Uit zijn vel sprong hij, de Britse eerste minister Boris Johnson, toen Nicola Sturgeon half juli met de idee speelde de grens tussen Schotland en Engeland te sluiten. Corona weet je wel. En de brexit niet minder. Vandaag is het, op wat details na, zo ver. De Schotse links-nationalistische regeringspartij SNP is het ronduit beu dat alle beslissingen tussen de vier ‘naties’ die het Verenigd Koninkrijk vormen, worden opgedrongen door de grootste in Westminster. In de krant The National van 7 januari bevestigt de Schotse minister van Buitenlandse Zaken Michael Russell dat Sturgeon nog voor het einde van deze legislatuur het wetsontwerp zal indienen om een nieuwe volksraadpleging over onafhankelijkheid te houden — ‘indyref2’ — en wanneer dat moet gebeuren onder de nieuwe regering.

Economische leefbaarheid van Schotland

Johnson mag dat hooghartig afdoen en sneren dat een referendum pas rond de helft van deze eeuw mogelijk wordt (‘ze hebben hun kans gehad in 2014’, toen 55% voor het status quo stemde), er is intussen wel wat gebeurd. De afwikkeling van brexit, bijvoorbeeld. Die draaide bijna op een no deal uit. En zelfs in zijn schrale vorm brengt hij de economische leefbaarheid van Schotland danig in het gedrang. Hetzelfde geldt ook voor Noord-Ierland. De slordige aanpak van de pandemie, nog een voorbeeld. Die heeft het koninkrijk opgezadeld met steeds nieuwe besmettingsrecords en al ruim 100.000 doden.

Ten slotte ook de succesvolle aanpak van de SNP, die nu al zeventien keer op een rij in de peilingen een meerderheid krijgt voor afscheiding — het laatste cijfer was 58%. En de verkiezingen staan voor de deur: in mei is het zover. Voor een partij die vijf jaar geleden haar absolute meerderheid verloor, maar met groene steun koppig doorging en bij de algemene verkiezingen voor Westminster in 2019 liefst 48 van de 59 Schotse zetels behaalde, wenkt de toekomst. En die ligt in Europa, niet in Londen.

Een ‘walk in the park’ wordt dat niet voor Holyrood, het Schotse parlement waarvan het ambtsgebouw op een vroeger abdijdomein ligt. Europa — vooral het jakobijnse Spanje — zit erg verveeld met de vraag van Edinburgh om lid te blijven of te worden van de EU. Op Al Jazeera zag Karel Lannoo, voorzitter van de onafhankelijke denktank CEPS (het Europees Centrum voor Beleidsstudies), de kansen voor onafhankelijkheid somber in. Hij betwijfelt of een volksraadpleging onder Schotten alleen wel kan. ‘Eigenlijk moet het héle Verenigd Koninkrijk akkoord gaan met een mogelijke uitstap’, betoogt hij.

Zelfbeschikkingsrecht der volkeren… als het uitkomt

Daar zijn twee vraagtekens bij te plaatsen. Het probleem ligt bij Europa zelf. Eén: de structuur van de Unie steunt op een gebetonneerd dogma. Er wordt uitsluitend onderhandeld tussen natiestaten; de deelstaten zijn verwezen naar een machteloos comité van grootsteden en regio’s. Schotland werpt natuurlijk op dat het een aparte natie is, die in 1707 door hongersnood, bankroet, en militaire druk verplicht werd om samen te gaan met Engeland — de mislukte jakobitische opstanden van 1715 (Rob Roy) en 1745 (The Battle of Coulloden onder Bonnie Prince Charlie) — fnuikten elk politiek en economisch initiatief.

Twee: Europa heeft wel de mond vol van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren. De Unie steunde de rechten van de Palestijnen, de Oeigoeren, de Papoea’s, de Zuid-Soedanezen, de zwarten in Zuid-Afrika. Maar om het smeer likt de kat de kandeleer. Als de eigen winsten in het gedrang komen, trekt de Unie de staart tussen de benen, zoals destijds Katanga, maar nu ook Oost-Turkestan, Taiwan of Hongkong bewijzen. In de eigen zone blijven de oorlogsgrenzen evenwel bevroren, ook al gaat dat tegen democratisch verkozen regeringen in. Om Catalonië, Ierland of Hongarije maar te noemen. Met subsidiariteit wordt nogal zelfzuchtig omgesprongen.

Sturgeon werpt overigens terecht op dat geen enkel district van Schotland voor brexit heeft gestemd (in Noord-Ierland valt de kloof op tussen de drie overwegend protestantse graafschappen, en de drie katholieke). Schotland kreeg dus volgens de Europese logica een ezelsstamp. Het kreeg niet eens de kans om te blijven. Belangrijker nog is dat er geen jurisprudentie bestaat over het uitgangspunt dat Westminster toestemming moet geven voor een volksraadpleging, ‘it’s never been tested in court’.

Steun vanuit onverwachte hoek

Merkwaardig is dat Schotland uitgesproken steun krijgt van twee Europarlementsleden, en niet van de minste. Guy Verhofstadt van het liberale Renew en Philippe Lamberts van Groen/EVA. Al in 2016 stelde de voormalige eerste minister dat ‘als de Schotten weg willen uit het VK en lid willen blijven van de EU, ik geen grote hinderpalen zie’. Na de Britse beslissing om zich terug te trekken twitterde Verhofstadt: ‘Het is een fout om Schotland uit te drijven terwijl het ronduit voor de EU heeft gekozen’.

