De Vlaamse Regering trok nog maar eens naar het Grondwettelijk Hof met het verzoek wetgeving van de federale minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) te vernietigen. Alles draait rond de rijkelijk (te) late omzetting in federale wetgeving van de energiemarkt-richtlijn (EMD) van de Europese Unie. Daarbij schond Van der Straeten het Vlaams Energiedecreet om energiegemeenschappen (die investeren in windmolens) te steunen. En en passant bouwde ze de bescherming van de eindgebruiker af.

‘Van der Straeten volhardt in de boosheid. Wat ze moet doen, doet ze niet, en wat ze niet moet doen, doet ze wel. Ze geeft ons geen andere keuze dan naar het Grondwettelijk Hof te stappen’, aldus Zuhal Demir.

Nieuwe wet

De wet verscheen op 26 oktober in het Belgisch Staatsblad als ‘Wet van 23 oktober 2022 tot wijziging van de wet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt en tot omzetting van de Richtlijn (EU) 2019/944 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 betreffende gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor elektriciteit en tot wijziging van Richtlijn 2012/27/EU’.

De ontstaansgeschiedenis van de wet die veel te laat een Europese richtlijn uit 2019 omzet is op zich al een hallucinant verhaal. Een eerste ontwerp kwam vorig jaar in september 2021 meermaals op het Overlegcomité tussen de federale en gewestelijke regeringen. Uiteindelijk kreeg de Vlaamse regering met ruim twee maanden vertraging het advies van Raad van State. Dit advies in november 2021 was zeer kritisch en was negatief. Niettemin keurde de ministerraad de wet met enkel cosmetische aanpassingen goed. De Kamer stemde de wet op 6/10. De wet van 23/10 verscheen op 26/10 in het Staatsblad en dus was een procedure bij het Grondwettelijk Hof maar tot 26 april 2023 mogelijk.

Advies Raad van State naast zich neergelegd

Frederik Dewaele, een jurist-deskundige van het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA), omschreef de aanpak als volgt: ‘Het Overlegcomité had in september 2021 beslist dat het advies van de Raad van State over de EMD-wet aan de gewesten moest worden overgemaakt. De Vlaamse Regering kreeg dit pas in februari 2022. Toen ik het las wist ik waarom Tinne Van der Straeten het niet wilde vrijgeven: pagina na pagina VERNIETIGEND met betrekking tot de ene na de andere bevoegdheidsoverschrijding!’

De Vlaamse regering is furieus omdat Van der Straeten inging tegen een advies van de Raad van State. De federale regering overschreed daarmee haar federale bevoegdheden.

Energiedelen

Niet alleen gaat de nieuwe wet in tegen het Energiedecreet (Vlaams), maar zet de Vlaamse regelgeving rond energiegemeenschappen op losse schroeven. In de nieuwe wet bestaan twee soorten energiegemeenschappen: de EGB en de HEG. (Dit zijn de gewone energiegemeenschap en de hernieuwbare energie-energiegemeenschap.)

Zulke energiegemeenschappen laten toe om energie te delen. Zoals bijvoorbeeld bij Burgercoöperatie Klimaan, in Mechelen, waar ze meer dan 700 zonnepanelen delen met alle gezinnen uit de gemeenschap. Daardoor betalen de gezinnen zelfs minder dan het sociale tarief voor energie. Vanaf januari 2023 kan dit soort energiedelen, dus.

Overschrijding van federale bevoegdheden

De federale EMD-wet behelst een reorganisatie van de elektriciteitsmarkt en de omzetting van de zogenaamde Europese EMD-Richtlijn over energiegemeenschappen en hernieuwbare energie. Maar op minstens zes vlakken komt de wet op het terrein van de Vlaamse Regering. ‘Dat bevestigen juridische adviezen én de Raad van State’ aldus een mededeling van Vlaams minister voor Energie Zuhal Demir (N-VA). ‘Onder meer als het gaat over energiegemeenschappen van burgers, wat Vlaanderen als eerste regio van het land al decretaal geregeld heeft sinds juli 2021. Maar ook rond flexibiliteit, hernieuwbare energieproductie en leveringscontracten overschrijdt Van der Straetens wet de federale bevoegdheden.’

