Het verhaal van de partijfinanciering is bekend. Naarmate de traditionele partijen marktaandeel verloren, verhoogden ze de overheidsdotaties. Zo konden ze hun inkomsten op peil houden. Toch was er een vervelend neveneffect : uiterst-rechts werd slapend rijk. De inkomsten van het Vlaams Blok, nadien Vlaams Belang, gingen pijlsnel de hoogte in.

Droogleggingwet uit 2005

Al vanaf halfweg de jaren negentig zochten de traditionele partijen koortsachtig naar een manier om de subsidiekraan naar het Vlaams Blok dicht te draaien. Ten minste, vooral de Franstalige partijen deden dat. De Vlaamse partijen zijn nooit zo tuk geweest op die drooglegging. Ze beseften maar al te goed dat de Vlaamse kiezer dat nooit zou aanvaarden.

Maar de aanhouder wint, en stap voor stap konden de Franstaligen hun wil opdringen. Het duurde tot 2005 voor de droogleggingswetgeving operationeel werd. Ironisch genoeg was dat gelinkt aan de partijfinanciering van de N-VA. Die partij kreeg geen federale dotatie omdat ze geen rechtstreeks verkozen Senator had, enkel één Kamerlid. Dat was ook een aderlating voor kartelpartner CD&V, die de N-VA financieel boven water moest houden. Uiteindelijk stemden de Franstaligen ermee in om de criteria voor de dotatie te versoepelen (één Kamerlid volstond voortaan), in ruil voor het operationeel maken van de droogleggingswet.

Hans Van Themsche

Vanaf dan kon een derde van de leden van de parlementaire Controlecommissie aan de Raad van State vragen om de federale dotatie voor maximaal een jaar in te trekken. Sinds de zesde staatshervorming gaat het om zeven van de zeventien Kamerleden in de commissie. De subsidie wordt opgeschort wanneer een partij ‘door eigen toedoen of door toedoen van haar componenten, lijsten, kandidaten of gekozenen, duidelijk en door middel van verscheidene met elkaar overeenstemmende tekenen, aantoont dat ze vijandig staat tegenover de rechten en vrijheden van de mens.’

Kort na de moordpartij door Hans Van Themsche, op 11 mei 2006, werd die procedure gestart door PS, MR en cdH, maar ook Sp.a-Spirit. Dat leidde tot een lange juridische veldslag, waarbij op vraag van het Vlaams Belang verschillende staatsraden werden gewraakt en er ook prejudiciële vragen werden gesteld aan het Grondwettelijk Hof.

Verzoek verworpen

Uiteindelijk liep de hele zaak op een sisser af. De Raad van State verwierp in 2011 het verzoek van de Controlecommissie, zij het hoofdzakelijk op vormelijke grond. De aangeklaagde feiten moeten zich situeren in de periode van zestig dagen voor de indiening van de klacht, maar dat was meestal niet het geval. Een uitzondering was de veiligheidsmeeting van het Vlaams Belang in Antwerpen, op 11 april 2006. Wat daar werd gezegd door Filip Dewinter en Gerolf Annemans getuigde volgens de Raad van State niet van veel zin voor subtiliteit en nuance, maar kon toch niet worden beschouwd als een duidelijk en doelbewust aanzetten tot de schending van de essentiële beginselen van de democratie.

Vanaf de lokale verkiezingen van 2006 ging het electoraal bergafwaarts met het Vlaams Belang. Het probleem lost zichzelf op, dachten de traditionele partijen toen. Tot de spectaculaire verrijzenis van de partij in 2018 en 2019. Het steekt de ogen uit dat het Vlaams Belang opnieuw veel geld in de schoot geworpen krijgt (jaarlijks 7,9 miljoen Euro). Van de weeromstuit klinkt, alweer vanuit Franstalige hoek, de roep om de partij dat geld af te pakken. Eind november van vorig jaar kondigde PS-Kamerlid Mélissa Hanus aan om een initiatief te nemen in die zin. Wat later kreeg ze hiervoor de volle steun van haar voorzitter Paul Magnette (in Knack van 15 december) : ‘Uiteraard. Geen vrijheid voor de vijanden van de vrijheid.’

Hete aardappel

Maar hoe groot is de kans dat de PS centen kan afpakken van het Vlaams Belang ? De partij heeft drie leden in de Controlecommissie, en moet dus vier medestanders vinden. De Franstalige partijen en PVDA/PTB hebben samen acht leden in de commissie. Ecolo (twee leden) en PVDA/PTB (één lid) zullen de klacht waarschijnlijk steunen, van de MR (twee leden) is dat minder zeker. Maar allicht zullen Vooruit (zoals in 2006) en/of Groen graag mee op de anti-Vlaams Belang kar springen, zodat ze gemakkelijk de zeven stemmen kunnen bereiken.

Daarmee ligt de hete aardappel alweer bij de Raad van State. Ongetwijfeld hebben de tegenstanders van het Vlaams Belang geleerd uit hun fouten en zullen ze dit keer een dossier indienen dat vormelijk helemaal in orde is. In 2011 leek de Raad van State, die zich daarbij inspireerde op het prejudiciële arrest van het Grondwettelijk Hof, de lat voor drooglegging vrij hoog te leggen. Enkel als een partij echt aanzet tot de schending van een beginsel dat essentieel is voor het democratische karakter van het land, dan is het niet ongrondwettig om de dotatie in te trekken, had het Grondwettelijk Hof geoordeeld.

Verglijdende vrijheid van meningsuiting

Maar dat is elf jaar geleden. De indruk bestaat dat er sindsdien een verglijding is gebeurd, waarbij de vrijheid van meningsuiting steeds meer wordt ingeperkt op basis van vage en rekbare bepalingen als ‘aanzetten tot haat’. Onder invloed daarvan zou de Raad van State vandaag strenger kunnen oordelen over het Vlaams Belang dan vijftien jaar geleden. Tussen haakjes : als het Vlaams Belang federaal wordt veroordeeld, dan komt er een nieuwe hete aardappel in het Bureau van het Vlaams Parlement te liggen. Want dat moet vervolgens beslissen of ook de regionale dotatie voor de partij wordt ingetrokken.

De poging tot drooglegging van het Vlaams Belang moet samen worden gezien met een aantal federale wetswijzigingen die in de lucht hangen. Zo pleiten verschillende Vivaldi-partijen ervoor om de uitgaven van partijen voor advertenties op sociale media te plafonneren. Op die manier wil men de communicatiemogelijkheden van de oppositie beperken. Het grootste slachtoffer daarvan zou het Vlaams Belang zijn, dat weinig aan bod komt in de klassieke media. Daarnaast circuleert al een tijd een voorstel om bij de berekening van de partijdotatie minder rekening te houden met het aantal behaalde stemmen. Hiermee viseert men vooral de twee partijen met het grootste aantal stemmen: N-VA en, alweer, Vlaams Belang.

Het kan goed zijn dat de traditionele partijen hiermee vooral in eigen voet schieten. Al die doorzichtige manoeuvres tegen het Vlaams Belang zullen de partij enkel maar populairder maken in Vlaanderen. Dat neemt echter niet weg dat het hier gaat om een verwerpelijke praktijk. De Vivaldi-partijen misbruiken de partijfinanciering om de oppositie stokken in de wielen te steken. Dat Vivaldi al eens geen meerderheid heeft in Vlaanderen maakt dit vanuit democratisch oogpunt des te problematischer.

Droogleggingswet

Paul Magnette wil het Vlaams Belang zijn centen afpakken. Kan dat lukken ?