Tijdens de presentatie van haar jaarverslag op 12 november waarschuwde de Europese Rekenkamer voor grootschalige fraude met EU-geld vanaf 2021. Vooral de complexe procedures en regels maken dat meer dan de helft van de EU-uitgaven nu reeds een hoog risico qua fraude vertoont. Ook zinspeelde de Rekenkamer in het jaarverslag op fraudemechanismen bij de Europese Investeringsbank (EIB).

Een teken aan de wand

De Europese Rekenkamer (ERK) in Luxemburg is één van de zeven hoofdorganen van de Europese Unie (naast de Europese Raad, de Europese Commissie, het Europees Parlement, het Europees Hof van Justitie en de Europese Centrale Bank). Volgens de Europese verdragen moet de Rekenkamer als extern controleur het financieel beheer van de EU verbeteren en informeren over het gebruik of misbruik van de EU-middelen. Wat dat betreft is de Rekenkamer vergelijkbaar met het Belgische Rekenhof in België of Audit Vlaanderen.

De Rekenkamer staat institutioneel dus zelfs op een hoger trapje dan de aanvullende EU-organen zoals de Europese Ombudsman, de Europese Investeringsbank (EIB), het Comité der Regio’s of het Europees Economisch en Sociaal Comité. De Rekenkamer riep in haar conclusies ook op om bij de EIB controles uit te kunnen voeren inzake de regelmatigheid van haar financieringsactiviteiten die niet onder een specifiek EU-mandaat vallen. Zoiets is een teken aan de wand.

Jaarlijks ritueel op zeer diplomatieke toon

De Rekenkamer publiceert een jaarverslag over haar controles van de bestedingen van het EU-budget. Deze controle vormt de basis van een zogenaamde ‘betrouwbaarheidsverklaring’, die de Rekenkamer moet voorleggen aan het Europees Parlement en de Europese Raad. Het jaarverslag van de Europese Rekenkamer voor 2019 is op zeer diplomatieke toon vernietigend voor de besteding van de EU-begroting. De auditeurs zien een tsunami van fraude en misbruiken opkomen naarmate steeds meer posten in de EU-begroting een hoog risico qua fraude en corruptie krijgen.

De Europese Rekenkamer beschouwt de op rechten gebaseerde betalingen als uitgaven met een lager risico. Dus uitbetalingen aan begunstigden die aan eenvoudige voorwaarden voldoen. Bijvoorbeeld de rechtstreekse steun voor landbouwers, beurzen voor studenten en onderzoekers, en de salarissen en pensioenen van EU-personeel dragen een laag risico.

ERK

Hoog frauderisico subsidies

De uitgaven met een hoog risico bestaan voornamelijk uit de vergoeding door de EU van kosten voor subsidiabele activiteiten. Die uitgaven en hun rechtmatigheid blijken veel moeilijker te controleren. De Europese onderzoeksprojecten hebben een hoog risico op fraude. De vijf meest gedocumenteerde vormen van fraude zijn:

Opgeblazen, dubbele of valse facturen voor goederen en diensten
Spookwerknemers
Smeergeld bij aanbestedingen of het aanwerven van personeel
‘Double-dipping’ middelen innen voor hetzelfde project of deelproject bij meerdere donors of subsidieprogramma’s.
Nep-bedrijven of politieke organisaties die via constructies subsidies proberen te vangen

Een tweede voorbeeld van een hoog risico qua fraude zijn de investeringen in regionale en plattelandsontwikkeling. Een derde grote groep hoge risico’s zijn de ontwikkelingshulpprojecten. Wat de Rekenkamer verontrust is dat in 2019 deze fraudegevoelige uitgavensoorten waren gestegen tot 53,1 % van het gehele EU-budget.

Politieke draaimolen

Elk jaar controleert de Rekenkamer de EU-rekeningen en oordeelt ze ze over twee zaken. Ten eerste of de rekeningen nauwkeurig en betrouwbaar zijn. Ten tweede of de EU-begroting overeenkomstig de regels werd besteed. In 2019 bedroegen de uitgaven van de Europese Unie 159,1 miljard euro. In 2020 zal dit zonder de Britten zelfs 192 miljard euro zijn. Op de top van juli 2020 keurde de Europese Raad een EU-begroting voor 2021-2027 goed die bovendien wordt gecombineerd met een coronaherstelfonds (door de Europese Commissie ‘NextGenerationEU’ gedoopt). De EU-uitgaven gaan dus aanzienlijk stijgen en bijna al die nieuwe uitgaven vallen in de categorie hoog risico.

De voorzitter van de Rekenkamer Klaus-Heiner Lehne (een oud-politicus van de CDU en jurist) gaf in zijn speech een scherpe analyse: ‘Ons afkeurend oordeel over de EU-uitgaven voor het jaar 2019 herinnert eraan dat we duidelijke en eenvoudige regels nodig hebben voor alle EU-financiën — en dat we ook doeltreffende controles nodig hebben om na te gaan hoe het geld wordt besteed en of de beoogde resultaten worden bereikt’. Hij voegde er aan toe: ‘In deze tijden van crisis hebben de Europese Commissie en de lidstaten een enorme verantwoordelijkheid om de financiën van de EU deugdelijk en efficiënt te beheren.’ Lehne is een mannetje van de Duitse kanselier Angela Merkel. De benoeming van auditeurs van de Rekenkamer is de zaak van de regering in elke lidstaat. Het Europees Parlement mag wel stemmen over de 26 leden van de Europese Rekenkamer.

