon maakte van de stad een deel van de Grand Tour van de elite in de jaren dertig. Deze Sassoon was niet enkel een internationale, stinkend rijke playboy die kreupel werd op zijn 30, maar transformeerde Shanghai tot een wereldstad, waarbij hij de Nationalisten van Chiang Kai Shek betaalde en 18.000 joden op de vlucht voor de nazi’s opving in China.

Opium

Het verhaal van China in de twintigste en de eenentwintigste eeuw is dat van een grootmacht die viel, naar de ondergang gedreven door binnenlandse corruptie, westers kolonialisme en Japans imperialisme, en zich vandaag laat inspireren door Shanghai, een elegante, vlijtige, kosmopolitische agglomeratie mede gegrondvest door joodse families uit Bagdad. Opium was een van de fundamenten van hun succes, tot 70% van de handel in dit roesmiddel was in handen van de Sassoons. De dichter Siegfried Sassoon, deel van de familie, pacifist en sociaal criticus schreef: ‘Achter elk groot fortuin sluimert een misdaad’.

De Kadoorie’s en de Sassoons pendelden tussen hun handels- en energiebelangen in Hongkong en Shanghai. Het centrum van hun macht werd de Bund, een indrukwekkende kantorenlaan aan de waterkant. Victor Sassoon (1881-1961) flirtte met Henry Luce, de zoon van een missionaris in China, en de spil van een Amerikaanse lobby, waarvoor hij zijn persgroep Time Inc inschakelde, om de Nationalisten van Chiang Kai-Shek te steunen. Shanghai was een open en internationale stad door de concessies die de Britten en de Fransen afdwongen van de Chinezen.

International Settlement

Omdat land na land bij de opkomst van het nazisme de grenzen sloot voor de vluchtende joden konden zij terecht aan de Blauwe Rivier. Niemand had een visum nodig, niemand kon afgewezen worden. Victor handelde in deze vluchtelingencrisis met dezelfde flair als in zijn zaken. Hij schreef de joodse wereldster Charlie Chaplin , een dichte vriend en gast in Shanghai, en andere prominente joden aan om morele en financiële steun. In 1943 in volle oorlogsgeweld stemden de Amerikanen en de Britten voor de afschaffing van de International Settlement met zijn gemeenteraad gedomineerd door de Sassoons en met eigen rechters en politie plus een Brits garnizoen om haar te beschermen.

De bubbel waarin de Kadoorie’s en de Sassoons leefden sedert half de negentiende eeuw verdween. Voor de eerste maal in een eeuw controleerden de Chinezen de stad aan de stroom. China had een eeuw van vernedering moeten slikken in de handen van de kapitalisten en het was nu aan de joodse clans om te knielen voor de nieuwe machthebbers.

Deng Xiaoping

Rood China zag in de jaren zeventig de Aziatische Tijgers het land voorbij steken. Deng Xiaoping wilde vooraan staan en nodigde als allereerste leider buitenlands kapitaal uit voor groei en modernisering. Bovendien knoopte hij vriendschappelijke en zakelijke betrekkingen aan met Lawrence Kadoorie, wetend wat de familie gedaan had in China. Het centrum van de economische macht van deze generatie Kadoorie was de firma China Light and Power in Hongkong. In mei 1978 werd Lawrence in Beijing ontvangen als een staatsman na dertig jaar afwezigheid. Zaken doen in China houdt in dat je je mond sluit. Ook bij misdaden zoals het neerslaan van de studentenopstand op het Plein van de Hemelse Vrede door Deng.

Lawrence Kadoorie zei: ‘Te veel democratie is niet het beste voor dit stuk van de wereld. Er moeten controles zijn.’ Michael Kadoorie, de boss na de dood van Lawrence op zijn 94, verstevigde de contacten met de Chinese leiders. Hij was present bij de start van de kerncentrale aan de Dayabaai, geïnitieerd door zijn vader en Deng Xiaoping. Hij won ook het contract om in China meer elektrische centrales te bouwen. Gedurende een eeuw hebben de Kadoorie’s en de Sassoons, elke Chinese leider, met uitzondering van Mao, ontmoet en gesteund. Xi Jingping, de huidige Chinese chef, overhandigde Michael een persoonlijke boodschap: ‘Uw familie is altijd een vriend geweest van mijn land’.

De paters van Scheut hebben hun verdiensten in China, de Antwerpse diamantairs werken mee aan de welvaart van Vlaanderen. Mooi is om dat in te bedden in een rijke en onbekende dimensie, die van de Kadoorie’s en Sassoons. Een kraakvers boek van Jonathan Kaufman, een Amerikaanse journalist met dertig jaar correspondentschap in China achter zich, The Last Kings of Shanghai, is daarvoor een uitmuntende handleiding.

diamantindustrie

Joden moderniseerden China

Kinderen van hotelier Motke

Het vergeten verhaal van Antwerpse diamantairs in Havana