Naar aanleiding van internationaal toenemend fysiek en verbaal geweld jegens journalisten stelde de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) en de Vlaamse minister van media Benjamin Dalle (CD&V) donderdag de website persveilig.be voor.

Verbaal en fysiek geweld nemen niet enkel internationaal toe. Ook in België vormt het stilaan een probleem. ‘Onafhankelijke media zijn de steunpilaren van de democratie. Zonder veiligheid is er geen persvrijheid’, zei Vlaams mediaminister Dalle. ‘De persvrijheid staat onder druk. Tijdens verschillende meetings met de VVJ, de Franstalige tegenhanger, mijn Franstalige collega en de hoofdredacties, heb ik die persveiligheid besproken.’ Volgens Dalle vergen deze uitdagingen een antwoord op verschillende niveaus. Het resultaat van dat overleg presenteerde Dalle donderdag samen met de VVJ.

Peter R. De Vries

Journalisten zijn wel eens meer het slachtoffer van bedreigingen. Op manifestaties waren journalisten altijd al kwetsbaar, maar nu worden ze steeds vaker rechtstreeks geviseerd. Volgens de minister waren de betogingen tegen het coronabeleid daar een voorbeeld van. Maar hij zag ook extreme gevallen, zoals de moord op de controversiële Nederlandse gerechtsjournalist Peter R. de Vries. Een ander voorbeeld dat de minister gaf, is de polemische columniste van De Morgen Samira Attilah die naast haatberichten via direct messages ook dreigtelefoons ontving.

De polariserende schrijfster wordt door bepaalde mediawatchers wel als een aanstelster en mythomane afgedaan. Zeker na haar op Twitter aangekondigde klachten wegens racisme van de Antwerpse en Gentse politie waar ze slachtoffer van zou geweest zijn. Het neemt niet weg dat in Vlaanderen 15 tot 20 klachten per jaar gedaan werden van geweld tegen journalisten waarvan in 5 gevallen fysiek geweld voor VVJ-secretaris Pol Deltour. De meeste incidenten vliegen onder de radar omdat weinig journalisten meldingen indienen. Uit een enquête onder VVJ-leden bleek echter dat veel journalisten te kennen gaven al met verbaal of fysiek geweld geconfronteerd geweest te zijn.

Undercover

Internationaal is het uiteraard veel erger. Dit jaar stierven al 45 journalisten of persmedewerkers en ruim 500 zitten in de cel. De Vlaamse context is volgens de minister uiteraard anders. De VVJ startte vier jaar geleden een meldpunt en de bedoeling is om zo het probleem in kaart te brengen. Tegelijk is meer aandacht voor het probleem belangrijk. In Europa ziet men een stijging van 41% qua gemelde gevallen tussen 2020 en 2021.

Voor Dalle zijn er drie pijlers: preventie, politie en justitie. Qua preventie en ondersteuning zijn relevante opleidingen belangrijk. Onder andere over de verschillende vormen van intimidatie. ‘Dat is de reden dat Annelies Verlinden (Binnenlandse zaken) betrokken is vanaf het begin. Ook in de basisopleiding van politie-inspecteurs en commissarissen nemen we dit voortaan op. Voor sommige gevoelige onderwerpen komen media bijna undercover.’

Dalle ziet de noodzaak voor een verbetering via justitie. Namelijk via het strafrecht. Dalle wil journalisten toevoegen aan de beschermde beroepen zoals politiediensten, bestuurders van openbaar vervoer enzovoort. In de schoot van de federale regering staat daarom een herziening van de wet gepland die volgens minister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) op de agenda van de ministerraad staat. ‘Dit betekent dat het Parket zeer aanhoudend zal optreden.’ De minister roept elke journalist die het slachtoffer wordt op om dit ook te melden ‘want we weten te weinig’.

Perskaart

Pol Deltour secretaris van de Vlaamse journalistenbond geeft toe dat geen spectaculaire cijfers zijn, maar dat de bond regelmatig signalen krijgt. Vooral online verbaal geweld is een pijnpunt. De reden om daar ruchtbaarheid aan te geven is dat de samenleving zich terdege bewust moet worden van het probleem. ‘Mediakritiek is essentieel’, aldus Deltour, ‘maar het moet beschaafd blijven. Dat loopt soms fout.’

‘Afgelopen week was er een betoging in Brussel tegen de politiek en tegen de media. De kritiek was aan de ene kant dat de journalisten een ‘regimepers’ zijn en aan de andere kant dat ze te ‘anti’ zijn.’ Agressie fnuikt het journalistiek werk. Daarom wil de VVJ wijzen op het nut van de perskaart. Er zijn verschillende perskaarten en verschillende statuten. De brede samenleving, maar ook de ordediensten moeten meer rekening houden met de functie van de perskaart als identificatie van professionele journalisten met een deontologie. De boodschap naar actievoerders en ordediensten is: ‘laat die journalisten hun werk doen’. Het hardhandig aanpakken en dwingen beelden te wissen hoort niet. Noch bij betogers, noch bij ordediensten.

Haatspraak

De raad aan de journalisten in de huidige sfeer is wel om die perskaart niet rond je nek te hangen, maar te zorgen ‘dat je ze bij hebt om je ultiem te kunnen legitimeren’. De oproep aan de mediahuizen is ook om beschermingsmateriaal mee te geven als ze mensen op pad sturen en dat verzekeringen in orde moeten zijn. ‘Dus niet enkel voor vast personeel, maar ook voor freelance journalisten, cameramensen en fotografen.’

Mikken op een hogere strafbaarheid van geweldsdelicten op journalisten is één ding. Een andere piste is de aanpak van haatspraak. De vraag is om dit kordater aan te pakken, maar de remedie zou misschien erger kunnen blijken dan de kwaal. Momenteel is online haatspraak een persmisdrijf. Dat wordt zelden vervolgd omdat het via Assisen moet, tenzij bij racisme of belaging. Of correctionaliseren een oplossing blijkt, valt te bezien. Het is een ‘lastig debat’, want dan kunnen ook alle journalistieke uitingen zelf voorwerp van dagvaarding uitmaken. De commissie justitie in de Kamer van volksvertegenwoordigers heeft haar licht er naar verluidt al op laten schijnen.

Juridische intimidatie

Het zet de deur echter open naar een ander kwalijk fenomeen. Juridische intimidatie van de pers. Beter bekend onder het Engelse acroniem SLAPP (Strategic Lawsuit Against Public Participation). Dergelijke strategische rechtszaken hebben één doel: media of journalisten op enorme kosten jagen zodat ze finaal zwijgen. De zaak van Erik Van der Paal versus Apache is zo’n voorbeeld volgens de juriste van de VVJ Charlotte Michils. Apache kreeg in eerste aanleg, in beroep en deze week ook in cassatie gelijk. Een mechanisme van early dismissal bestaat in België niet. Dus een rechter kan niet besluiten om zo’n zaak direct uit de juridische mallemolen te halen en te seponeren. Gevolg: een mentaal en financieel uitputtend proces.

Op de website persveilig.be is het meldpunt voor verbaal en fysiek geweld tegen journalisten geïntegreerd. Verder staat er een vademecum op. De jaarverslagen van het meldpunt zijn ook te raadplegen op de site.

dreigtelefoons

Verbaal en fysiek geweld tegen journalisten neemt toe