Naast de fashion retailer FNG zijn er nog diverse voorbeelden. Een paar jaar geleden bracht de val van de Gentse Optima Bank reeds enkele bestuurders met politieke inslag in verlegenheid.

In alle ondernemingen en verenigingen heb je een leiding (soms in de vorm van een directiecomité bij de grotere) en een Raad van Bestuur die de aandeelhouders vertegenwoordigt. De bestuurders van deze laatste hebben vnl. als taak toezicht uit te oefenen op de dagelijkse leiding, en de strategie op lange termijn uit te stippelen. Vroeger was de taak van een bestuurder meestal een interessante bijverdienste, waar je niet altijd veel voor moest doen.

Maar dit is ondertussen wel serieus veranderd. Bestuurders kunnen aansprakelijk gesteld worden op verschillende gronden: gewone bestuursfout; inbreuk op het wetboek van vennootschappen (W.Venn) en de statuten; onrechtmatig financieel voordeel; onrechtmatige daad; kennelijk grove fout die heeft bijgedragen tot het faillissement; aansprakelijkheid voor fiscale en socialezekerheidsschulden; en ten tenslotte strafrechtelijke aansprakelijkheid. In die gevallen kunnen de bestuurders dus aangesproken worden op hun privé-vermogen.

Nieuw wetboek van vennootschappen en verenigingen (23 maart 2019)

Dit wetboek bracht enkele grote veranderingen met zich mee, samen met de hervorming van het ondernemingsrecht (wet van 15 april 2018). Van de vroegere twaalf ‘Belgische’ basisvormen van vennootschappen blijven er in hoofdzaak slechts vier over: de maatschappij die geen rechtspersoonlijkheid heeft; de BV (besloten vennootschap, vervangt de vroegere BVBA); de NV (naamloze vennootschap) en de CVBA (de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid). Naast deze vennootschappen kunnen nu ook vrije beroepen (bv. dokter, notaris) en verenigingen failliet gaan als gevolg van een uitbreiding van het ondernemersbegrip.

De BV wordt de meest flexibele vennootschapsvorm, en de (minimum volstortte) kapitaalvereiste van 6.200 euro wordt afgeschaft. Dit wordt wel gecompenseerd door andere begeleidende maatregelen, zoals de vereiste van een toereikend aanvangsvermogen, er moet een versterkt financieel plan kunnen worden voorgelegd, en er komen strengere regels inzake de aansprakelijkheid voor bestuurders.

Het nieuwe W.Venn. introduceert in deze context enkele opmerkelijke veranderingen in de art. 2:56 en 2:57. Door de nieuwe vennootschapswet geldt voortaan dezelfde aansprakelijkheidsregeling voor de bestuurders van alle vennootschaps- en verenigingsvormen: dus ook voor vzw’s (vroeger was er voor diverse vennootschapsvormen een ander regime).

Hoofdelijkheid en exoneratie

Het W.Venn stelt dat bestuurders in de toekomst hoofdelijk aansprakelijk zijn voor beleidsfouten, dit in tegenstelling tot de vroegere regeling volgens het principe van de individuele aansprakelijkheid. Het W.Venn. voert dus een vermoeden van hoofdelijkheid in, indien het bestuursorgaan een college vormt. In geval van een schending van de bepalingen van het W.Venn. of de statuten was er voorheen al hoofdelijkheid en dit blijft zo. Ter informatie: bij ‘hoofdelijkheid’ kan de schuldeiser iedere betrokken debiteur (in casu de bestuurder) aanspreken tot volledige betaling van de schuld (in casu de schade). De debiteur/bestuurder die betaald heeft kan vervolgens dan de andere debiteuren/bestuurders aanspreken voor hun deel.

Er wordt wel een zgn. versoepelde ontheffing ingevoerd. Indien een bestuurder bewijst dat hij geen deel heeft gehad aan de bestuursfout en hij zijn medebestuurders hiervan op de hoogte brengt (voorheen was dit de Algemene Vergadering der aandeelhouders), wordt het vermoeden van hoofdelijkheid doorbroken. Maar in tegenstelling tot vroeger geldt er wel een verbod op exoneratie- en vrijwaringsbedingen door de vennootschap in het voordeel van de bestuurders. Dergelijke bedingen doen immers afbreuk aan de preventieve functie van het aansprakelijkheidsrecht: de bestuurder ertoe aanzetten zijn job correct uit te oefenen. Enkel de Algemene Vergadering kan de bestuurders met kennis van alle zaken kwijting verlenen voor de uitoefening van hun mandaat.

Zo’n bestuurdersfout moet uiteraard juridisch vastgesteld worden. En ze moet aantoonbare schade veroorzaakt hebben. Ook dat wordt duidelijker, daar het principe van de ‘marginale toetsing’ nu wettelijk bepaald is. Een rechtbank kan pas een aansprakelijkheid vaststellen, wanneer een bestuurder iets gedaan heeft wat een redelijke bestuurder in dezelfde omstandigheden nooit zou doen.

