De sofa van Erdogan is een incident. De rol van een ‘Europese president’ is een diepgaand debat waard. Moet de EU de federalistische toer op, of moet het een samenwerking van landen blijven? En weet u wie welke positie inneemt in dat debat in Vlaanderen?

Ongekozen leiders

Charles Michel is de risee van Europa, een vijg zeg maar. De vraag is maar wat we van de man mogen of moeten verwachten. Laat ons eerlijk zijn, Michel is de voorzitter van de Europese Raad geworden omdat hij ongevaarlijk is voor de echte machthebbers in die Raad. Als troostprijs mag je jezelf dan ‘president’ noemen. Je doet dan alsof je meespeelt in de Champions League met andere presidenten van grote landen. Niet dus. De voorzitter coördineert de agenda en is een soort protocolmeester-voorzitter. Hij mag het hamertje vasthouden.

Iemand met een uitgesproken profiel en een duidelijk programma, wordt geen voorzitter van de Raad. Dat is de vergadering van de regeringsleiders van de EU. Die hebben daar elke hun eigen programma en belangen. Ze willen geen voorzitter die in de weg staat. Frankrijk wil dat niet, Duitsland niet en de Visegradlanden evenmin. Dan kom je uit bij een kleurloos politicus, Herman Van Rompuy, Donald Tusk of Charles Michel.

Groeien in de functie

De enige opdracht van die voorzitter is zorgen dat de Raad tot beslissingen kan komen. Maar het probleem met dergelijke politici is dat ze in dergelijke functies boven zich uit willen stijgen. En daar maar zelden zonder brokken te maken in slagen. En brokken waren er al. Zo reed Michel zich in 2020 grandioos vast in het opstellen van de meerjarenbegroting van de EU. In zijn eigen versie heeft hij dat magistraal opgelost. In een andere lezing van de feiten hebben Merkel, Macron en de druk van de dreigende pandemie de deal doorgedrukt. Michel kon het niet.

Ook de volumewinst die de EU zou boeken in het bestellen van de coronavaccins is door von der Leyen en Michel vakkundig de nek omgewrongen. De Europese samenwerking zou Europa een voorsprong geven. Maar de miljoenen vaccins die in de EU gemaakt worden, zijn vooral bestemd voor de uitvoer. Proberen de slimste te zijn en pingelen op de prijs met vage contracten getuigt niet van grote kwaliteiten. Om dan de zaak enkel erger te maken met een exportban die langdurige goede internationale relaties onder druk zet.

Eurotaboe

In de Belgische politiek kom je daarmee weg. Daar is kritiek op het Europese project zo goed als een taboe. Maar ondertussen bestellen verschillende Europese landen apart het Russische vaccin. Al dan niet met een deal om het zelf te produceren. Wat de EU doet, verprutst het beter.

Nu komt daar de houding van Michel in Turkije met ‘sofagate’ bij. Maar verder dan sofagate leidt de vraag of het anders moet of kan. Willen we echt een Europese president? Al dan niet rechtstreeks verkozen? Het is dé droom van de Europese federalisten. De rol van de staten doen verdampen en de EU opwaarderen als hét politieke bestuursniveau. Weg met de Raad en de pseudopresident. Een echte president en een echte parlementair regime met regering en meerderheden. Een meerderheid van de europarlementsleden loopt daar heel erg warm voor. Een groot deel doet zelfs dagelijks alsof dat al het geval is.

Kruispunt Michel

Zo botsen in de figuur van Charles Michel en de kritiek op zijn houding in sofagate twee opvattingen over de EU. Voor de eurofederalisten is Michel niet genoeg president. Voor wie de EU ziet als samenwerking van landen is hij al te veel president.

Het gevolg is dat de EU een soort België in het groot wordt. Ze hoppen van compromis naar compromis. We zullen klimaatneutraal zijn met de EU, maar Polen krijgt een uitzondering. We hebben een gezamenlijk migratiebeleid, met opt-out voor Denemarken. We spreiden asielzoekers, onder de landen die dat ook doen. In een dergelijke organisatie kan wie het minst tegenstanders heeft, hogerop. Zo krijg je figuren zonder visie, maar met de ambitie om het gezicht van de EU te zijn én meer. Boksers die boven hun gewicht boksen.

Toekomstvisie

Meer dan de sofa van Erdogan is het gebrek aan gemeenschappelijke toekomstvisie op de EU hét probleem. Het manke leiderschap is daar een uitvloeisel van. In de EU wordt vol gas gegeven, maar af en toe wordt de handrem opgetrokken. Een recept voor ongelukken. Zoals met de euro en Griekenland. Een monetaire unie, zonder gemeenschappelijk financieel beleid, wie bedenkt dat? Wel, de voluntaristen die geremd worden in een compromis.

Hoe meer bevoegdheden er worden afgestaan, hoe nijpender het probleem wordt. Het wordt moeilijker het fundamenteel debat te ontwijken. Zeker omdat de tegenstellingen groeien. Zeker omdat sluipende besluitvorming altijd dreigt.

Spelverandering

Nu Fidesz uit de EVP is gestapt/gezet, is er een hergroepering mogelijk van rechtse eurokritische partijen. Een blok dat electoraal in de lift lijkt te zitten. Voorlopig slagen ze er af en toe in door te dringen tot de Raad van regeringsleiders. Maar wat als hun aandeel daar groter wordt? Wat als ze ook groeien als fractie in het Europees Parlement?

Dan wordt ‘meer Europa’ als antwoord op elk maatschappelijk probleem aangevallen in de tempel van dat geloof. Want wie in het Europees Parlement terecht komt schijnt na een tijd automatisch te vinden dat de enige oplossing in ‘meer Europa’ ligt. Maar is er ook een weg terug?

Debat

De sofa van Erdogan is een incident. De richting waarin de EU moet evolueren is een grondig tegensprekelijk maatschappelijk debat waard. In Vlaanderen, in België en in Europa. Eentje met voor- en tegenstanders. Dat is tot nu toe te weinig, of amper gevoerd. In tegenstelling tot in Nederland bijvoorbeeld.

Voor de volledigheid van het debat wordt het dan ook tijd voor echt kritische persaandacht voor het Europese niveau. Nu speelt de pers de rol van kritische begeleiding. In ons land toch. Of weet u wat onze Europese Parlementsleden precies verkondigen of stemmen?

Europees federalisme

Is een slappe Michel een goede zaak?