Dat wordt hier een Gents verhaal. Om het te begrijpen moet u zich een beetje inleven in de geografie van de stad van Gent. Dat is niet zo moeilijk. U wil per fiets van Sint-Anna naar de Blandijnberg. Via de Zuidstationstraat peddelt u naar ’t Zuid. Links ligt het Zuidpark en voor u een brug over de Oude Schelde. Daar wil u over, de steile helling van de Lammerstraat op. U zwoegt zich naar boven, want de Blandijnberg ligt zo maar even zes meter boven de zeespiegel. Maar uit uw linkeroog ziet u een welsprekende aanmoediging, het standbeeld van Edward / ‘Eedje’ Anseele, de oervader van de Gentse arbeidersbeweging, door Jozef Cantré gekapt in de hardsteen die bij hem paste. Met zijn rechterarm wijst Anseele de weg, en aan die arm hangt het zinnebeeld van het Gentse socialisme en syndicalisme, Moeder Vooruit, die met haar haren wapperend in de wind als een vrouwelijk scheepsboegbeeld het volk aanvoert; en dat volk, dat zijn de zeven kleinere arbeidersfiguren geschaard onder en langs Anseeles machtige arm. Gans het raderwerk staat stil als uw machtige arm het wil. En nog voor u de kans krijgt om op een kleiner verzet over te schakelen, ziet u uit datzelfde linkeroog daar hoog boven, de spreekballon waarin Moeder Vooruit haar allesoverheersende rode woord ‘Vooruit’ schreeuwt, maar nu voluit gespeld op een gele muur, in letters van minstens een meter hoog: VOORUIT!

Wie de helling ’s avonds weer afrijdt ziet dan richting Zuid op een tweede gele muur diezelfde rode letters prijken. Daartussen ligt dat complexe gebouw dat zichzelf ‘Vooruit’ noemt, de machtigste realisatie van Vader Anseele en Moeder Vooruit gezamenlijk, de kroon op het werk van de Gentse socialistische Captains of Industry. En als ik afdalende en passant rechts goed kijk zie ik boven de ingang van dat gebouw nog een derde keer diezelfde letters blinken maar nu in mozaïeksteentjes: ‘Feestlokaal van Vooruit’. Het was een volkshuis, geopend in 1913, vlak voor de eerste wereldoorlog.

In de jaren zestig verkommerden de volkshuizen. De socialisten zijn er geen goede huisvaders voor geweest. Het werd te duur om ze bij te houden. Een heel mooi exemplaar, het Brusselse volkshuis van architect Horta, werd in 1964 zelfs gewoon afgebroken; de stalen restanten lagen decennia op een stort te verkommeren. Dat heeft ook voor de Gentse Vooruit niet veel gescheeld. In de plaats zou er een gebouw van Amelinckx komen. Toen de vrijwilligers van 1981 het gebouw met de blote hand begonnen te restaureren haalden ze er naast tientallen duivenkarkassen, ook de begeleidende kilo’s duivenstront uit. De fotodocumentatie van het verval in die jaren is spectaculair. Maar niet alleen het gebouw was de socialisten te veel. Ook de naam ‘Vooruit’ was hen niet veel waard. Ook hun krant heette zo en ook die deden ze van de hand.

De behouden naam

Deze vrijwilligers van 1981 – geen partijsocialisten – kregen dit wrak van de eigenaar, de coöperatieve Vooruit, in erfpacht om er een Kunstencentrum van te maken, en toen hebben ze hun instelling en hun gebouw grondig ontzuild. Het was de tijd van de strijd tegen de verzuiling en tegen partijbinding. In hun statuten werd zelfs het woord ‘socialisme’ geschrapt. Het KC Vooruit werd een instelling van progressieve signatuur. Wat het KC niet belette om de naam Vooruit respectvol te behouden.

Bijna veertig jaar lang heeft het KC onder de historische maar ondertussen ontzuilde vlag van de oude coöperatieve Vooruit gevaren. Het gebouw Vooruit was een historisch en een herinneringsmonument geworden dat onderdak bood aan een Kunstencentrum dat een hedendaagse culturele functie vervulde en naar de toekomst keek. KC en gebouw tezamen vervulden een voorbeeldfunctie voor hoe we onze steden willen zien evolueren, en daar zijn ze ook erkend en beloond voor geworden: het nog altijd zo genoemde ‘Feestlokaal van Vooruit’ werd in 1983 aangeduid als beschermd monument, als deel van een beschermd stadsgezicht, en in 2009 als vastgesteld bouwkundig erfgoed.

De geüsurpeerde naam

Wie had in 2013, tijdens de feesten naar aanleiding van de honderdste verjaardag van het gebouw, kunnen vermoeden dat de socialistische partij Sp.a, de erfgenaam van de verwaarlozers en afbrekers der volkshuizen, in 2020 toch nog eens langs zou komen om de aloude naam van het Kunstencentrum te usurperen en zichzelf te sieren met het gestolen goed? Nadat ze decennia van Vooruit niet meer wilden weten, willen ze nu toch weer ‘Vooruit’ heten. Daardoor beletten ze het KC zichzelf nog ‘Vooruit’ te noemen, want dat KC is, zoals gezegd, juist ontstaan op het principe van de ontzuiling en de niet-partijgebondenheid. Het KC zit in een houdgreep en moet dus een nieuwe naam bedenken omdat de partij zijn naam gewoon kaapt.

