De Europese digitale identiteitskluis, of de digitale identiteit van de Europese Unie, kruipt steeds dichterbij. Van de Europese Commissie mogen de lidstaten de implementatie ervan zelf uitwerken. De specificaties voor toekomstige ontwikkelaars van de ervoor benodigde programmatuur zijn onlangs gepubliceerd.

Het idee van deze European Digital Identity (EUDI) –Wallet kwam op 10 februari, met de publicatie van het instrumentarium met gemeenschappelijke standaarden en vereisten, in een volgende fase terecht. Bedrijven hebben gevochten om te mogen meedoen.

Naar elektronisch Europees burgerschap

De lidstaten van de EU zullen de EUDI Wallet of kluisjesapp ontwikkelen in samenwerking met de Europese Commissie. De app moet gemeenschappelijk, interoperabel en gestandaardiseerd zijn voor alle EU-burgers. Hij moet op veilige en praktische wijze toegang geven tot digitale diensten. De burger zou in de app ook zijn rijbewijs, diploma’s en dergelijke kunnen bewaren. Volgens de EU is het de volgende stap richting elektronisch Europees burgerschap.

De specificaties in het instrumentarium voor de EUDI Wallet zullen niet verplicht zijn voor EU-landen. Tenminste, niet tot de lidstaten en het Europees Parlement het wetgevende voorstel over de digitale identiteitskluis aanvaarden.

Ondertussen financiert de Europese Commissie grootschalige proefprojecten binnen het programma Digital Europe. Liefst 50 miljoen euro aan financiering legt de Commissie hiervoor neer. Die projecten moeten het integreren van rijbewijs, telegeneeskunde, betalingen, eigendomstitels en beroepskwalificaties ontwikkelen. De proefprojecten starten in de eerste helft van dit jaar.

Kritiek van Paul De Hert

Een kritische stem die het dossier opvolgt is Paul De Hert, hoogleraar aan de VUB en hoofddocent aan de Tilburg University rond privacy, technologie en strafrecht.

In Nederland en Duitsland ontstond enigszins een controverse rond de invoering van de EUDI. In België en Vlaanderen passeerde alles echter geruisloos. Nochtans zou men na het door velen verfoeide CovidSafeTicket (CST) toch enig debat verwachten. Volgens professor Paul De Hert (VUB) heeft ‘België waarschijnlijk tegen gestemd. Krijgen we een debat daarover in de Kamer? Neen.’

De Hert: ‘Ik vraag me af welke druk er op de lidstaten wordt uitgeoefend. Als Nederland al zegt dat ze anders niet meer meespelen.’ De Nederlandse Tweede Kamer stemde tegen de Europese Digitale Identiteit, maar met een handigheidje ging de minister toch naar Brussel en stemde voor. De Kamer kreeg een briefje op vrijdagavond, terwijl er geen zitting was tot dinsdag. Zo kon de minister maandag voor stemmen zonder instemming van het parlement.

Paul De Hert is momenteel met sabbatsjaar, maar voor Doorbraak vond hij tijd om ruim anderhalf uur in te gaan op de valkuilen die de Europese Digitale Identiteit omgeven.

Monsterverbond EU, de overheid en de industrie

‘De digital wallet en de digital identity zijn een boeiend dossier goed verpakte promotiepraat waarvan alle weerstand afgevlakt is’, zo stak De Hert van wal. ‘De belangen van de overheid, de EU en de industrie vallen samen, maar zijn niet dezelfde. Geen enkele van de drie durft een stap terug te zetten. Het is blijkbaar now or never.’

‘Bedrijven hebben gevochten om in die pilots aanwezig te zijn. De EU probeert dat zo goed mogelijk te sturen, anders doen de lidstaten het zelf en valt de geheime agenda van Europa in het water. De EU denkt altijd technocratisch. Ze zwaaien met grondrechten, maar die worden gebruikt als verkoopsinstrument naar de burger. Hun ware agenda is technocratisch en kosmopolitisch. Dat is niks nieuws.’

‘Overal dezelfde eenheden, enzovoort, heeft ook al voordelen opgeleverd. De beste Europeanen zijn de ambtenaren van de EU. Als je je verplaatst als een EU-ambtenaar is dat goed, maar de gewone burger heeft dat niet nodig. De grote kunst bestaat erin dat verkocht te krijgen aan 90 procent burgers, die dat niet nodig hebben.’

