Tegen de 38-jarige Franse striptekenaar Bastien Vivès en zijn uitgevers werd eind december een justitieel onderzoek gestart wegens ‘het verspreiden van pedofiele pornografische beelden’. Daar staat maximaal vijf jaar gevangenis op in Frankrijk. Maar wat is er echt aan de hand?

Broer en zus

Het ging om drie van de 50 stripboeken die Vivès maakte, waarvan twee over de negenjarige boerenzoon Paul en zijn oudere zuster Magalie. Paul is behept met een bovenmaats geslachtsdeel en is daar niet blij mee. In de strip Petit Paul van 2018 wekt dat orgaan voortdurend de begeerte op van veel vrouwen en dat vindt hij niks. Zijn lerares bijvoorbeeld, zuigt in alleraardigst getekende beelden suggestief op haar pen als ze Paul naar zijn huiswerk vraagt. Ze dwingt hem later ook min of meer tot cunnilingus tijdens een overhoring.

Paul en Magalie figureerden eerder in Les Mélons de Colère (de meloenen van de woede) uit 2011. Die titel lijkt te refereren aan het formaat van Magalie’s borsten. In het boek wordt zij ziek en moet er een dokter komen, die haar achter de deur van haar kamer verkracht. Vervolgens laat hij haar naar het provinciestadje komen, zogenaamd voor onderzoek. Daar wordt ze in het stadhuis opnieuw verkracht, op het laatst door wel tien notabelen tegelijk.

Tussen de bedrijven door is er ook nog sprake van erotische handelingen tussen broer en zus.

Militante petities en schotschriften

Vivès werd al langere tijd verketterd vanwege zijn werk — dat verder van aanzienlijk minder expliciete aard is. Eind vorig jaar raakte die kritiek in een stroomversnelling. Het FIBD (Festival International de la Bande Dessinée), het prestigieuze stripfestival in Angoulême, besloot een expositie aan hem te wijden, half december. Die werd op het laatste moment afgeblazen vanwege een reeks bedreigingen, zowel aan het adres van de striptekenaar als van het festival.

Dat genereerde publiciteit en enkele anti-pedofilieclubs met namen als ‘Onschuld in Gevaar’ dienden alsnog aanklachten in tegen de auteur. Er verschenen petities en schotschriften, onder meer van een militante studentenorganisatie en van 500 zich eveneens ‘militant’ noemende striptekenaars, uitgevers en boekhandelaren. Zij beschuldigden Vivès van seksueel geweld, vrouwenhaat, verheerlijking van incest en pedocriminaliteit. Critici riepen op tot boycot van zijn uitgevers en van boekwinkels die hem verkopen. Bovendien eisten zij dat het FIBD Vivès zou schrappen. Wat dus ook gebeurde — zij het niet vanwege deze eis.

Twee belangrijke ketens van boekwinkels haalden Vivès uit het assortiment.

Extreemlinkse hetze

De schotschriften werden bijna vanzelfsprekend gepubliceerd op de favoriete spreekbuis van extreemlinks: de veelgelezen website Mediapart. In één moeite door noemde men daar het gematigd linkse dagblad Libération — kort na de oorlog opgericht door onder meer Jean-Paul Sartre, een ‘extreemrechts vod’. Dit, omdat het voor Vivès in de bres was gesprongen. Libération schreef op 9 december over wat zij ‘censuur’ noemde, en wat het ook was. De artistieke directeur van het stripfestival in Angoulême verzuchtte in het artikel dat hij ‘nooit had kunnen vermoeden een striptekenaar te moeten verdedigen die niet voor zijn daden aan de schandpaal werd genageld, maar voor fantasieën en tekeningen’.

Op de sociale media is ook al tijden een lynchpartij gaande. Wie bijvoorbeeld de hashtag #BastienVivès bekijkt op Twitter, ziet een onafgebroken lawine van scheldpartijen op deze zogenaamde ‘pédocriminel’, met nauwelijks één positief geluid. Onder elk online artikel over hem maken de reageerders in hun commentaren de striptekenaar uit voor alles wat slecht is en bedelven zij hem onder bedreigingen.