Vlaamse socialisten zijn allang niet meer trots op hun eigen naam. Ze hebben al een hele traditie in het wegmoffelen van het woord socialisme. In Antwerpen en Oostende durfden ze onder hun eigen naam zelfs niet meer opkomen maar kozen ze letterlijk voor Patrick en Johan. Verwijzingen naar socialisme werden gewist. Veel inhoudelijk politiek vertaald socialisme kan je van die mensen dus niet meer verwachten. Het enige wat een naam als ‘Vooruit’ als partijnaam nog suggereert is dat de partij vooruit wil. Maar waarnaartoe? Deze metafoor werkte nog voor Anseeles coöperatieven eind 19de-begin 20ste eeuw, maar niet meer voor een partij in de 21ste eeuw. Met de naam ‘Vooruit’ voor een partij zitten we in de vooruitgangsretoriek die door Milan Kundera ‘de kitsch van de Grote Mars’ werd genoemd. Sinds de Franse Revolutie zijn ze nu al 230 jaar aan het marcheren, en precies die ‘mars vooruit’ definieert linksen als links. Even ‘ondraaglijk licht’ is de pseudo-linksheid van een Emmanuel Macron die voor hetzelfde beeld heeft gekozen: La République en marche, zowel een beweging als een partij. Daar heeft Conner Rousseau ook de paarse mosterd gehaald, want zijn gekaapte Vooruit heeft hij laten registreren als beweging.vooruit. Het vendel moet marcheren, want het socialisme is in nood, dat is het.

Ik lees in de krant dat het personeel van KC Vooruit in rouw gedompeld is. Kan best zijn, maar het bestuur van het KC en de sp.a zijn toch heel snel tot een overeenkomst gekomen. Het waren ‘constructieve gesprekken’, zei de coördinator. Met het mes op de keel dus, maar toch: eind februari 2021 maken beide partijen hun nieuwe naam bekend, en eind mei 2021, zo staat in een officiële mededeling van KC Vooruit, wordt de oude naam ‘Vooruit’ in de huisstijl verwijderd en komt de nieuwe naam op alles in en op het gebouw.

De stenen naam

Werkelijk? Op het gebouw? De pas gerestaureerde mozaïeksteentjes die ‘Feestlokaal van Vooruit’ zeggen, en die zulke mooie vermeldingen in de erfgoedboeken kregen, zomaar wegkappen? Overplakken? Weg camoufleren zoals de naam van het socialisme?

En dan de spreekballon van Moeder Vooruit, de meterhoge letters in rode baksteen op een veld van een muur in gele baksteen: ook overplakken zoals ze daar nu het woord Vooruit tot Kolruit hebben gemaskeerd? Marketing kent geen grapjes op dit niveau, dus dat zal niet meer lukken. Of misschien die rode stenen zowel aan de kant van de Lammerstraat als aan de kant van de Sint-Pietersnieuwstraat wegkappen? Ze een verfje geven?

Het punt is dat in het geval van het gebouw Vooruit de naam zelf historisch en onroerend erfgoed is geworden. Nu mogen Conner en zijn kornuiten het Bureau voor Intellectuele Eigendom platlopen: de naam van het gebouw Vooruit maakt nu eenmaal deel uit van het beschermde gebouw Vooruit zelf. Het gaat hier niet om een kantoortoren of een hotelgebouw waarvan de naam wisselt met de nieuwe eigenaar uit de Emiraten; de naam zelf is historisch erfgoed, een onuitwisbaar landmerk dat zelf onophoudelijk ‘vooruit’ blijft zeggen aan al wie per fiets de Blandijnberg op wil. Dat wil zeggen dat deze opschriften blijven. De enige die er gratis voor niets twee reusachtige opschriften in Barnumletters bij krijgt, is de Socialistische partij die zich ‘Vooruit’ zal noemen. Voor het KC zal alle moeite om nieuwe namen te verzinnen tevergeefs zijn: dankzij het gebouw zal de verwarring tussen het KC en de nieuwe partij Vooruit pas goed zijn intrede doen.

Dus KC: vaarwel ontzuiling. Op naar de beweging. En merci hé, Conner! Toch nog een goeie raad. In 2013, bij de honderdste verjaardag van het gebouw zelf, schreef kunsthistorica Liesbet Nys een prachtig en informatief tekst- en fotoboek (Uitgeverij Hannibal). Bestaat voor de helft van de 600 bladzijden uit foto’s. Het is een boek van anderhalve kilogram, uitermate geschikt om op houten koppen te slaan die verstoken zijn van enig historisch besef. Zeker uitleenbaar in de Krook.

Beluister ook onze andere podcasts:

Feestlokaal Vooruit

De letters van de Vooruit