De intussen wereldberoemde regisseur Ivo van Hove werpt zich op Sigmund Freud. Een gewaagde onderneming.

Laten we voor de duidelijkheid beginnen met een passage uit de persmap. ‘De Franse filosoof Jean-Paul Sartre schreef eind jaren vijftig The Freud Scenario, op verzoek van Hollywood-regisseur John Huston. De twee kregen echter ruzie en sindsdien bleef het omvangrijke script onaangeroerd. Als geen ander heeft Freud bepaald hoe wij in de twintigste eeuw zijn gaan denken over wat het betekent om mens te zijn

Ivo van Hove: “We volgen Freud op jonge leeftijd waar hij zich razendsnel ontwikkelt tegen de opvattingen van zijn gezaghebbende leermeesters in. Freud was in staat out of the box te denken, creatief en innovatief te zijn. Heel bijzonder is dat hij dat niet alleen doet door de observatie van zijn patiënten, maar ook door de confrontatie met zichzelf. Freuds onderzoek naar de mens ontstond vanuit een hoge persoonlijke nood. Hij werpt zichzelf in de weegschaal met alles wat hij heeft. Niet alleen zijn overtuigingen maar ook zijn twijfels, niet alleen zijn verstand maar ook zijn hart.”’

Tot zoverre de persmap.

Het klopt dat John Huston een filmscenario bij de bekende filosoof bestelde, met de nog steeds beroemde psychiater als centrale kracht. Zoals gebruikelijk werd er over details en visies gepraat, zoals dat gebruikelijk is. Helaas bleek het niet te klikken tussen de extraverte Huston en de introverte Sartre. De goeroe van het existentialisme had ervaring met het schrijven van toneelstukken, maar geen kaas gegeten — niet eens een petit suisse — van filmscenario’ s. Uiteindelijk werd de [film]relatie verbroken en belandde het werkstuk in een lade van Sartre.

John Huston echter wilde Freud bij wijze van spreken behandelen. Hij gaf het nogal fors uitgevallen script in handen van een paar sub-scenaristen. Zij fabriceerden een werkbaar scenario. Details uit het werk van Sartre werden behouden. Dat was niet naar de zin van de man die de Nobelprijs Literatuur in 1964 weigerde [maar jaren later maar van het comité geen stuiver kreeg].

Kassa kassa

Toen Sartre te weten kwam dat de verfilming met een gewijzigd scenario doorging, verbood hij zijn naam naast die van de andere scenaristen te vermelden in de aftiteling. Wat toch gebeurde. De film, The Secret Passion, première 12 december 1962, sloeg aan, kassa kassa, maar is nu in de vergetelheid geraakt.

Alsnog uitgegeven

Jean-Paul Sartre heeft het originele script, The Freud Scenario, netjes bewaard, zonder daar verder enige aandacht aan te besteden. Het werd in zijn literaire nalatenschap gevonden en in maart 2013 uitgegeven. Omvang: 576 pagina’s. Na jaren soebatten heeft Internationaal Toneel Amsterdam [ITA] de rechten van de bewerking en de opvoering verworven. De repetities zijn momenteel in volle gang en de wereldpremière gaat door op zondag 22 september in de Rabozaal van de Amsterdamse schouwburg. Gezien de omvang van het project is gekozen voor een samenwerking tussen het eigen gezelschap, ITA, en FCBergman, een gezelschap gelieerd met Toneelhuis. Wat betekent dat na de eerste speelperiode de voorstelling ook in Antwerpen te zien zal zijn.

Zoektocht naar de droomanalyse

FREUD, zoals de voorstelling kortweg heet, gaat over de zoektocht van de psychoanalist om uiteindelijk te belanden bij zijn beroemde droomanalyse. Het merkwaardige is dat Freud niet enkel zijn patiënten met goed gevolg wil behandelen, maar ook zichzelf. Het is al verwerkt in Freuds vroegere geschriften maar Huston wilde precies dit element fors belichten. Hij dacht in Sartre een hefboom te vinden, helaas diens spoor liep niet netjes naast dat van de regisseur. Niet omdat Huston dommer was dan Sartre. De Amerikaanse regisseur was een veellezer, en niet van pulpromannetjes. Niet toevallig is zijn laatste film The Dead, naar een kortverhaal van James Joyce. Maar dit terzijde.

Zelfonderzoek van Ivo van Hove

Teruggekeerd naar de bedoelingen van Freud en in verlengde van de Wener Sartre en Huston, is het ook Van Hove’s bedoeling aan zelfonderzoek te doen. En met hem ook de spelers én het publiek zover te brengen. Alle regies van Van Hove stemmen overigens tot nadenken. Ze vertrekken allemaal vanuit de vragende drie-eenheid Van waar kom ik?, Wie ben ik? Waar ga ik heen? Hij stimuleert het nadenken met hoogstaande producties. In wezen is Ivo van Hove een psychiater. Een dokter voor wie een voorstelling een droom is die zekere geestelijke stoornissen ontmijnt.

Vanuit de bescheidenheid

Zijn theaterparcours en de verworven prijzen tonen aan dat hij een bekwame psychiater is; zijn psychoanalytisch vermogen indringend is en zijn existentialistisch gewicht zwaar weegt. Zijn nieuwste productie moet dat sterker benadrukken dan alle voorgaande. Vanuit de bescheidenheid hem eigen.
Een gewaagde onderneming.

FREUD
auteur: Jean-Paul Sartre
regisseur: Ivo van Hove
decor & fotografie: Jan Versweyveld
productie: ITA & Toneelhuis/FC Bergman
première Amsterdam: zondag 22 september 2019
première Antwerpen: woensdag 23 november 2019

Info & tickets: www.ita.nl & www.toneelhuis.be

FCBergman

Freud ten hove Van Hove