Turteltax

Van deze ‘auditeurs’ beschikken er amper acht over een financiële of economische opleiding. De meeste zijn voormalige politici en dus meestal juristen. Het Belgische lid Annemie Turtelboom is een advocate en politica (Open Vld en ex-CVP). Ze staat vooral bekend door de naar haar vernoemde turteltax waarbij de gewone man via zijn energiefactuur moest opdraaien voor wilde subsidies voor zonnepanelen en hernieuwbare energie aan bedrijven en vermogende particulieren.

Eigenlijk zijn enkel de Ier Tony Murphy als bedrijfsrevisor, de Sloveen Samo Jereb (economist en staatsauditeur), de Tsjech Jan Gregor (econoom en handelsingenieur), de Oostenrijkse politica Helga Berger (auditeur en juriste) en de Fransman François-Roger Cazala (een énarque en auditeur) qua opleiding en ervaring gekwalificeerd voor een zitje in de Rekenkamer. De rest zijn net als Turtelboom politieke benoemingen van o.a. drie ex-Europarlementariërs. Het niveau van ERK-medewerkers daarentegen is zeer hoog.

Laag percentage verhult groter probleem

Op zich kan de Rekenkamer vertellen dat maar 2,7% van de gecontroleerde EU-uitgaven niet had mogen komen uit de EU-begroting. Dit percentage is echter het resultaat van steekproeven. Ofwel kwam de ontvanger van het geld niet in aanmerking als begunstigde, ofwel ging geld naar niet-subsidiabele projecten of uitgaven waarbij de regels voor overheidsopdrachten niet correct werden toegepast. De Rekenkamer gaf voorbeelden. Zo betaalde de EU mee voor een stedelijk voetpad in Portugal, hoewel het werk al achter de rug was toen de vraag om EU-financiering kwam. In een ander geval kreeg een landbouwbedrijf van meer dan 1000 hectare steun voor de bouw van een opslagplaats voor veevoeder, maar bouwde het in plaats daarvan een opslagplaats voor graan. Dit was in strijd met de regels omdat die steun enkel bestaat voor kleinere landbouwbedrijven.

‘In 2019 troffen wij in de 747 door ons gecontroleerde verrichtingen 9 gevallen van vermoedelijke fraude aan’, aldus de Rekenkamer die deze gevallen meldde aan OLAF, het Europees Bureau voor fraudebestrijding. Dat behandelde tussen 2010 en 2019 iets meer dan 2000 dossiers, maar kon wel 7,3 miljard euro terugvorderen. OLAF besloot in vier van de negen gevallen geen verder onderzoek in te stellen. Merkwaardig want de negen dossiers vormden reeds een selectie uit 36 ‘speciale verslagen’ van de Rekenkamer. Op basis van controlewerkzaamheden van de Rekenkamer besloot OLAF tussen 2011 en 2019 in 29 gevallen tot de terugvordering van in totaal 317,7 miljoen euro (op een EU-begroting van circa 150 miljard euro).

ERK

ERK

Foutje

De ‘materiële fouten’ blijven echter uitgaven met een hoogrisicokenmerk. De Rekenkamer schat het ‘foutenpercentage’ in uitgaven met een hoog risico op 4,9 %. Zeer diplomatiek stelde de Rekenkamer: ‘Anders dan in de drie voorgaande jaren concluderen wij dat fouten van diepgaande invloed zijn en daarom geven wij een afkeurend oordeel over de uitgaven.’ De woorden ‘fouten’ en ‘afkeuring’ zijn eufemismen voor fraude en veroordelen of aanklagen.

ERK

Een andere kopzorg bij de Rekenkamer zijn de EU-middelen die naar lidstaten gingen en die in die lidstaten niet werden toegekend en uitbetaald. In jargon spreekt de Rekenkamer dan van ‘absorptie’. De absorptie van de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESI-fondsen die in België hoofdzakelijk naar Wallonië en Limburg gaan) door de lidstaten verloopt steeds trager. Tot eind 2019, het voorlaatste jaar van de huidige zevenjarenbegroting, was minder dan 40 % (184 miljard euro) van de overeengekomen EU-financiering voor de periode 2014-2020 uitbetaald. Sommige lidstaten gebruikten minder dan een derde. In het geval van België bedroeg het absorptiepercentage in 2019 voor geld ter waarde van 1,12 miljard euro maar 39,7%. Het Vlaamse Gewest en het Waals Gewest weten blijkbaar geen blijf met de vetpotten van Europa.

EU-uitgaven

Europese subsidiepotten blijken nogal fraudegevoelig…