Dat grote adviesbureaus veel geld verdienen aan de Europese Commissie is al decennia geweten. De Europese Rekenkamer begint zich echter vragen te stellen rond die relatie. Tussen 2017 en 2020 spendeerde de commissie 3,7 miljard euro aan consultants, terwijl er toch 32.000 ambtenaren werken. Op haar gekende diplomatische en eufemistische wijze leverde de Europese Rekenkamer dus snoeiharde kritiek.

Elk verslag van de Europese Rekenkamer (ECA) blinkt altijd uit in zeer diplomatische formuleringen. Woorden als corruptie, vriendjespolitiek of smeergeld zullen nooit opduiken. Maar wanneer woorden zoals ‘belangenconflicten’, ‘beter beheer of management’, ‘betere opvolging’ of ‘duidelijke richtlijnen’ een rapport overheersen, dan weet een goede verstaander waarover het handelt. Dan zit er minstens een geurtje aan het behandelde onderwerp.

Het nieuwe rapport dat donderdag 30 juni verscheen, werd al op 22 mei goedgekeurd door het college van auditeurs. Het rapport laat aan duidelijkheid niets te wensen over. In de inleiding somt de Rekenkamer de redenen, de soorten diensten en de rol en verantwoordelijkheden op.

Het gebrek aan duidelijke richtlijnen voor het beroep doen op externe consultants, is de grootste zorg. Vooral het risico voor belangenconflicten en afhankelijkheid van de consultants baart de auditeurs zorgen. Dat klinkt op het eerste zicht onschuldig, maar het signaal dat de auditeurs geven is alles behalve onschuldig te noemen.

Aanbestedingen

Zo stelt de Europese Rekenkamer vast dat de formele regels van de openbare aanbestedingen worden gerespecteerd, maar de risico’s niet terdege worden beheerd. Bij de toegevoegde waarde en ‘value for money’ (prijs/kwaliteit) stellen de auditeurs hardop vragen. De afgelopen jaren besteedde de Europese Commissie steeds meer taken uit. Gaande van studies tot onderzoeken en evaluaties. De interne opvolging en rapportage van al die opdrachten blijft ondermaats volgens de audit.

Het gaat om 45 directoraten-generaal en agentschappen van de Europese Commissie die samen goed waren voor 8.009 contracten. Soms gaan die opdrachten naar universiteiten, maar ook steeds meer naar ngo’s. De Rekenkamer geeft over die opdeling geen opsplitsing. Wat bijzonder jammer is. Het betalen van lobbygroepen om advies te verlenen aan de Europese Commissie kan immers gezien worden als een financiering van ngo’s die verdacht veel op illegale partijfinanciering of lobbycratie begint te lijken.

De ideologische kant van het uitbesteden valt niet te ontkennen. Rond 57% (1.542 miljoen euro) van de waarde van de contracten voor externe adviseurs kwam uit het multiannual financial framework (MFF) hoofding 4 ‘Global Europe’. Deze contracten omvatten diensten voor het verbeteren van de samenwerking met niet-EU-landen. Ook MFF hoofding 1 ‘Smart and Inclusive Growth’ is met 745 miljoen euro (28% van het totaal) zeer omvangrijk.

Het vermoeden bestaat dat dit boemerangopdrachten zijn. Conclusies die op bestelling bevestigen wat de Europese Commissie graag wil bewijzen of bereiken.

McKinsey

De bedragen nemen jaar na jaar toe. In 2017 ging het om 799 miljoen euro en in 2020 was al sprake van 971 miljoen euro. Het rapport suggereert ook dat de Europese Commissie dit doet omdat het goedkoper zou zijn dan experten op te nemen in het eigen personeel. Dat laatste is natuurlijk weinig plausibel tenzij het om éénmalige opdrachten zou gaan.

De kritiek van de Rekenkamer volgt trouwens op verschillende schandalen in lidstaten zoals Frankrijk waar de uitbesteding van allerhande aan het Amerikaanse adviesbureau McKinsey door de pers gelinkt werd aan kwalijke praktijken, vermeende corruptie en luie regeringsleden. De Franse publieke opinie zag de McKinsey-opdrachten als vriendjespolitiek en een falen van de eigen ministeries.

