De Amerikaanse Kamervoorzitter Nancy Pelosi en president Donald Trump: de beste vrienden zullen het wellicht nooit worden. Het progressief icoon van San Francisco en de populistische bulldozer uit New York zouden in een ander leven misschien golf-maatjes zijn geweest, vandaag rollen ze vechtend over straat. Toch zou het wel eens Pelosi kunnen zijn die in januari de ‘eer’ heeft Trump de sleutels van het Witte Huis te overhandigen.

Geen verkiezing

In een eerdere bijdrage ging ik in op de spanning tussen het federale kiescollege (of electoral college) en de opkomende nationale democratie. Het kiescollege is gebaseerd op het idee dat niet het Amerikaanse volk de president kiest, maar wel de verenigde staten (zonder hoofdletters). Iedere staat vaardigt een aantal kiesmannen af gelijk aan de som van het aantal parlementsleden in beide kamers van het Congres uit de relevante staat. Aangezien de Senaat niet op proportionele basis wordt samengesteld – en elke staat twee Senatoren naar D.C. stuurt – geeft dit een electoraal voordeel voor kleinere staten.

Het circus dat de huidige presidentsverkiezing verworden is, wordt evenwel niet opgelegd door de Amerikaanse grondwet. De samenstelling van het kiescollege hoeft niet te gebeuren na directe inspraak door de burgers van de verschillende staten. De federale grondwet bepaalt enkel dat de wetgevende vergaderingen van de verschillende staten de wijze zullen bepalen waarop de kiesmannen van hun staat worden toegewezen. Vele statelijke parlementen deden dit in de begindagen van de Republiek dan ook gewoon zelf. Nu wordt dit doorgaans uitbesteed aan de lokale partijafdelingen van de kandidaat die in de staat de meeste stemmen haalde.

Populistische angel

De Amerikaanse presidentsverkiezing in haar huidige vorm is dus overbodig. Grondwettelijk, dan toch. Dat de 50 staten van de Unie op twee (beperkte) uitzonderingen na kozen voor eenzelfde systeem (winner takes all, directe verkiezing) is dus opmerkelijk.

Indien de statelijke parlementen de aanwijzingsbevoegdheid opnieuw zelf zouden uitoefenen zou het er bijzonder goed uitzien voor de zittende president. Republikeinen controleren immers 30 van de 50 parlementen van de VS. Ervan uitgaande dat Republikeinse en Democratische parlementen kiesmannen aanduiden die op de Republikeinse respectievelijk Democratische presidentskandidaat stemmen, betekent dit dat Trump op 20 januari van volgend jaar voor een tweede keer ingezworen wordt. De voornoemde 30 staten zijn immers goed voor 305 kiesmannen , 35 meer dan nodig voor het presidentschap.

Deze indirecte verkiezingsmethode zou meer dan waarschijnlijk de populistische angel uit de presidentsverkiezing halen. Een rechtstreeks beroep op het volk wordt immers overbodig. Of dit een positieve evolutie zou zijn, dat laten we even in het midden.

Nancy Pelosi

Nu zijn er wel meer manieren waarop de impact van de Amerikaanse kiezers kan worden gereduceerd. Zo kan het gebeuren dat kiesmannen weigeren te kiezen voor de kandidaat die de meeste stemmen haalde in hun staat. In 2016 waren dat er ongewoon veel, maar nog nooit veranderden voldoende kiesmannen hun stem om de uitkomst van de verkiezing te veranderen.

Interessanter is het scenario waarbij geen van beide presidentskandidaten een meerderheid der kiesmannen weet te overtuigen. Dit gebeurde twee maal, de laatste keer in 1824. Zo kunnen de Republikeinse en Democratische kandidaat op verkiezingsavond staten binnenhalen die exact even veel kiesmannen vertegenwoordigen. Trump en Biden zouden dan beiden 269 kiesmannen achter hun naam krijgen, één te weinig voor het presidentschap. In een tweede scenario wint één van beide mannen voldoende staten op verkiezingsavond, maar weigeren tijdens de feitelijke samenkomst van het kiescollege diens kiesmannen een stem op de winnaar uit te brengen, zonder evenwel op de tegenkandidaat te stemmen. In zo’n geval wordt de eindverantwoordelijke voor het verkiezen het Huis van Afgevaardigden van voorzitster Nancy Pelosi. En die ziet, zoals Politico eerder berichtte, de bui al hangen.

Huis-verkiezing

De oppervlakkige volger van de Amerikaanse politiek denkt misschien dat dergelijke uitkomst positief zou zijn voor de Democratische presidentskandidaat. Pelosi’s troepen controleren het Huis immers met een comfortabele meerderheid. De Kamer verandert tijdens een onbesliste presidentsverkiezing evenwel in een mini, ad hoc Senaat. Niet de individuele afgevaardigden brengen hun stem uit voor Biden of Trump, wel de parlementaire delegaties van iedere staat, elk goed voor één stem (ongeacht de grootte van de delegatie).

Zo zou Florida, de belangrijkste swing state, onder de huidige samenstelling van het Huis voor Donald Trump stemmen. De delegatie in het Huis voor Florida bestaat immers uit 14 Republikeinen en 13 Democraten. Indien Joe Biden tijdens de eigenlijke verkiezing alle kiesmannen van de Sunshine State binnenrijft, is het dus bijzonder waarschijnlijk dat Florida in een ‘Huis-verkiezing’ toch naar Trump gaat. En wat gedaan met staten, zoals kantelstaat Pennsylvania, waarvan de parlementaire delegatie bestaat uit even veel Republikeinen als Democraten?

Eén ding staat vast: als Donald Trump Joe Biden onder de 270 kiesmannen weet te houden wordt hij bij deze samenstelling van het Huis opnieuw president. Republikeinen controleren immers 26 van de 50 delegaties.

Ombuigen

Dit verklaart waarom anders obscure Huis-races aan belang winnen. De officiële winnaar van de presidentsverkiezing kennen we immers pas op 6 januari 2021. Dat is enkele dagen na de installatie van het nieuwe Huis van Afgevaardigden (dat eveneens op 3 november vernieuwd wordt). Als dan in het kiescollege geen meerderheid voorhanden is voor één van beide kandidaten zal het nieuw samengestelde Huis de knoop doorhakken. Met andere woorden: Pelosi kan haar delegatie-minderheid nog tijdig ombuigen in een meerderheid.

Lukt haar dat niet, dan zou de Democratische meerderheid moeten toekijken hoe haar vaandeldraagster Donald Trump de sleutels van het Witte Huis overhandigt. Eerlijk is eerlijk: dit scenario van een ‘onbesliste verkiezing’ is weinig waarschijnlijk. Maar in tegenstelling tot de verkiezing van een president zonder militaire dienst of overheidservaring op zijn CV, zou het niet de eerste keer zijn. En als deze electorale uitzondering zich toch voordoet, dan las u er voor het eerst over op Doorbraak.

Election

Wat als niemand wint?

Kiescollege versus democratie in 2020