Geheime agenda zoals Chinees sociaalkredietsysteem

‘De geheime agenda van de EU is het beloningssysteem voor de Green Deal. De coronapas was de eerste stap dit is de tweede. Denk daarbij aan een Chinees creditsysteem. Met die wallet komt heel veel data samen waardoor de overheid aan micromanagement kan doen.

De Europese Commissie wil snel gaan omdat ze schrik hebben dat de lidstaten allemaal andere klemtonen zullen leggen. Van belang voor de lidstaten is of ze hun eigen systeem kunnen behouden. Die lidstaten hebben geen geheime agenda. Die denken meer in de trant van: laten we meespelen om te vermijden dat er kosten komen. De belangen van de bedrijven zijn duidelijk: die willen massale digitalisering. Het tracken, het profiel verbeteren, enzovoort. De complete dataficatie is hun natte droom. Het is geen toeval dat banken op alle popfestivals staan en roepen contactloos betalen enzovoort.’

‘De vraag is: “Hoe gaan ze dat pitchen?” Met een waslijst van conveniences. Lekker gemakkelijk. Het succes van de corona-app heeft hun dat geleerd. Gebruiksvriendelijkheid, maar ook privacy. Want jij kan bepalen met wie je deelt. De kluis is van u. Een andere pitch is “reizen”. Dat is een pitch voor door-en-door kosmopolieten.’

Het hoeft toch niet negatief te zijn? De euro was ook super voor reizigers?

‘We hebben nu gezien wat de politieke dimensie is van die euro. Wat doe je met inflatie? Wie beslist er over invoering van digitale euro’s? Het is een fake verhaal. Die convenience. “Het wordt gemakkelijker om digitale identiteit te bewijzen”. Moeten wij dat? Dat gaat gebruikt worden, maar ook tegen u.’

‘Bij landen zoals Duitsland en Nederland was het traditie om niet te werken met unieke identificatie. Ook die landen aanvaarden dat nu, blijkbaar. Heel de hot topic wordt weggedrukt. Nergens in het voorstel is nog een spoor van goede checks and balances… Zoals, bijvoorbeeld, de regel dat de data niet mochten verkochten worden. Nederland heeft dat ingeslikt. Nederland vroeg twee zaken: open source en een verbod op het verhandelen van de data: ze hebben dat niet gekregen.’

‘Als we niet weten wat de digitale basisset is, gaan er veel meer gegevens dan gewenst naar bijvoorbeeld een hoteleigenaar waar je met je digitale identiteit boekt. In dat privacy-debat speelt ook dat “anders de Amerikanen het doen met Apple Wallet, Google Wallet, enzovoort.” Maar dat is wel allemaal vrijwillig, terwijl dit Europees systeem bijna niet te mijden is. De vrijwilligheid is een verkoopspitch. In 2030 zal 80 procent van de bevolking zo’n wallet hebben volgens de Commissie. Bij Ursula von der Leyen is alles zo “in 2030”. Dat zal nogal een knal geven.’

Vrijwilligheid is relatief door gebruiksgemak

‘We hebben tijdens covid kunnen zien hoe het werkt. Vaccinatie was ook vrijwillig. In praktijk stond er geen enkele rem op. Door die ervaring weten we dat mensen die diensten verkopen nieuwsgierig gaan zijn naar gegevens — bijvoorbeeld ongevaccineerden weren, enzovoort. De kern van de zaak is echter de verlaging van de drempel om iets te moeten tonen. Daar zit het grootste privacy-aspect. Door conveniency. Gebruiksgemak. De impact van technologie is groot. Dat wordt door de Commissie niet gezien. Nochtans gooit ze olie op het vuur door in haar mededelingen te zeggen dat het ook gebruikt kan worden voor vaccinatie of CO2-krediet.’

‘Wat heb ik aan controle op mijn gegevens als ik machteloos ben en beperkt ben tot jaknikken? Als je een vliegtuig wil nemen dan haal je zo’n digital wallet. Vrijwilligheid nul!’

