Het was een aan- en afrijden van limousines gisteren, in de nauwe straatjes rondom de Praagse burcht. Op de top van de Europese staats- en regeringsleiders schoven voor het eerst ook de leiders van 17 Europese landen aan die géén deel uitmaken van de EU. Of deze allereerste vergadering van de Europese Politieke Gemeenschap veel meer wordt dan een symbolische middelvinger richting Rusland zal de toekomst moeten uitwijzen.

Van Noorwegen over Armenië en Zwitserland tot Moldavië en – jawel – het Verenigd Koninkrijk: het was een bont gezelschap dat gisteren uitgenodigd was op de herfsttop van de 27 EU-lidstaten in Praag. Naast een aantal kandidaat-leden – ook de Oekraïense president Zelenski belde in via een videoverbinding – tekenden dus ook een aantal landen present die het vandaag niet bepaald goed met elkaar kunnen vinden. Onder meer Armenië en Azerbeidzjan, twee gezworen aartsvijanden die opnieuw op voet van oorlog staan. Ook de Turkse president Erdogan, een sleutelfiguur in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, was van de partij. Rusland en Wit-Rusland waren, niet geheel verrassend, niét uitgenodigd.

Hamvraag is uiteraard: wat is het nut van nog maar eens een extra Europees samenwerkingsverband, in de wetenschap dat het gros van de aanwezige landen in Praag ook al deel uitmaakt van pakweg de Raad van Europa of de Organisatie voor Veiligheid in Europa (OVSE)? En in welke mate kan zo’n eerder informele nieuwe politieke hoogmis dan ook bindende beslissingen nemen? Het antwoord op beide vragen is behoorlijk genuanceerd: op korte termijn is die meerwaarde eerder verwaarloosbaar en symbolisch.

Bindende beslissingen lagen in Praag al helemaal niet op tafel, en worden – naarmate het gezelschap groter en diverser wordt – zelfs alleen maar lastiger. Tegelijk is de vergadering wel een nieuw signaal aan Rusland dat het echt helemaal alleen staat in Europa en zullen in de marge van deze brede top wellicht wel een aantal andere smeulende vuurtjes in de kiem kunnen worden gesmoord. Binnen én buiten de EU.

Groeiende interne verdeeldheid

Enkele dagen geleden publiceerden de Franse en Italiaanse Europese commissarissen Thierry Breton (met de zwaarwegende portefeuille Interne Markt) en Paolo Gentiloni (verantwoordelijk voor Economie) samen een opvallende open brief in de Franse economische krant Les Echos. De démarche volgde op de verrassende aankondiging van de Duitse kanselier Scholz vorige vrijdag dat Duitsland 200 miljard euro zou uittrekken om Duitse bedrijven te compenseren voor de gigantische stijging van de gasprijzen. ‘Hoezo, tweehonderd miljard euro voor Duitse bedrijven?’, viel Thierry Breton net niet van zijn stoel.

Met die beslissing speelde Duitsland immers niet enkel opnieuw nadrukkelijk cavalier seul, het is ook een regelrechte aanfluiting van de Europese concurrentieregels. En dus stelden Breton en Gentiloni in hun vrije tribune prompt een alternatief voor: de oprichting van een gemeenschappelijk Europees fonds om het Europese bedrijfsleven collectief te ondersteunen. De Duitse aankondiging én de prompte reactie vanuit de Europese Commissie legden nog maar eens de groeiende interne verdeeldheid binnen Europa over de aanpak van deze energiecrisis bloot.

De Duitsers, alweer zij, staan ook al wekenlang op de rem voor de instelling van een Europees prijzenplafond op de gasprijzen. Vooral in Italië en Frankrijk – niet toevallig twee andere zwaargewichten binnen de EU – begint het Duitse egoïsme danig op de zenuwen te werken. Frankrijk en Italië, maar dit geldt net zo goed voor het gros van de andere EU-leden, beschikken immers niet over de financiële middelen die Duitsland wél heeft, en zij sturen dus nadrukkelijk aan op meer Europese solidariteit. Dat twee Europese Commissarissen nu samen in de pen kruipen en daarbij hun – Duitse – commissievoorzitter fluks in snelheid nemen, illustreert ook de groeiende onvrede binnen de Commissie over de lauwe aanpak van Ursula Von der Leyen.

In een poging de plooien glad te strijken, dineerden Olaf Scholz en Emmanuel Macron begin deze week al samen. En geen kat die eraan twijfelt dat de kwestie ook in de coulissen van de uitgebreide EU-top in Praag uitgebreid aan bod zal komen. Minstens even interessant in dit kader was overigens het bezoek dat de emir van Qatar woensdag bracht aan de Tsjechische president Miloš Zeman. Op de vooravond van de diezelfde top van de Europese Politieke Gemeenschap.

Qatar – een van ’s werelds grootste exporteurs van vloeibaar aardgas – kreeg de voorbije weken al een indrukwekkende stoet Europese regeringsleiders over de vloer. Dat de emir – die zelf uiteraard niet officieel aan de top kan deelnemen – uitgerekend nu naar Praag afzakt, geeft aan dat er in de marge van de officiële top ook een aardig woordje zal gepraat worden over de verdere aanpak van de energiecrisis én over een nieuwe energiedeals met het emiraat. Dat ook landen zoals Noorwegen – zelf een grote gasproducent – en Turkije – geostrategisch van cruciaal belang in deze crisis – van de partij zijn in Praag maakt het voor de Qatari’s extra interessant om nu mee aan tafel te schuiven.

Liz Truss

Het idee voor deze eerste vergadering van de Europese Politieke Gemeenschap kwam dit voorjaar uit de koker van de Franse president Macron. Aanvankelijk wilde Macron met dit nieuwe initiatief vooral de Europese eendracht – die liefst nog een stuk verder reikt dan enkel maar de EU – tegen de Russische agressie in de verf zetten. Dat nu ook de kersverse Britse premier Liz Truss besloot om de vergadering bij te wonen, vergroot het politieke gewicht van deze nieuwe Europese hoogmis, maar er is meer.

Het al decennialang sluimerende conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan flakkerde de voorbije weken opnieuw stevig op. Europa kan een extra oorlog aan zijn buitengrenzen missen als kiespijn, en dus zullen beide aartsvijanden in Praag ongetwijfeld ook stevig de levieten gelezen worden door Macron. Ook Turkije – dat de voorbije weken een energie-akkoord ondertekende met Libië waardoor de Griekse territoriale wateren ten zuiden van Kreta opnieuw ter discussie worden gesteld – mag zich in Praag aan een aantal kritische vragen verwachten.

Last but not least zitten er ook een aantal kandidaat-lidstaten mee aan tafel – onder meer Moldavië, Albanië, Georgië en uiteraard Oekraïne – die ongetwijfeld nog eens op tafel willen kloppen over dat lidmaatschap. Dus nee: veel harde resultaten of bindende akkoorden zal deze nieuwe Europese constructie niet opleveren, maar in de marge zal er in Praag over heel wat Europese thema’s wel een hartig woordje gepraat worden.

Europese Politieke Gemeenschap

EU houdt ‘Europese Politieke Gemeenschap’ boven de doopvont