Neen, ik heb niet gekeken, en dat was een foute inschatting. De opening van de Olympische Spelen in Parijs bleek een barok stuk straattheater, bulkend van sterke beelden en metaforen die een erudiete regisseur met ballen doen vermoeden. En dat is Thomas Jolly ook, die enige extravaganza niet schuwde in een spektakel dat normaal voorbehouden blijft aan de verschrikkelijkste Coubertin-clichés rond sport, jeugd, vrede, broederschap en dies meer.

Bacchanaal

Jan van Bijlert: ‘Het feest van de goden’, geschilderd tussen 1635 en 1640.

Maar neen, een onthoofde Marie-Antoinette die ‘dood aan alle aristocraten’ zong, geef toe, dat kon zelfs politiek geduid worden als een knipoog naar radicaal rechts, en had Marine Le Pen kunnen charmeren. In de plaats daarvan werd er aan die kant gehuild om de ’teloorgang van de westerse beschaving’, omdat een rist drag queens het Laatste Avondmaal bespottelijk gemaakt zou hebben.

Dat blijkt niet te kloppen: de blote, blauw-geschminkte man in een fruitmand was de Griekse wijngod Dionysos, zinnebeeld van de Franse nationale drank. Heel het tafereel had meer weg van een bacchanaal dan van een referentie naar het christelijke lijdensverhaal.

Als er iets is, dat onze westerse cultuur draagt en kruidt, dan is het wel de zin voor ironie en (zelf)spot, het vermogen om de eigen beelden speels te parafraseren en weer te doen oplossen

Er hoefden dus geen excuses te volgen, tenzij vanwege de blasfemie aanklagende meute zeloten zelf, geëchood door grote cultuurkenners als Trump en Wilders. Als er iets is dat onze westerse cultuur draagt en kruidt, dan is het wel de zin voor ironie en (zelf)spot, het vermogen om de eigen beelden speels te parafraseren en weer te doen oplossen. De pointe is dan nog dat, volgens bepaalde cultuurvorsers, Jezus een incarnatie van Dionysos zou zijn, en dat het Evangelie bol staat van verwijzingen naar de Dionysoscultus. Denk maar aan de succesrijke truc om water in wijn te veranderen, een gave die aan de oud-Griekse wijngod wordt toegeschreven, eveneens uit een maagd geboren en uit de dood opgestaan.

Vruchtbare sikkel

vino

Samengevat: die cultuurpessimistische hysterie was de grap van het jaar, en toont aan dat we het ‘verval’ in de eerste plaats moeten zoeken bij een verlies van verbeelding, intellectuele beweeglijkheid en zin voor humor. Dat zijn bij uitstek, horresco referens, mankementen van de religieuze waanzin die ons vandaag zoveel kopzorgen levert, deze van de islam. Waar niet toevallig een streng alcoholverbod geldt: Allah en Dionysos, je zult hen nooit in één kamer aantreffen.

Mohammed bande niet zozeer de alcohol maar wel het gevolg ervan, namelijk het loslaten van de teugels, het negeren van taboes en het cultiveren van de verbeelding

De ironie is dat de wijnbouw in de Noord-Afrikaanse hell holes van vandaag is ontstaan. Tussen de Tigris en de Eufraat verbouwde men al wijn toen wij nog in de bomen hingen, pakweg 7000 voor Christus. In die vruchtbare sikkel wordt ook de oorsprong van de landbouw in het algemeen gesitueerd. Via Egypte vond de wijnbouw zijn weg naar het oude Griekenland, ca. 3000 v.C. Het is pas met de komst van de islam dat deze traditie op de schop gaat.

Het alcoholtaboe loopt parallel met andere ongewenste activiteiten, zoals muziek spelen/beluisteren: het zou des duivels zijn. Mohammed bande niet zozeer de alcohol maar wel het gevolg ervan, namelijk het loslaten van de teugels, het negeren van taboes en het cultiveren van de verbeelding. Een van zijn volgelingen zou zich na een glas wijn namelijk hebben bezondigd aan… blasfemie.

Waarheidsserum

Bacchus/Dionysos (Caravaggio).

Het is de reden waarom de Grieken Dionysos koesterden: niet om de zattigheid te verheerlijken, maar vanuit het inzicht dat de waarheid verborgen blijft als de menselijke geest zichzelf ketent.

In vrijwel alle culturen komt het aforisme ‘in vino veritas’ dan ook voor. De Romeinse auteur Plinius De Oudere geldt als de bedenker, maar de uitdrukking bestaat ook in het Grieks (Ἐν οἴνῳ ἀλήθεια – En oino aletheia), in het Chinees (酒後吐真言: ‘Na de wijn komt de waarheid’) en zelfs in de Babylonische Talmoed vinden we de spreuk (נכנס יין יצא סוד ‘Na de wijn komt het geheim’) terug.

Het is de reden waarom de Grieken Dionysos koesterden: niet om de zattigheid te verheerlijken, maar vanuit het inzicht dat de waarheid verborgen blijft als de menselijke geest zichzelf ketent

Uiteindelijk zou de filosoof Søren Kierkegaard deze visie op de wijn als waarheidsserum afronden met zijn essay In Vino Veritas (1844), een banketverhaal waar vijf genodigden doorlullen over de liefde, de passie, de intensiteit van het leven, met slechts één onderliggende gedachte, het sluitstuk van de puzzel dat de lezer zelf moet vinden: de waarheid openbaart zich in de natuur.

Dat de openingsceremonie in Parijs rond Allah en Mohammed heen fietste, is waar. Maar net dat bewijst dat deze figuren ten gronde niet thuis horen in onze cultuur, we kunnen er niets mee. Charlie Hebdo is het ultieme bewijs. Het Dionysosfeest aan en op de Seine was een speelse sacralisatie van iets dat we allemaal moeten koesteren: de vrijheid van denken, spreken en uitbeelden. Komt dat uit een ‘woke-agenda’? Ik dacht het niet. A votre santé.

Dionysos

In vino veritas