Nuance komt van rechts

Wie het waagt de zaak te nuanceren, laat staan het voor Vivès op te nemen, wordt onmiddellijk als extreemrechts of ‘facho’ weggezet. Wat in het geval van Libération een bizarre indruk maakt, gezien de historie van het blad. Ook opinieblad Charlie Hebdo werd verketterd voor de geheel eigen humoristische wijze waarop het deze zaak benaderde.

Redacteur Peggy Sastre van Le Point sloeg de spijker op de kop door de protesten tegen Vivès ‘indignation à géométrie variable’ te noemen: meten met twee maten. Zij kan zich sindsdien nauwelijks nog op straat vertonen.

Bastien Vivès is nooit veroordeeld. Dit is een regelrecht volksgericht. Alleen de hooivorken ontbreken nog. Opvallend is dat woke links zich in dit geval heeft verenigd met de conservatieve bourgeoisie. Mijn buurman in Frankrijk roept ook altijd dat ‘alle pedofielen opgehangen moeten worden’. Dat wekt in de eerste plaats achterdocht over zijn eigen handel en wandel. Maar het raakt ook een essentieel punt: fantasieën zijn niet strafbaar. Alleen het in de praktijk brengen ervan kan dat zijn.

Incest?

Bovendien is de vraag of het in een stripverhaal uitbeelden van seksuele handelingen tussen een negenjarig jongetje en zijn zestienjarige zus inderdaad incest zou verheerlijken. Of zelfs aanmoedigen. Dat is letterlijk waar zij Vivès van beschuldigen. Het is het eeuwige idee dat het uitbeelden of beschrijven van bepaalde handelingen door een kunstenaar zou aanzetten tot het plegen van die handelingen.

Wat niet wegneemt dat Frankrijk wel degelijk een wet kent die het maken en verspreiden van pornografische beelden met minderjarigen strafbaar stelt. Men is daar in het verleden gelukkig mild mee omgegaan wat betreft kunstuitingen. De wet is voornamelijk van toepassing op realistische teksten en beelden. Het werk in kwestie van Vivès zou daar niet onder vallen: dat is vooral grotesk en vaak absurd.

Toch maakt de nieuwe puriteinse wind uit woke hoek de uitkomst van een mogelijke rechtszaak onzeker. Tegenwoordig telt vooral of er heel misschien iemand zou kunnen worden gekwetst. Dat is ook het belangrijkste criterium geworden voor censuur.

De zondebok

De striptekenaar komt in interviews naar voren als een nerd die met liefde over zijn vak spreekt. Een schijnbaar zachtaardige man, die evengoed achttien had kunnen zijn als 38. Zijn tekeningen zijn van een opvallend gevarieerde stijl: vaak poëtisch, soms aandoenlijk en een enkele keer absurd.

Anderzijds heeft Vivès ook wat minder gelukkige uitspraken op zijn conto, die zij nu tegen hem gebruiken. Zoals: ‘Incest boeit me enorm. Niet in het echte leven natuurlijk, maar als thema vind ik het geniaal.’ Daar lijkt weinig op af te dingen: natuurlijk is seksueel geweld zowel psychologisch als dramaturgisch een boeiend onderwerp. Je kunt de halve wereldliteratuur weggooien als dat niet meer mag. Maar misschien zien de nieuwe woke puriteinen dat juist graag gebeuren. Zie genoemd stuk op Mediapart: daar komt nog een aap uit de mouw. Genoemde 500 militante striptekenaars, uitgevers en boekhandels eisten niet alleen dat de organisatie Bastien Vivès van het festival zou weren, maar verklaarden ook:

‘Het eerbetoon aan Vivès is symptomatisch voor het gebrek aan begrip en erkenning voor de wereldwijde strijd tegen seksisme en seksueel geweld. Daarom eisen wij dat het Stripfestival van Angoulême een handvest opstelt om de rechten en deelname van minderheden te garanderen in de toekomstige programmering en selectie.’

Deze culturele revolutie zou niet volledig zijn zonder excuses van de zondebok. Ook die kwamen er.

‘Op geen enkel moment heb ik slachtoffers van misdaden en seksueel misbruik willen kwetsen’, schreef Vivès op 15 december op Instagram. ‘En als dat toch is gebeurd, wil ik hen mijn oprechte verontschuldigingen aanbieden.’

FIBD

Striptekenaar Bastien Vivès: een loepzuiver geval van cancelling