Het gaat al een tijdje slecht met de Duitse economie. De motor van Europa sputtert en dat is ook voor ons slecht nieuws. Vijf vragen aan Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van Stichting Merito.

De recente informatie over Duitsland is negatief. Moet dat ons zorgen baren?

‘Ja, deze week werd bekend dat de fabrieksbestellingen daalden met 5.8 procent. De toestand van de Duitse industrie blijft slecht met een krimp van 3 procent tegenover vorig jaar. Het Duitse instituut voor economisch onderzoek, het DIW in Berlijn, raamt de krimp voor heel de economie in 2024 op -0,1 procent. De dienstensector houdt nog ietwat stand, maar de vooral de zware, zeer energieafhankelijke industrie ziet alle parameters op rood staan. Een tendens die heel duidelijk is sinds het begin van de oorlog in Oekraïne, waardoor er een einde kwam aan de levering van goedkoop Russisch gas.’

‘Voor volgend jaar rekent het DIW nu op slechts 0,8 procent groei, terwijl ze eerder nog 1,4 procent voorspelden. De werkloosheid is er boven de drempel van 6 procent uitgekomen. De Duitse economie blijft structureel in de problemen zitten en lijkt niet direct oplossingen te vinden voor de aanslepende malaise.’

Eigenlijk zit Duitsland al twee jaar met een stagnatie?

‘Inderdaad. Ze blijven ver onder de trendgroei van voor corona. Het is duidelijk dat de Duitsland met diep structurele problemen zit. De demografie maakt dat de beroepsbevolking nauwelijks groeit. Er lijkt op dat gebied een kantelpunt bereikt met de pensionering van de generatie babyboomers. De massale immigratie sinds 2015 heeft die trend -in elk geval op economisch vlak- niet kunnen keren. Bedrijven die nog wel willen groeien, geraken niet aan geschoold personeel. En opnieuw is er dramatisch nieuws. Deze keer van ZF Friedrichshafen AG, de door de legendarische Ferdinand von Zeppelin opgerichte leverancier van aandrijf- en chassistechnologie voor de auto-industrie. Daar schrappen ze de komende jaren 14.000 jobs.’

Ze hebben enorm geblunderd met de kernuitstap, waardoor een betrouwbare, stabiele en goedkope bron van energie verdween

Volkswagen sluit ook fabrieken in Duitsland. De teloorgang van de roemruchte Duitse auto-industrie blijkt een enorme psychologische schok te zijn voor onze oosterburen. Waar is die aan te wijten?

‘Dat raakt inderdaad aan de ziel van de Duitsers. De impact van een ondoordacht klimaatbeleid is dramatisch en is voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor wat nu gaande is. Eufemistisch zegt men dat Duitsland in de knoei zit met de aanpassingen rond decarbonisatie. Ze hebben natuurlijk enorm geblunderd met de kernuitstap, waardoor een betrouwbare, stabiele en goedkope bron van energie verdween. En die is onmisbaar voor de zware industrie die eigenlijk de onderbouw is van de Duitse economie.’

‘Het gaat dan overigens niet alleen over de auto-industrie. Ook de gekende chemische bedrijven zoals BASF en Bayer lijden daaronder. En het politiek systeem slaagt er maar niet in om die kernuitstap terug te draaien. De energiekost in Duitsland bedreigt de chemische industrie, en daarmee de motor van het Reinlands model, het maatschappelijk model dat West-Duitsland na WOII opbouwde en dat het gevolg was van het Wirtschaftswunder, het economische mirakel van de snelle Duitse wederopstanding.’

Begint het door te dringen? Het rapport van Draghi beklemtoonde de dramatische economische toestand in Europa inzake competitiviteit.

‘Tja, veel te laat en te weinig. Polen, Tsjechië en Letland zeggen dat het rapport van Draghi het oude Europa vertegenwoordigt. Zij zeggen dat de EU helemaal afdrijft richting etatisme, almaar meer overheidsbemoeienis, en dat de superstaat Europa het probleem is en niet de oplossing.’

‘In Duitsland wordt nu het pakket Wachstuminitiative aangekondigd, een groei-initiatief om de economie te versterken en de welvaart veilig te stellen. Daarin zitten plannen om de hoge energieprijzen aan te pakken. Maar ook de overmatige bureaucratisering, met zijn wildgroei aan regels en rechtsonzekerheid. Alleen kan je je vragen stellen bij de doeltreffendheid daarvan. Ons land leert dat dit gemakkelijker gezegd dan gedaan is zolang dezelfde politieke partijen aan de macht blijven.’

De illusie dat men zich enkel kan specialiseren in onderzoek en ontwikkeling terwijl de productie elders gebeurt, is een denkfout

U ziet een grote verantwoordelijkheid van de Duitse politieke klasse voor de economische achteruitgang?

‘Het is genuanceerder dan dat. In een Reinlands model heb je steeds een gedeelde verantwoordelijkheid, waarbij de overheid een grote rol speelt. Het politieke riedeltje dat verkondigt dat de grote Duitse bedrijven volledig verantwoordelijk zijn, getuigt van intellectuele oneerlijkheid en weinig zin voor verantwoordelijkheid.’

‘Het is inderdaad zo dat die bedrijven massaal hebben ingezet op China. Daar hebben ze veel productie-activiteit ondergebracht, om hun graantje mee te pikken van de Chinese groei. Maar de politiek heeft dat altijd toegejuicht en zelfs aangemoedigd. Het idee dat een economie het kan redden met alleen onderzoek en ontwikkeling, terwijl de productiecapaciteit verplaatst wordt naar het buitenland, getuigt van een korte termijnvisie waarin de verleiding van het snelle geld de voornaamste drijfveer is. Zeker met een land als China, dat er om gekend staat om de technologie en know how te stelen, moet je voorzichtig zijn. Als prudente econoom waarschuw ik daar al langer voor.’

‘De illusie dat men zich enkel kan specialiseren in onderzoek en ontwikkeling terwijl de productie elders gebeurt, is een denkfout. Aan de basis daarvan ligt een maatschappelijke ontwikkeling, die de Duitse eigenheid heeft ondermijnd. Daar waar de Duitsers vroeger naam en faam hebben gemaakt met een prudente visie, waarbij schulden werden vermeden en men vooral op de eigen kracht vertrouwde, zijn ze nu terecht gekomen in een eerder Angelsaksisch model, waarbij veel meer beroep wordt gedaan op krediet. Een Duitser zou vroeger nooit geleend hebben om een auto te kopen. Dat deed hij pas wanneer hij daarvoor de nodige middelen had gespaard. Hetzelfde geldt voor de aankoop van een huis. Ook daarvoor werd enkel beperkt geleend, met vooral een groot deel eigen inbreng.’

‘De Duitse maatschappij heeft die typische prudente eigenheid verloren. We zien dat ook op het gebied van monetair beleid. Duitsland betaalde voor de hereniging met het opgeven van de ijzersterke Duitse mark. Maar ze hielden wel de controle over de Europese Centrale Bank, die geschoeid werd op de leest van de Bundesbank. Ondertussen hebben ze die controle laten wegglippen. Het was de bedoeling dat Europa op monetair gebied verduitst zou worden. Maar het omgekeerde is gebeurd.’

‘In Duitsland is niet alleen de economische hardware aan het verdwijnen. Veel ingrijpender -en erger- is de verandering in de maatschappelijke en economische software: de mentaliteit die hun wederopstanding na WOII garandeerde. En het is maar zeer de vraag of ze die evolutie nog kunnen en willen keren.’

DIW

De lamentabele staat van de Duitse economie: hoe is het zover kunnen komen?