‘Wat we gezien hebben met de pandemie is dat er geen behoefte is aan officieel beleid: met informeel beleid kan je heel ver gaan. Heel het dossier valt op een heel slecht moment. Mensen zijn hun job kwijt omdat ze zich niet lieten vaccineren. Kinderen zijn uit school gegooid op basis van een vaccin. Dat waren zeer nare ervaringen met officieuze agenda’s. Dat digitale systeem opgeteld met coronacertificaten zijn een opstapje naar een Chinees beloningssysteem. Een opdeling in goede en slechte burgers. “Gij moogt niet meer rijden want uw CO2-krediet is op…”’

‘Als je die digital wallet creëert én je maakt dat een instrument van alle mogelijke gegevens, dan kan je aan micromanagement doen zoals de Chinezen. Zelfs zonder overal camera’s op te hangen met gezichtsherkenning.’

Zitten we er al niet beetje? Met ITSME kan je ook overal inloggen. Het is gebruiksvriendelijk, dus slaat het aan.

‘Een andere terechte vraag is: “Wie kan een certificaat terugtrekken op afstand?” De digitale identiteit is belangrijker dan uw smoel. Dan komt er van vrijwilligheid niks in huis. Mijn kritiek is niet dat alle digitalisering fout is. Mijn kritiek is dat een deel van de bevolking die niet wil.’

‘Onze infrastructuur van de privacy trekt op geen kloten. Ik vind het niet erg om in districtshuis in Antwerpen papieren af te drukken die ik nodig heb. Als je die in de app laadt, dan verlaag je de drempel om ze te delen. Daar heb ik een probleem mee. Vroeger was ik voor digitale kluisjes. Dat klonk goed. De gegevens zijn eigenlijk van u. Nu zie ik dynamieken die gevaarlijk zijn. Ik vind dat de Commissie heel die kosmopolitische agenda anders moet bekijken. Ik ben gecharmeerd door het gebrek aan efficiëntie van bureaucratieën. In een hamburgerrestaurant moet het fast gaan. Bij de overheid mag je die fast niet hebben. De beste privacybescherming is inconvenience, of ongemak.’

‘Als Europa zo’n instrument ontwikkelt dan gaat België dat veel slechter doen. Zo zijn ze bij ons CST voor nieuwe doelen beginnen gebruiken. In Nederland was dat veel meer afgeschermd. Het is van belang om te weten waar de valkuilen zitten. De grootste valkuil is het drempel verlagen. Een goed privacy-beleid werpt drempels op.’

Geloofwaardigheid

De Hert raakte ook een geloofwaardigheidsaspect aan van de Europese Commissie:

‘De Commissie legt ook nooit uit in welke mate hun agenda verschilt van het World Economic Forum (WEF) en het bedrijfsleven.’

‘Ik merk dat framing werkt. Als je bij de bank met cash afkomt, ben je bijna automatisch een soort crimineel. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in Nederland bracht een WRR-rapport uit over cybersecurity en die raadden aan dat iedere particulier beter tot 2.000 euro cash in huis heeft voor het geval dat. Alles past in de framing dat anonimiteit slecht is. Er bestaat geen recht op anonimiteit. Ik vind daarom het werk van European Digital Rights (EDRi) vrij zwak. Ze zitten op typisch linkse thema’s tegen big tech, maar op privacy zijn ze zwak.’

‘De hele privacy-beweging is verdeeld uit de coronapandemie gekomen. Waarom is er geen discussie in België omdat de privacy-infrastructuur niet zo goed is? We hebben zelfs een unique identifier (rijksregisternummer, nvdr). Merk op dat EDRi, de Liga van de Rechten van de Mens en andere waakhonden niet reageren.’

Het is toch vooral de taak van Kamerleden en Europarlementariërs om tegengas te geven?

‘Het is een discours waar onze politici niet tegenop kunnen. De EU ramt u kapot met concepten zoals interoperabiliteit. Eigenlijk moet je zeggen: “Neen. Een concept dat goed is om te kunnen kosmopolieten is niet goed voor in uw land.” Dit Europa is er voor bepaalde burgers. Je moet dat naar waarde schatten. Het zijn verkoopargumenten. Wat resoneert goed bij de kosmopolitische elite? Had je die groep niet anders kunnen bedienen? Het kosmopolitisch verhaal heeft zijn merites, maar je moet het blijven onderzoeken.’

‘Ik poneer de stelling dat Europa moet vertragen. Die digitale agenda is te ambitieus. Onze samenleving is te gesegregeerd. Er is groot wantrouwen gegroeid bij een deel van de bevolking. Niemand wil dat. “Want het CST was toch een groot succes”. Mijn aanbeveling is zeker om te vertragen.’

EUDI

Federale regering en parlement laten Europese digitale identiteit geruisloos passeren