Belgen starten drie keer zoveel processen als andere Europeanen. Ons land telt dan ook heel wat meer advocaten dan de buurlanden. Peter Callens van de Orde van Vlaamse Balies ziet een verband.

‘In België worden veel meer burgerlijke rechtszaken opgestart dan in de buurlanden’, stelt Peter Callens, voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies, vast. ‘Dat komt omdat er hier verhoudingsgewijs veel meer advocaten zijn.’

Callens baseert zich op het evaluatierapport van de Europese Commissie voor de efficiëntie van de Justitie (CEPEJ) van de Raad van Europa. Elke twee jaar licht de commissie de magistratuur, de advocatuur en de werking van justitie door van de 46 lidstaten van de Raad van Europa.

Meer nieuwe rechtszaken

Het aantal nieuwe civiele rechtszaken liep in België in 2022 op tot 5,72 per 100 inwoners. Dat is merkelijk hoger dan in Frankrijk (1,98 nieuwe rechtszaken per 100 inwoners), Duitsland (1,19), Luxemburg (1,03) of Nederland (0,73 volgens de laatste telling in 2020). De Europese mediaan is 2. ‘Verbijsterend’, reageert Callens. ‘Belgen stappen veel sneller naar de rechtbank. Het heeft er volgens mij mee te maken dat wij hier veel meer advocaten hebben.’

Volgens het rapport telt ons land 165 advocaten per 100.000 inwoners, tegen 102 in Nederland en 106 in Frankrijk. ‘België heeft de helft meer advocaten’, concludeert Callens. ‘En die moeten allemaal aan de bak komen. Bovendien dalen de tarieven. De concurrentie is erg groot. Wij starten in ons land ook voor veel kleinere bedragen een rechtszaak op. De gerechtskosten hier liggen trouwens veel lager dan in de meeste andere landen.’

Niet dat een proces altijd de beste weg is. Integendeel, zelfs. Callens: ‘Het is voor de cliënt vaak sneller, goedkoper en efficiënter om te bemiddelen in een dossier dan te procederen. Hij is dus gediend met alternatieve geschillenbeslechting. Een tevreden cliënt zal ook sneller terugkeren naar die advocaat. Je moet de vraag durven stellen of al die processen wel nodig zijn.’

Vergelijkbaar budget

De grote toestroom aan dossiers wordt niet opgevangen door een groter budget voor Justitie. Het rapport berekent voor België een justitiebegroting van 102,50 euro per inwoner, of 0,22 procent van het bbp. Ter vergelijking: Frankrijk heeft een justitiebegroting van 77,2 euro per inwoner (0,20 procent van het bbp) of een kwart minder. Dat budget is dan weer heel wat hoger Duitsland (136,10 euro per capita of 0,30 procent van het bbp) en Nederland (138,8 euro of 0,26 van het bbp).

Ons land heeft evenmin veel meer beroepsrechters om die toevloed aan dossiers te behandelen. Volgens het CEPEJ-rapport telt België 14,4 beroepsrechters per 100.000 inwoners. Nederland heeft er 15, Frankrijk 11,3, Duitsland 24,7, Zwitserland 15, Italië 12,2 en Spanje 11,9. ‘Ons land bindt zich dus in de middenmoot van de landen wat de justitiebegroting en het aantal rechters betreft’, concludeert Callens. ‘We zijn dus echt geen rampgebied bij de toebedeling van de middelen aan Justitie.’

Een werklastmeting bij Belgische magistraten door het College van Hoven en Rechtbanken en de consultancygroep Capgemini lijkt de wanverhouding tussen de input van dossiers en de behandeling te bevestigen. Belgische rechters zouden volgens die berekening 53 uur per week werken. Volgens het college zijn er veel meer rechters nodig dan het wettelijke maximum van 1.632 magistraten. Er zouden 700 extra rechters moeten worden gerekruteerd om alle zaken aan een normaal tempo af te handelen zonder dat ze overuren moeten maken (43 procent meer), luidt de stelling.

Achterstand varieert

Deze situatie leidt soms tot een serieuze achterstand. ‘Een acuut probleem’, noemt Callens de doorlooptijd van Belgische gerechtsprocedures (waarover het rapport zwijgt, bij gebrek aan kennisgeving door de Belgische verslaggevers). ‘Ik denk niet dat de gerechtelijke achterstand moet worden weggewerkt door honderden nieuwe magistraten. Die varieert trouwens sterk. Commerciële geschillen in Antwerpen worden vlot behandeld, terwijl de situatie voor het hof van beroep in Brussel bijvoorbeeld problematisch is. Ook op sommige familierechtbanken loopt het soms spaak.’

Volgens Callens ontstaat de achterstand sporadisch door bijvoorbeeld ziekte of een tijdelijke situatie. ‘Justitie kan niet snel reageren door tijdelijk een magistraat te benoemen. De achterstand zou grotendeels kunnen worden opgevangen door een efficiënter HR-beleid. Het zou ook al helpen als Justitie de toegewezen magistraten effectief zou werven, want het departement vertoont uitstelgedrag voor benoemingen bij gebrek aan middelen.’

Deze situatie kan vanaf januari 2025 nog urgenter worden, omdat magistraten dan een sociaal statuut hebben. Ze kunnen dan zwangerschapsverlof opnemen of deeltijds te werken. ‘Ik ben tevreden dat de rechters eindelijk een volwaardig statuut krijgen’, zegt Callens. ‘Tijdelijke personeelsproblemen zouden kunnen worden opgevangen door per rechtbank geen wettelijke toewijzing van individuen te voorzien, maar wel fulltime equivalent-medewerkers, zoals in de privésector.’

Europese Commissie voor de efficiëntie van de Justitie

Te veel advocaten, dus te veel processen