‘Vooraleer een oordeel over vaccinverplichting te vormen moeten parlementsleden de mogelijke baten realistisch kunnen inschatten, en ook alle nadelen begrijpen’ zegt Tijl De Bie, datawetenschapper aan de Universiteit van Gent.

De Bie toont net aan dat, met wat hij vandaag leert uit de data, een vaccinverplichting niet zal leiden tot significante baten voor de brede bevolking, en voor de ziekenhuizen.

De tweede week hoorzittingen over Covid-vaccinatieverplichting in het federale parlement was net als de eerste uitermate boeiend. In de week dat onder meer Hendrik Vuye, Karin Verelst en Rik Torfs langskwamen, vonden we de uiteenzetting van datawetenschapper Tijl De Bie opmerkelijk (De Bie begint op 1 uur 38 minuten in de hoorzitting, red.).

Eerst de feiten: Tijl De Bie doet een verdienstelijke poging om collectieve en persoonlijke baten die een vaccinatieverplichting met zich meebrengt, in kaart te brengen. Die zijn niet voor iedereen gelijk. Zo zegt De Bie dat vaccinatie voor de meeste mensen duidelijk voordelig is, al is dat persoonlijke voordeel niet voor iedereen even groot. Dat voordeel is het grootst bij ouderen en zwakkeren. Daarmee vinden we echo’s terug van de uiteenzetting die microbioloog Emmanuel André een week eerder in het parlement gaf.

Kleine baten

De Bie argumenteert echter dat bij het beoordelen van de wenselijkheid van een directe verplichting, of een slinkse verplichting genre ‘1,2 of 3G’, de collectieve baten belangrijker zijn dan de persoonlijke baten. En volgens zijn analyse kan een verplichting slechts beperkte collectieve baten opleveren, zelfs in een theoretisch best-case scenario. En in een realistisch scenario zijn de baten nog kleiner, zo redeneert De Bie. Waarom?

‘Eerst en vooral verhinderen deze vaccins geen transmissie. Zelfs in zeer goed gevaccineerde regio’s als Vlaanderen zien we weinig impact van vaccinatie op het terugdringen van besmettingen. Dat is niet alleen in Vlaanderen zo, maar bijvoorbeeld ook in eveneens goed gevaccineerde landen zoals het Verenigd Koninkrijk en Denemarken,’ zegt de datawetenschapper.

Zorg gevrijwaard, maar niet altijd significant

Alleen het argument dat met vaccinatie de zorg gevrijwaard wordt van (over)belasting, is voor De Bie een valabel argument pro collectieve vaccinatie. Maar net daar werpt De Bie enkele interessante bedenkingen op wanneer die vaccinatie verplicht zou zijn. Mocht ten laatste eind december iedereen maximaal gevaccineerd zijn geweest (m.a.w.: 2 dosissen voor alle 5 tot 17-jarigen, en een booster voor alle volwassenen), zo argumenteert de datawetenschapper, dan nog zouden de voorbije twee weken sowieso 76% van de ziekenhuisopnames onvermijdelijk zijn geweest.

Het maximaal vaccineren van alle 5 tot 17-jarigen zou het aantal hospitalisaties maar met 2% hebben doen dalen. Voor de 18 tot 64-jarigen zou dat 7% zijn, en voor de 65-plussers 15%. Met andere woorden: slechts 24% van de COVID-patiënten die in het ziekenhuis beland zijn de voorbije twee weken, zouden niet in het ziekenhuis beland zijn als zij voor die twee weken hun booster hadden gekregen.

Meer baten voor 65+

Voor opnames op intensieve zorgen, zou 33% van de opnames in theorie vermijdbaar zijn geweest, als iedereen maximaal gevaccineerd was geweest. Ook daar is de winst het grootst bij 65-plussers, zelfs al vormt die groep een kleine minderheid binnen de groep mensen die nog niet maximaal gevaccineerd zijn. De Bie komt tot de conclusie dat een vaccinverplichting voor 65-plussers 20 keer meer oplevert dan een vaccinverplichting voor de bevolking van 5 tot 64 jaar, wat betreft het reduceren van het aantal hospitalisaties.

