Vorige woensdag kleurde VTM mijn dag in herfstige tinten van droefenis. Twee huisgenoten keken naar Een echte job. In dat programma draait een groep van vijf bekende Vlamingen mee op evenveel diensten van het Gents Universitair Ziekenhuis. We zien hen baby’s verversen, suikerwaarden opnemen, samen met de collega’s boterhammen eten, met patiënten op de foto gaan. Ik heb niet echt een uitgesproken mening over dat programma. Een echte job wil respect bijbrengen voor de zorgsector, op zich een nobel streven.

Maar veel meer dan het verplegend personeel zet het uiteindelijk de vijf bv’s in het zonnetje. Of dat nuttig of nodig is moet iedereen voor zichzelf beslissen.

‘Margareta’

Dat Een echte job mij vasthield en bedroefde heeft van doen met een van de patiënten die in het programma figureren: Margret Zerfass, ‘Margareta’ zoals verpleegster-in-spe Laura Tesoro haar noemde. Ik had eerst niet door dat zij het oude vrouwtje was die door het televisiegezicht gewassen moest worden. Tot ik Margret hoorde tegenstribbelen toen haar bekende verpleegster zei dat ze nog zulk mooi haar had.

Ik heb Margret in de voorbije winter twee keer ontmoet. Ik leerde haar kennen in het kader van mijn onderzoek naar de geschiedenis van de joodse familie Esberg, over wie ik in 2019 De asse waait de tuin weer binnen heb geschreven. Hoofdrolspelers in dat verhaal zijn de boeken van Suse Esberg. Suse was de vrouw van Ivan Esberg, een paardenhandelaar uit het Duitse Wolfenbüttel. Ivan en Suse hadden een zoon, Joachim, die ze in 1933 naar Gent stuurden om daar in alle veiligheid verder te studeren.

Een oorlogsgeschiedenis

Eerst even over de Esbergs, dan terug naar Margret. Nadat Suse in 1935 zelfmoord pleegde, kwam ook Ivan Esberg naar Gent, waar Joachim intussen met Germaanse Filologie was begonnen: hij wou leraar worden. Maar aan zijn droom kwam in mei 1940 plots een einde: samen met zijn vader werd hij het land uitgezet. Niet omdat ze joods waren, maar omdat ze Duitsers waren, inwoners van een land waarmee wij in oorlog waren.

Joachim en zijn vader werden met duizenden anderen naar kampen in het zuiden van Frankrijk gebracht. Ivan kon daar ontsnappen, maar Joachim bleef in de handen van degenen aan wie zijn ouders hem in 1933 hadden proberen te onttrekken. Hij overleed in het najaar van 1942 in Auschwitz.

Honderdste verjaardag

Na de oorlog kwam Ivan Esberg terug naar Gent, waar hij hertrouwde en de rest van zijn leven woonde. Hij werd 101, en overleed in 1987. Margret Zerfass was een goede vriendin van Ivan en zijn tweede vrouw. Ik was haar naam in mijn onderzoek tegengekomen, maar een verdere zoektocht naar haar leek me zinloos. In een nieuwsbrief van de Gentse protestantse gemeenschap uit 2012 had ik immers een bericht gezien over de viering van haar honderdste verjaardag. Toen ik mijn onderzoek begon, zes jaar later, was ik ervan uitgegaan dat de vrouw intussen overleden was.

Ten onrechte dus. Door een gelukkig toeval kwam ik erachter dat Margret Zerfass niet alleen nog relatief gezond was, maar ook nog de nodige esprit had behouden. Ze woonde nog altijd in haar eigen appartement, in de buurt van het Sint-Pietersstation, in de wijk waar ook Ivan Esberg lange tijd had gewoond. Ons eerste gesprek duurde uiteindelijk ruim drie uur.

Mooi Nederlands

Het is gek om van iemand van 107 te zeggen dat ze jonger lijkt dan ze in werkelijkheid is. Hoeveel mensen kom je nog tegen die de twee Wereldoorlogen hebben meegemaakt? En toch: ondanks haar rollator kon Margret Zerfass haar ware leeftijd goed verbergen. Ze sprak bovendien een heel mooi Nederlands, maar met een zwaar Duits accent. Ze woonde al lang in België, zei ze. Ze kwam mee met haar ouders. Haar vader – ‘hij was anti-nazi, weet U?’ – werkte als ingenieur in de Tanneries Modernes in Zulte. De familie woonde lang in Deinze.

Margret heeft een leven van dienstbaarheid geleid. Ze was écht bekommerd om andere mensen, niet uit beleefdheid. Oude mensen hebben wel eens de neiging om te praten zonder zich af te vragen of hun toehoorders nog luisteren, maar niet zo Margret. Ze polste tijdens ons gesprek voortdurend naar mijn kennis: ‘Protestants, weet U wat dat is?’ Niet omdat ze wat ze zei zo belangrijk vond, maar omdat ze mij niet wou vervelen…

‘Meneer Esberg’

Margret vertelde me honderduit over Ivan Esberg, die ze steevast ‘Meneer Esberg’ noemde. Na zijn dood had hij haar een mooie kast nagelaten, samen met een collectie boeken die er nog altijd in stonden. Boeken van meneers Esbergs eerste vrouw, zei ze. Ze had er vaak in gelezen, op momenten dat ze bij de oude Ivan op bezoek kwam, en hij een middagdutje deed. De kast stond nu in haar woonkamer. Ik herkende ze meteen. Ik had ze immers al eerder gezien: in een New Yorks archief, in een verzameling foto’s van de familie Esberg.

Margret kende mijn onderzoek. Ze had erover gehoord van vrienden. Ze vond dat de kast en de boeken van Suse Esberg na haar overlijden naar de Gentse Universiteit moesten gaan. Daar bevond zich immers ook de verzameling boeken van Suse Esberg die in mijn boek de hoofdrol spelen. Dat die verzameling niet volledig was, had ik wel vermoed, maar ik had nooit kunnen denken dat er zo snel nog boeken van Suse Esberg zouden opduiken. Ik vond het een ontroerend mooie geste van Margret dat ze de collectie van meneer Esbergs eerste vrouw opnieuw volledig wou maken, maar tegelijk hoopte ik dat de overdracht van de boeken en de kast nog lang op zich zou laten wachten.

Een pilletje van Laura

Het is uiteindelijk allemaal heel snel gegaan. Margret heeft haar 108ste verjaardag nog net meegemaakt, maar in de voorbije zomer is ze dan toch overleden. Niet aan Covid 19, ze was gevallen en raakte op de sukkel.

Dankzij Margret Zerfass staat de boekenkast van Suse Esberg intussen in de Faculteitsbibliotheek Letterkunde van de Gentse Universiteit. Ze is er de herinnering aan de tragische levensgeschiedenis van de Gentse alumnus Joachim Esberg.

Ik kom vaak in de bibliotheek. De kast zal me telkens weer aan Margret doen denken. In Een echte job horen we niets over hoe bijzonder Margret Zerfass was. Over haar leven komen we niets te weten. Dat is op zich geen probleem: het programma gaat ook niet over de patiënten. Het toont Margret bovendien niet meer als de trotse en warme vrouw die ze was en die ik heel kort heb gekend. Woensdag ga ik weer kijken. Misschien zal Margret nog een laatste keer de pilletjes weigeren die Laura Tesoro haar probeert aan te smeren.

Een echte job

Een bijzondere vrouw