De Europese Commissie stelde dinsdag in Straatsburg haar plannen in verband met de energiecrisis voor. De meest doortastende maatregel was een aanpassing van de TTF-prijsindexatie, maar die blijkt niet verplicht voor de gas- en stroomleveranciers en gaat bovendien pas in na maart. De hoge voorschotfacturen blijven dus berekend worden op dezelfde manier, met dezelfde exorbitante gasprijzen.

Op zich weken de voorstellen weinig af van de aangekondigde beslissingen op de Energieraad van Praag. Eén opvallend verschil was dat de Europese Commissie de niet-opgenomen bedragen van de cohesiefondsen van 2014 tot 2021 flexibel ter beschikking zal stellen van de lidstaten, om zo de energiekosten van huishoudens en bedrijven te kunnen verzachten. Uit die cohesiefondsen gingen al 17 miljard euro naar het zich losmaken van de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen. Tijdens de coronacrisis maakte de Europese Unie (EU) ook al 37 miljard euro vrij uit de cohesiefondsen.

Eind 2020 moest nog steeds 209 miljard euro uit deze fondsen (45 procent van het totale bedrag) effectief besteed worden. Zo zou België eind 2020 nog maar 49 procent van de toegewezen fondsen hebben ‘geabsorbeerd’. Elke lidstaat kan enkel beroep doen op het haar toegewezen deel van de cohesiefondsen. Voor België staat er dus nog 1,37 miljard euro klaar, dat nu flexibel zou ingezet kunnen worden. Over de condities was de Europese Commissie tijdens de persbriefing niet duidelijk.

Wat besliste de Europese Commissie?

De Commissie vertelde de banden met de LNG-aanbieders te intensifiëren. Naast de Verenigde Staten, Canada, Noorwegen, Azerbeidzjan, Egypte en Israël, startte de Europese Commissie in oktober de EU-Algeria Energy Dialogue opnieuw op. Internationaal versterkte de Commissie de solidariteit met de Energy Community.

De Energy Community zijn Europese niet-EU-landen zoals Oekraïne, Moldavië, Servië en Noord-Macedonië. Volgens Ursula von der Leyen leverde Oekraïne, dat na loskoppeling van het stoomnetwerk van Rusland op twee dagen was aangesloten op het stroomnetwerk van de EU, al stroom tegen betaling. De recente aanvallen op de energie-infrastructuur van Oekraïne zouden daar wel eens verband mee kunnen houden. In principe beloofde de EU om die landen uit de Energy Community te helpen met gas en stroom in geval van nood.

Volgende winters

Wat de Commissie dinsdag vooral deed was de Europese Unie de wettelijke instrumenten geven om gezamenlijk gas in te kopen om de gasvoorraden te vullen, voor de volgende winters wel te verstaan. Dat wil zeggen vanaf 2023-2024. Men moet een gat van zo’n 100 miljard kubieke meter (bcm) gas uit Rusland vinden.

In november 2023 moeten de gasvoorraden weer voor 90% gevuld zijn, en dat zou misschien moeilijker kunnen worden dan het voorbije seizoen. Door de vorming van een EU-gasconsortium, dat via een EU Energy Platform gasleveringscontracten kan afsluiten, zou de EU leveringszekerheid bekomen en voorkomen dat nationale leveranciers tegen elkaar gaan opbieden.

De beschikbaarheid van capaciteit bij LNG-terminals en pijpleidingen is cruciaal. Momenteel zit bijvoorbeeld de LNG-terminal van Fluxys in Zeebrugge tot 2044 volgeboekt. Zelfs de nieuwe LNG-terminal in het Nederlandse Eemshaven en de nauwelijks gebruikte LNG-terminals in Spanje veroorzaken momenteel files op zee waar LNG-tankers rondjes varen om hun vloeibaar gas te kunnen lossen.

De Commissie benadrukte dat het reduceren van niet-essentieel gasverbruik in de lidstaten verplicht zal worden. Lidstaten kunnen wel de beschermde klanten herdefiniëren zodat deze in alle omstandigheden beschermd blijven. Qua solidariteit eist de Europese Commissie dat lidstaten een tandje bijsteken. Vijf jaar na de Security of Supply-verordening bestaan er nog maar zes bilaterale solidariteitsovereenkomsten tussen lidstaten, terwijl de Commissie er veertig mogelijke telde.