Aansprakelijkheidsdrempels

Op die bestuurdersaansprakelijkheid zit voortaan ook een cap: een maximumbedrag waarvoor de bestuurder én de hele raad van bestuur aansprakelijk kunnen worden gesteld. Deze grenzen zijn afhankelijk van de gemiddelde omzet (exclusief BTW) en het gemiddelde balanstotaal van de laatste drie boekjaren. De maximale schadevergoedingsbedragen zijn dus gelinkt aan de economische omvang van de vennootschap of vereniging, en dus haar maatschappelijke impact.

Voor de kleinste vennootschappen en vzw’s is de aansprakelijkheid beperkt tot 125.000 euro. Daartegenover geldt een aansprakelijkheidsbeperking tot 12 miljoen euro voor de grootste vennootschappen en vzw’s! De aansprakelijkheidsbeperking geldt voor elk type aansprakelijkheid, zowel intern ten aanzien van de vennootschap als tegenover derden, ongeacht de grondslag van de vordering.

D&O-verzekering

De aansprakelijkheidsbeperking kan per feit ingeroepen worden, ongeacht het aantal eisers of de verschillende kwalificaties waartoe een feit of geheel van feiten aanleiding geeft. Vanzelfsprekend speelt de aansprakelijkheidsbeperking enkel voor handelingen die de bestuurder in zijn hoedanigheid van bestuurder heeft gesteld.

De invoering van dergelijke aansprakelijkheidsbeperking wordt gemotiveerd door te verwijzen naar een betere voorspelbaarheid en verzekerbaarheid van de bestuurdersrisico’s. In België verwacht men nu dat er vaker een D&O-verzekering afgesloten zal worden. Dat is een Directors and Officers liability insurance, die bescherming biedt bij bestuurdersfouten. De aansprakelijkheidsbeperking zou ook een drijfveer kunnen zijn om internationale ondernemingen aan te trekken door deze af te stemmen op de bestuurdersaansprakelijkheid in onze buurlanden. België had immers een strenge regeling. Tenslotte wil men op deze wijze het ongerechtvaardigd verschil wegwerken tussen de onbeperkte aansprakelijkheid van bestuurders en de beperkte aansprakelijkheid van topmanagers, die geen bestuurdersmandaat uitoefenen.

Uitzonderingen op de beperking

Men kan zich niet beroepen op de aansprakelijkheidsbeperking in geval van:

-een lichte fout die eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt. Bijgevolg zal de beperking van de bestuurdersaansprakelijkheid enkel van toepassing zijn op toevallige lichte fouten. Dergelijke fouten leidden in het verleden al zelden tot bestuurdersaansprakelijkheid;

-een zware fout of bedrieglijk opzet of oogmerk om te schaden in hoofde van de persoon die aansprakelijk wordt gesteld;

-een kennelijk grove fout of bij ‘wrongful trading’ (zie verder);

-hoofdelijke aansprakelijkheid met betrekking tot fiscale schulden zoals BTW en bedrijfsvoorheffing;

-de bestuurders aan garantieverplichtingen onderworpen zijn (bijvoorbeeld indien de bestuurder wettelijk moet instaan voor een verbintenis van iemand anders, bv. de volstorting van het kapitaal door een aandeelhouder).

Insolventiewetgeving

De bestuurdersaansprakelijkheid komt meestal aan bod bij het faillissement van de vennootschap. De nieuwe insolventiewet van 11 augustus 2017, die zowel het faillissement als de gerechtelijke reorganisatie behandelt, spreekt dus ook over de bestuurdersaansprakelijkheid. Deze wetgeving is opgenomen in Boek XX van het Wetboek Economisch Recht (WER). Bij faillissement kunnen de bestuurders zo zelfs persoonlijk gehouden zijn om met hun privévermogen in te staan voor het onvoldoende actief, ook al geldt voor de gefailleerde vennootschap het regime van de beperkte aansprakelijkheid (vnl. de BV en NV).

Bestuurders kunnen volgens art.XX.225 WER hoofdelijk aansprakelijk worden verklaard indien door hen begane kennelijke grove fouten hebben bijgedragen tot het faillissement. Als grove fout wordt aanzien iedere vorm van ernstige fiscale fraude (en andere illegale activiteiten) in de zin van art. 5, § 3, van de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld, dat de illegale herkomst van geld en activa definieert zoals bv. drugs- en mensenhandel.

Wrongful trading

Bestuurders kunnen op vordering van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) of de curator persoonlijk en hoofdelijk aansprakelijk gesteld worden voor de nog verschuldigde sociale bijdragen indien zij in de loop van de vijf jaar voorafgaand aan het faillissement reeds betrokken zijn geweest bij minstens twee faillissementen of vereffeningen (art.XX.226 WER).

Daarnaast kunnen de bestuurders van vennootschappen ook aansprakelijk gesteld worden ingeval van wrongful trading, of het ten onrechte verderzetten van een onderneming die praktisch insolvabel is (art.XX.227 WER). Het is de bedoeling om ondernemingen aan te zetten zo snel mogelijk in te grijpen bij moeilijkheden, en dus niet te wachten tot de toestand hopeloos is. Dit gaat in de richting van het Amerikaanse principe ‘Fail fast, fail cheap and fail often’.

D&O-verzekering

FNG brengt bestuurdersaansprakelijkheid in de ‘spotlight’