Betreft de Europese Commissie bestaat de kritiek al langer. Critici zien een lucratief biotoop met de vier grootste adviesbureaus: PwC, EY, KPMG en Deloitte. Dit laatste zou ook leiden tot oneerlijke concurrentie omdat bijna een half miljard van de jaarlijkse miljard euro naar de big four gaat.

156 miljoen

De Europese Commissie wist natuurlijk al sedert 22 mei dat dit rapport publiek zou worden. Het is dan ook geen toeval dat de Europese Commissie de dag voor verschijnen de gegevens in haar Financial Transparency System bijwerkte. Daar deelde de Europese Commissie afgelopen woensdag mee dat ze met de big four in 2020 contracten sloot ter waarde van 156 miljoen euro, waarvan 101 miljoen euro was uitgegeven tegen december (de betaling volgt niet noodzakelijk het kalenderjaar). Deloitte was de grootste verdiener met 53 miljoen euro in 2020 en 57 miljoen euro in 2019.

Van de 2.769 consultants waarop de Europese Commissie beroep deed tussen 2017 en 2019 ging zo’n 22 procent naar de tien grootste adviesbureaus (dus 600 miljoen euro op 3,7 miljard euro).

Vooral het Directoraat-Generaal voor nabuurschap en uitbreiding (DG NEAR) speelt een omstreden rol. 41 procent (277 miljoen euro) van alle bedragen gaat naar die top 10. Via dit directoraat-generaal doet de Europese Commissie aan de beruchte normative power doctrine. Dat wil zeggen dat de Europese Commissie met EU-geld buurlanden en kandidaat-lidstaten haar ideologie en regels oplegt. De studies over die landen ondersteunen dat beleid. De controle op die miljarden euro is bijzonder moeilijk.

Sommige afdelingen binnen de Europese Commissie werken zeer nauw samen met een klein aantal onderaannemers die uiteraard resultaten leveren die beantwoorden aan de verwachtingen van die departementen. Het fenomeen kreeg de naam boemerangopdrachten.

Steekproeven

Buiten concurrentievervalsing spelen ook belangenconflicten. De Europese Rekenkamer vindt met haar steekproeven zoals altijd geen voorbeelden, maar waarschuwt wel. Dit laatste is merkwaardig want jaar na jaar stelt de Rekenkamer vast dat de subsidiepotten steeds fraudegevoeliger worden. De praktijk is dat de Rekenkamer een aantal eventuele probleemdossiers doorgeeft aan de fraude-cel van de Europese Commissie OLAF. Die laatste klasseert die selectie vervolgens meestal verticaal. Op 8.009 contracten keek de Rekenkamer maar naar 20 contracten. Niettemin gingen er genoeg alarmbellen af om te waarschuwen voor de risico’s. Op zich toch wel wonderbaarlijk.

Het beroep doen op externe consultants zou volgens de Rekenkamer beter moeten worden verantwoord. Naast duidelijke procedures en richtlijnen over het uitbesteden, zou ook het opvolgen, analyseren en documenteren beter moeten. Dergelijke conclusies wijzen op sterke vermoedens (of zelfs kennis) van een cultuur van belangenconflicten, corruptie of fraude.

Keiharde aanklacht

Hoewel de Europese Commissie conform haar eigen Financial Regulation alle betrokkenen formulieren over belangenconflicten liet ondertekenen, werd daar verder bitter weinig mee gedaan volgens de audit. Bovendien speelt ook het draaideurprobleem (revolving doors) waarbij hoge ambtenaren van de Commissie (al dan niet met verlof-zonder-wedde) overstappen naar adviesbureaus om vervolgens adviesopdrachten te doen. De Europese Ombudsman klaagde dit probleem al meermaals aan op andere vlakken.

De conclusies van de Europese auditeurs vormen een keiharde aanklacht uit eigen schoot. Het rapport legt bloot waar de problemen het ergste lijken, maar man en paard noemen doen de auditeurs niet. Het klinkt als het ware als een waarschuwing voor ingewijden. Een schot voor de boeg van de toplui binnen de Europese Commissie. Een beetje zoals ‘ik weet waar je mee bezig bent’ in de hoop dat na zelfreflectie en schuldbesef de deugnieten hun leven beteren.

ECA

Consultants verdienen miljarden euro’s aan Europese Commissie