Lamberts, medevoorzitter van zijn fractie, zei in Express onomwonden ‘ja, als de Schotten willen blijven’. Hij zag ook een wezenlijk verschil met 2014. ‘Toen wilde Schotland uit het VK stappen. Nu gaat het om een keuze tussen een kleine unie en een veel grotere unie’. Lamberts schoof Sturgeon ook naar voren als mogelijke toekomstige Commissievoorzitster — een kans die ze met het doordrijven van een referendum volgens conservatieve bronnen verknald heeft.

Een harde grens

Artikel 49A van het Verdrag van Lissabon (2007) stelt evenwel: ‘5. Indien een lidstaat die zich uit de Unie heeft teruggetrokken, opnieuw om het lidmaatschap verzoekt, is op zijn verzoek de procedure van artikel 49 van toepassing.’ Je moet al een jezuïet zijn om ‘een lidstaat’ dan te veralgemenen tot ‘een lidstaat in zijn geheel’ of ‘een lidstaat in zijn huidige vorm’. Natuurlijk dient Schotland dan wel een aantal administratieve stappen te zetten: ondertekening van het Verdrag van Rome, de tolunie, de interne eenheidsmarkt. En het zou de uitzonderingen (opt-outs) verliezen die Thatcher destijds bedongen had in Maastricht (1992), met name op het gebied van de sociale politiek. De grens met Engeland (of wat nog overblijft van het Verenigd Koninkrijk) wordt dan ook een harde grens.

De ondertekeningen vormen eigenlijk geen probleem voor Edinburgh. Gaswinning, visserij, toerisme, ze hebben alleen maar voordelen voor de eigen schatkist en de investeringen. Dat de grens nu al vrijwel dicht is — alle niet-essentiële reizen zijn verboden, internationale vluchten opgeschort, douanecontroles en bureaucratie nekken de industrie — is een goeie oefening. Ene Donald Trump zal niet door de grenscontrole geraken als hij wil komen golfen op zijn terrein in Turnberry. ‘Golfen noem ik geen essentiële verplaatsing’, noteert Sturgeon laconiek.

Boris Johnson mag zich verwachten aan kiepbakken rotte vis voor zijn ambtswoning. De Schotse vissers rukken zich de haren uit het hoofd. Hun vangsten (langoesten, oesters, sint-jakobsvruchten, kokkels, mosselen) verliezen de hele Europese markt omdat ze niet vers meer kunnen geleverd worden. ‘Een gezondheidsattest alleen al kost vijf uur’, schrijft De Telegraaf. Op de vismarkt van Peterhead verkopen ze met verlies, aan 20%. Dat leidt tot perverse effecten. De vissers trekken naar de Deense wateren. Van daaruit kunnen ze dan ongehinderd over de weg leveren aan de hele Unie.

Het Britse imperium kraakt

Politiek stijgt de spanning met Ierland. Alles draait om een rots die eenzaam haar kop opsteekt in de Atlantische oceaan: de uitgedoofde vulkaan Rockall. Ligt op 300 kilometer ten westen van Soay en St. Kilda, Schotse eilanden, en op 423 km van het Ierse Tory-eiland. De Schotten eisen de visgronden op in een straal van 22 km rond de rots. Territoriale wateren. Helaas bepaalt het zeerecht dat onbewoonbare rotsen (en atollen, zoals in de Chinese Zee) niet gelden als grondgebied. En er mogen dus geen (eigen) economische zones afgemeten worden. Komt bij dat Londen pas in 1955 Rockall heeft aangehecht. En dus eisen Ieren, IJslanders en Denen (vanwege de Faeröereilanden) het recht op vrije doorvaart en op vrije bevissing op. De Ieren willen de Europese Commissie inschakelen voor deze inbreuk op de handelsovereenkomst.

Diezelfde Ieren zien de kans schoon om het eiland te herenigen, nu zelfs de protestanten hun ergernis niet meer kunnen wegsteken. Zij voelen direct de nieuwe grenslijn in de Ierse Zee. De voedselaanvoer stremt, warenhuizen zien hun planken leeg raken. In april wordt dat nog erger, dan loopt de overgangsperiode af. De zoon van dominee Ian Paisley, zelf MP, voelt zich diep beledigd door Johnson, die de problemen afdeed als ‘tandengroeipijn’. Hij eist een verlenging met een vol jaar — overtuig daarmee de EU maar. De intussen grotere katholieke bevolking in de zes graafschappen wil nu openlijk een volksraadpleging over hereniging van het eiland — wat voorzien is in het Goedevrijdagakkoord.

Het Britse imperium kraakt in al zijn voegen. Zelfs Gibraltar neemt afstand. Ook daar wou 96 % van de kiezers in Europa blijven. Een akkoord om de grens met Spanje vier jaar lang open te houden is een doekje voor het bloeden. Zonder Spaanse gastarbeiders (een derde van de bevolking) en zonder toerisme redt die Rots het niet. Gibraltar werd in 1713 voor ‘eeuwig’ afgestaan. De eeuwigheid haalt allicht het einde niet van de 21e eeuw.

eilanden

Scotland, the crave