‘Ik voeg hier graag aan toe dat dit een zuiver theoretische oefening is,’ zo verklaart De Bie aan Doorbraak. Deze gegevens zijn namelijk een best-case scenario, wanneer de booster recent is gezet, zonder rekening te houden met de afnemende bescherming van vaccinatie. Ik pleit hiermee ook niet voor verplichte vaccinatie van 65-plussers. Ik toon alleen aan dat hen boosteren in theorie meer winst oplevert voor de ziekenhuisbezetting, dan vaccinatie van de jongere bevolking.’

Nadelen in kaart?

‘Gaan we uit van de echte wereld, dan zou de impact op de zorgbelasting van een vaccinverplichting wel eens veel kleiner kunnen zijn. Met dwangmaatregelen kan je waarschijnlijk wel een bepaald aantal onwilligen een vaccin opdringen, maar een bepaalde groep zal je zelfs met dwang niet overtuigen. Bovendien loopt de vaccinatiecampagne intussen nog steeds verder: dwang is voor sommigen dus overbodig en misschien zelfs contraproductief.

Ik denk dat de politici dus goed moeten begrijpen hoe groot de mogelijke winst is voor ze een verplichting overwegen. Daarnaast stel ik me de vraag of de nadelen wel voldoende in kaart gebracht zijn: maatschappelijke polarisatie, segregatie naar vaccinatiestatus, vertrouwen in overheid, wetenschap, en zorg, de kost van het afdwingen en de strafmaatregelen (boete of sociale uitsluiting) voor de weigeraars, om er maar enkele te noemen. En dan heb ik het nog niet over de juridische obstakels. De vraag is dan: wegen de nadelen van een mogelijke dwangmaatregel wel op tegen de realistisch haalbare winst?’

IFR 1,2%

De Bie wijst er ook op, dat ten tijde van de oorspronkelijke Covidvariant, de sterfte na infectie op 1,2% werd ingeschat in België. Ook toen was de sterfte echter sterk leeftijdsgebonden. Pas vanaf 55 jaar zag de gemiddelde persoon na infectie zijn levensverwachting dalen met een maand. Vanaf 70 jaar met ongeveer 3 maanden, en vanaf 90 jaar met ongeveer 8 maanden. Iemand jonger dan 40 verloor gemiddeld genomen na infectie slechts enkele levensdagen, of minder. De Bie maakt in zijn uiteenzetting de vergelijking met ongevallen. Tot een leeftijd van 40 jaar leiden ongevallen gemiddeld genomen elk jaar tot meer levensverkorting, dan een infectie door Covid ten tijde van de eerste golf.

Dat was zo voor de oorspronkelijke variant. Tijdens de Omicron-golf was in de maand januari de gemiddelde infectiefatiliteit teruggebracht tot, ruw geschat, 40 keer minder. Dat hebben we te danken aan betere behandelingen, een betere populatie-immuniteit, de relatieve mildheid van Omicron, en betere bescherming van ouderen en zwakkeren wanneer de viruscirculatie hoog is.

‘Ik heb de waarheid niet in pacht, en de beslissing rond verplichting komt uiteindelijk het parlement toe. Maar dit is wat cijfermateriaal mij voorlopig doet concluderen. Vaccinatie heeft grote voordelen, maar de collectieve voordelen van een verplichting voor iedereen zijn algemeen genomen misschien niet zo groot als men wel denkt. Tegelijk zijn de mogelijke nadelen talrijk en niet goed begrepen: als datawetenschapper moet ik vaststellen dat daarrond zeer weinig data publiek beschikbaar zijn. Beperk u dus niet tot mijn cijfers, maar laat de resterende onbeantwoorde vragen onderzoeken, vooraleer u een vaccinverplichting, vaccinpassen, of andere dwangmaatregelen overweegt,’ zo luidt De Bies boodschap voor de volksvertegenwoordigers.

dwangmaatregel

Tijl De Bie: ‘Zelfs bij volledige vaccinatie, zijn 76% van de Covid-ziekenhuisopnames onvermijdelijk’