Het verzoekschrift bij het Grondwettelijk Hof bevat zes punten waar de nieuwe federale wet bevoegdheidsoverschrijdend is:

Energiegemeenschappen van burgers
Actieve afnemers
Opzegvergoedingen leveringscontracten
Recht om flexibiliteit te valoriseren
Criterium inzake hernieuwbare energie in het kader van productie- en opslagvergunning
Begrip ‘ondersteunende dienst’ en ‘niet-frequentiegerelateerde ondersteunende dienst’

Volgens Dewaele is de EMD-wet problematisch: ‘De EMD-wet blijft op vijf punten problematisch.’ De federale regels over energiegemeenschappen van burgers, actieve afnemers en technische flexibiliteit in functie van congestiebeheer of redispatching zijn niet beperkt tot transmissienet (Elia), dat federale bevoegdheid is, maar zijn van toepassing op distributienet (Fluvius). En dat is een exclusieve gewestelijke bevoegdheid. De herintroductie van opzegvergoedingen en leveringscontracten voor grote bedrijven is zelfs in strijd met het artikel 4.4.1 van het Energiedecreet. Al deze elementen scheppen een rechtsonzekerheid.

Boosheid

Demir is zeer uitgesproken: ‘Ondanks herhaaldelijk overleg tussen kabinetten, ondanks herhaaldelijke besprekingen op het Overlegcomité en ondanks een zwaar negatief advies van de Raad van State heeft collega Van der Straeten volhard in de boosheid. Het resultaat is een fundamentele bevoegdheidsoverschrijding en rechtsonzekerheid voor de energiemarkt. Ik zou mijn tijd en moeite liever steken in andere zaken, maar ze laat de Vlaamse Regering geen andere keuze dan in beroep gaan. Wat ze moet doen, doet ze niet. Wat ze niet moet doen, doet ze wel. Onbegrijpelijk’.

Dewaele: ‘Het inhoudelijk verschil tussen EGB en HEG is een onderscheid dat uit de Europese richtlijnen (EU) 2018/2001 en (EU) 2019/944 komt en het zijn inderdaad eerder kleine onderscheiden. Leden van HEG zijn natuurlijke personen, lokale overheden of kmo’s waarvan deelname aan de energiegemeenschap niet de belangrijkste commerciële of professionele activiteit vormt en die zich bevinden nabij de hernieuwbare energieprojecten van de HEG. Leden van een EGB zijn beperkt tot natuurlijke personen, lokale overheden of kleine ondernemingen. De activiteiten van de HEG inzake productie van energie, zelfverbruik, de verkoop van energie en energiedelen hebben enkel betrekking op energie uit hernieuwbare energie. Dat is ruimer dan een EGB die beperkt is tot elektriciteit en warmte maar het moet bij een HEG wel zuiver hernieuwbare energie zijn. Niks fossiel.’

Bedrog

De noodrem om naar het Grondwettelijk Hof te stappen wordt stilaan een constante bij het wetgevend werk van Tinne Van der Straeten. Eerder dit jaar vocht de Vlaamse Regering bij het Grondwettelijk Hof de federale opslagwet van Van der Straeten al aan. Die wet voorziet een vergunnings- of meldingsplicht voor de bouw en uitbating van opslagfaciliteiten zoals batterijen. Ook dat is een gewestelijke bevoegdheid. Opnieuw negeerde Van der Straeten na veelvuldig overleg de bevoegdheidsverdeling. Een trend die ze voortzet rond de dossiers van de waterstof- en CO2-netwerken. Daarbij schuwt Van der Straeten geen bedrog. Onlangs nog raakte nog bekend dat Van der Straeten aan de Raad van State beweerde dat over de overwinstbelasting een overleg had plaatsgevonden met de Vlaamse Regering, terwijl dat niet zo was.

De Leuvense hoogleraar energierecht en milieurecht Kurt Deketelaere gruwelde op Twitter: ‘Als federaal zo verder doet zal tegen 2025 al het recente federaal wetgevend werk inzake energie vernietigd zijn door het GWH. Godgeklaagd.’

Investering in offshore windmolens?

Een aantal vragen dringen zich op. Wat is de positie van Fluvius in het verhaal van de distributienetten? Een tweede vraag die zich stelt: waarom wil Tinne Van der Straeten de bescherming van eindgebruiker afbouwen in tegenspraak met Energiedecreet? Misschien ligt het antwoord in het simpele feit dat de hele EMD-wet draait rond de energiegemeenschappen die in offshore windmolens investeren.

EMD

Groen vechtfederalisme bij elke wet uit koker van Tinne Van der Straeten