Huishoudens

De hoge gasprijzen op de belangrijkste gasbeurs in de EU, de Title Transfer Facility (TTF) in Amsterdam, zijn het gevolg van nooit geziene volatiliteit. Omdat de prijsniveaus in de langetermijncontracten in Noordwest-Europa en bij vele LNG-transacties gekoppeld zijn aan de TTF-prijs, ontsporen de prijzen. De Commissie wil daarom prijsindexen die de ‘echte condities’ van de gasmarkt weerspiegelen. Daarom stelt de Commissie voor om een nieuwe complementaire prijsbenchmark voor LNG op te zetten. Die zou dan een meer accurate basis zijn voor LNG-transacties. Voor huishoudens zet dat niet veel zoden aan de dijk natuurlijk.

Tegen maart moet die benchmark bestaan en de actuele benchmarks voor gasprijzen die vaak op de TTF of op olie gebaseerd zijn kunnen vervangen. Die nieuwe benchmark kan de Commissie wel niet verplichten aan de gasleveranciers om hun prijzen voor voorschotfacturen te berekenen. Bij oude contracten blijven de oude benchmarks sowieso van toepassing. De vraag is dus of de gasleveranciers bereid zullen zijn de woekerwinsten op te geven na maart 2023. De LNG-benchmark zal dus vooral voor de prijszetting van de gasvoorraden van toepassing zijn.

Limiteren

Terwijl de Commissie die prijsbenchmark uitwerkt, wil ze een mechanisme in werking stellen om de prijzen te limiteren via de gasbeurs TTF. Dat zou wel in de formules van de voorschotfacturen kunnen ingrijpen. Dat mechanisme kan dan ‘getriggerd’ worden wanneer nodig. Dit tijdelijke prijscorrectiemechanisme zou een soort ‘prijsplafond’ op transacties via TTF moeten opleveren.

De rol van het Europees Agentschap voor de Samenwerking van Energieregulatoren (ACER) is daarbij cruciaal. Om de ‘intra-day’ volatiliteit te limiteren stelt de Commissie voor om een nieuw tijdelijk ‘intra-day price spike cap mechanism’ in te voeren. Dat moet wel nog uitgewerkt worden.

Prijsplafonds

Samen met de lidstaten zal de Commissie manieren ontwikkelen om de impact van hoge gasprijzen op de elektriciteitsprijzen te beperken. In Spanje en Portugal gebeurde dit al via prijsplafonds, maar de Commissie meldde uitdrukkelijk dat dit gevaarlijk is indien het in de hele Europese Unie wordt ingevoerd. Zo zou een prijsplafond in het ene land kunnen leiden tot meer consumptie van gas, en de gasstromen over de grenzen heen ernstig kunnen verstoren. De Commissie blijft dus categoriek tegen de prijsplafonds zoals de Belgische regering ze graag zou zien.

De Commissie gaat ook verder in haar aanpak om de markten tot zelfregulering aan te zetten. Vooral de liquiditeit in de derivatenhandel op gas en stroomprijs komt daarbij aan bod. Naar aanleiding van een advies van de European Securities and Markets Authorithy (ESMA) neemt de Commissie twee verordeningen aan, die de toegenomen liquiditeitsdruk op niet-financiële marktpartijen moet verlichten. Dit laatste was het gevolg van een stijging van de margevereistes. De clearingdrempel voor niet-financiële marktspelers stijgt tot 4 miljard euro. De soorten borgen die tegenpartijen kunnen inbrengen worden ook uitgebreid.

Het feit dat de Commissie op de TTF niet ingrijpt met dwingende maatregelen zoals het opleggen van een prijsindex of benchmark betekent dat de energiebedrijven vrij spel krijgen om wel of niet in te gaan op de maatregelen. Ook de zelfregulering tegen speculatie geeft aan dat de Commissie vooral ontradend wil werken, maar zeker niet de winstgevendheid (van vaak staatsbedrijven) in gevaar wil brengen.

Energy Community

Hoge voorschotfacturen blijven bestaan dankzij ‘vrijwillige’ prijsindex-aanpassing